فهیمه شهری | شهرآرانیوز؛ شاید تاکنون پشت‌بام‌هایی را که روی آن‌ها نیروگاه‌های خورشیدی نصب شده‌اند دیده باشید. این بام‌های آبی‌رنگ، دست در دست خورشید می‌دهند تا برکت آسمانی‌اش را به زمین هدیه دهند. صفحه‌های خورشیدی از گرمای آفتاب برق می‌سازند و کمک می‌کنند تا زمینی سبزتر و صنایعی قوی‌تر داشته باشیم. دارندگان این نیروگاه‌ها کسانی هستند که ترجیح داده‌اند سرمایه‌شان را در راهی بگذارند که علاوه‌بر کسب منفعت مالی، انرژی پاک را برای آیندگان به ارمغان آورد.
میان کوچه‌پس‌کوچه‌های منطقه ۱۱ که قدم می‌زنیم پشت‌بام‌هایی می‌بینیم که با صفحه‌های آبی‌رنگ پوشیده شده‌اند و جلوه‌ای از نیروگاه‌های خورشیدی هستند. این بام‌های آبی‌رنگ، دست در دست خورشید می‌دهند تا برکت آسمانی‌اش را به زمین هدیه دهند. صفحه‌های خورشیدی از گرمای آفتاب برق می‌سازند و کمک می‌کنند تا زمینی سبزتر و صنایعی قوی‌تر داشته باشیم چراکه با این شیوه تولید برق، هیچ آلاینده‌ای وارد هوا نمی‌شود. دارندگان این نیروگاه‌ها کسانی هستند که ترجیح داده‌اند سرمایه‌شان را در راهی بگذارند که علاوه‌بر کسب منفعت مالی، انرژی پاک را برای آیندگان به ارمغان آورد.
آن‌ها به جای اینکه دست روی دست بگذارند و حسرت کشور‌های پیشرفته را بخورند از خودشان شروع کرده‌اند و با خرید نیروگاه‌های خورشیدی قدم در راهی گذاشته‌اند که به شهری سبزتر و آسمانی آبی‌تر می‌رسد. در یکی از همین روز‌های به نسبت سرد پاییزی راهی این کوچه‌ها شدیم تا با دارندگان نیروگاه‌های خورشیدی گفتگو کنیم. بعد هم سراغ کارشناسان و مدیرعامل شرکت توزیع برق مشهد رفتیم که در ادامه این نوشتار صحبت‌های آن‌ها را می‌خوانید.
در قسمتی از بولوار فرهنگ، صفحه‌هایی که بالای بام یک مغازه املاک نصب شده‌اند به‌راحتی مشاهده می‌شود. سراغ مالک آن می‌رویم و انگیزه‌اش را برای انجام این‌کار می‌پرسیم. مرتضی غفوریان که ۳۷ سال بیشتر ندارد می‌گوید: یکی از همسایه‌هایمان شرکت نصب این پنل‌ها را داشت. وقتی مزایای آن را برایم گفت دیدم از روش‌های جدید سرمایه‌گذاری است و با توجه به اینکه از فضای غیرقابل استفاده پشت‌بام درآمدزایی می‌شد از آن خوشم آمد. از طرفی، چون کمکی به نیروگاه‌های کشور و تولید انرژی پاک بود ترجیح دادم بخشی از سرمایه‌ام را در این راه صرف کنم و همان موقع از همسایه‌مان خواستم تا این صفحه‌ها را بر بامم نصب کند.
او حدود ۴ سال پیش ۳۵ میلیون تومان برای نصب پنل‌ها پرداخت کرده است. هر ۲ ماه یک‌بار شرکت برق مبلغ حاصل از خرید برق تولیدی پنل‌ها را به حسابش واریز می‌کند و از این سرمایه‌گذاری‌اش راضی است. او توضیح می‌دهد: وقتی کسی پنل‌ها را نصب کند قراردادی ۲۰ ساله بابت خرید برق تولیدی با او می‌بینند. طی حدود ۴ سال، سرمایه اولیه برمی‌گردد و پس از آن برای ۱۶ سال، فرد بدون هیچ ریسکی سود سرمایه‌اش را به طور تضمینی می‌گیرد که از سود بانک بیشتر است.
این شهروند می‌گوید: اگر پولم را در بعضی قسمت‌های بازار به کار می‌گرفتم شاید سود بیشتری به دست می‌آوردم، اما به هرحال ریسک زیادی داشت و در کل، چون با این سرمایه‌گذاری سهمی در تولید انرژی پاک دارم راضی هستم.
ساختمان چهار طبقه مهدی خلوصی در محله دانشجو از دیگر مکان‌هایی است که پوشیده از صفحه‌های خورشیدی است. او که در آستانه ۸۵ سالگی قرار دارد حدود ۵ سال پیش وقتی متوجه می‌شود امکان نصب نیروگاه خورشیدی وجود دارد به شرکت برق می‌رود و تقاضایش را مطرح می‌کند. خلوصی درباره تصمیمش این‌گونه توضیح می‌دهد: چند سفر به ترکیه داشتم و آنجا دیده بودم که بیشتر ساختمان‌ها به‌دلیل گرانی قیمت برق، برق مصرفی خودشان را از طریق پنل‌های خورشیدی تأمین می‌کنند. وقتی فهمیدم در ایران هم امکان نصب این پنل‌ها هست خوشحال شدم و گفتم حتما باید این‌کار را انجام دهم. البته اینجا قیمت برق آن‌قدر ارزان است که هرکس نیروگاه خورشیدی هم داشته باشد برق تولیدی آن را به دولت می‌فروشد، چون برقی که خودش از شبکه مصرف می‌کند برایش به‌صرفه‌تر است، ولی به‌دلیل اینکه علاقه‌مند بودم سهمی در تولید انرژی پاک داشته باشم این کار را انجام دادم.
او ابتدا تصمیم داشته برای هر ۶ کنتور ساختمانش، نیروگاه خورشیدی نصب کند، اما وقتی به شرکت برق می‌رود کارشناس آنجا می‌گوید ابتدا برای یک انشعابت نصب کن بعد اگر راضی بودی برای دیگر کنتورهایت درخواست بده. او هم به خرید پنل برای یک کنتور اکتفا می‌کند. ۳ سال بعد که از همه چی راضی بوده دومین پنل خورشیدی را نصب می‌کند، اما اکنون حسرت می‌خورد و می‌گوید: کاش همان موقع برای هر ۶ انشعابم نیروگاه خورشیدی خریده بودم، چون الان قیمت آن‌ها خیلی افزایش پیدا کرده است.
مابین صحبت‌های این شهروند یک جمله بار‌ها تکرار می‌شود و آن کمک به محیط زیست و تولید انرژی پاک است. همین موضوع هم مهم‌ترین هدف و انگیزه او از نصب پنل‌ها بوده است. توضیح می‌دهد: همیشه اطرافیانم را تشویق کرده‌ام که این پنل‌ها را بخرند چراکه اگر می‌خواهیم جامعه‌ای پیشرفته داشته باشیم باید از خودمان شروع کنیم. حتی اگر کسی نگاه مالی هم داشته باشد، سود این کار از بانک برایش بیشتر است. اکنون شرکت برق هر ۲ ماه ۱۲ میلیون برای خرید برق این ۲ پنل به حسابم واریز می‌کند. سرمایه اولیه‌ای که من برای خرید نیروگاه خورشیدی پرداخت کرده‌ام حدود ۴ سال بعد برگشت داده شد و از آن پس سود خالص به دست آورده‌ام.
خلوصی حرف‌هایش را این‌گونه به پایان می‌رساند: من عمرم را کرده‌ام. همه از خودشان باغ و ملک به میراث می‌گذارند من نیروگاه خورشیدی می‌گذارم و می‌دانم که باقیات‌الصالحاتی برایم می‌شود.
در ادامه سراغ یکی از ساکنان محله دانشجو رفتیم که در زمینه نیروگاه‌های خورشیدی فعالیت می‌کند. امید ایزدپناهی کارشناسی‌ارشد تبدیل انرژی و دکترای حرفه‌ای کسب و کار دارد. او در تمامی زیرمجموعه‌های پنل‌های خورشیدی شامل بخش فنی، بازرگانی، تأمین و نظارت، سابقه کار دارد. همچنین پیمانکار شرکت‌های توزیع برق خراسان رضوی، جنوبی و مشهد است. ایزدپناهی به‌دلیل دغدغه‌ای که برای تولید انرژی‌های پاک دارد پس از تحصیل در همین زمینه مشغول به کار شده است و اکنون با علاقه، مباحث روز دنیا در این زمینه را پیگیری می‌کند.
به گفته او در ایران از سال ۱۳۹۴ سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر که زیرمجموعه وزارت نیرو است قرارداد خرید تضمینی برق نیروگاه‌های خورشیدی را ابلاغ کرد که در راستای آن، فرد هزینه خرید و نصب نیروگاه‌های خورشیدی را پرداخت می‌کند و شرکت برق متعهد می‌شود تا ۲۰ سال برق تولیدی این نیروگاه را بخرد.
براساس توضیحات ایزدپناهی اکنون به ازای هر انشعاب برق خانگی، فرد می‌تواند یک نیروگاه ۱۰ کیلو واتی نصب کند که مبلغ تمام‌شده آن در حال حاضر حدود ۱۱۰ میلیون تومان است و هر ماه برحسب تولید برقی که نیروگاه دارد، حدود ۲ میلیون تومان به حساب دارنده آن واریز می‌شود و با توجه به اینکه سالانه ۲۵ درصد به این مبلغ افزوده می‌شود، حداکثر در طی ۴ سال، سرمایه اولیه برگشت می‌کند و مبالغ واریزی ۱۶ سال بعدی، سود خالصی است که دارنده نیروگاه خورشیدی می‌گیرد.
او می‌گوید: برای نصب هر نیروگاه خورشیدی نیاز به حدود ۴۰ مترمربع فضاست که در انشعاب‌های خانگی به طور معمول فضای پشت بام را به این امر اختصاص می‌دهند و همین که مکان مربوطه سایه‌انداز نباشد کفایت می‌کند. افرادی هم که می‌خواهند در زمین‌های تجاری، زراعی یا باغ خود این پنل‌ها را نصب کنند متناسب با فضا و انشعابی که دارند می‌توانند این‌کار را انجام دهند.
ایزدپناهی ادامه می‌دهد: هزینه تعمیر و نگهداری ۲۰ ساله این صفحه‌های خورشیدی بسیار کم و نزدیک به صفر است و تنها کاری که مالک باید انجام دهد، این است که هر چند وقت یک‌بار شیشه‌های پنل‌ها را گردگیری کند تا میزان جذب انرژی آن‌ها کاهش پیدا نکند.
او توضیح می‌دهد: در طول ۲۰ سال قرارداد که شرکت برق خرید تضمینی برق را انجام می‌دهد، چون آن‌ها با مبلغ خوبی برق نیروگاه را از مالک می‌خرند و از طرفی برق مصرفی را با قیمت بسیار ارزانی در اختیار مصرف‌کننده می‌گذارند، صرفه مالی بر این است که دارنده نیروگاه خورشیدی، برقش را به شرکت برق بفروشد، اما پس از ۲۰ سال که دیگر شرکت برق تعهدی برای خرید این برق ندارد اگر مالک همچنان بخواهد از نیروگاهش استفاده کند لازم است بازسازی‌هایی انجام دهد تا بهره‌وری صفحه‌ها بهبود پیدا کند و برق حاصل از آن را هم برای مصارف ساختمانش به کار ببرد.
به گفته ایزدپناهی چنانچه فرد در طی این ۲۰ سال قصد جابه‌جایی منزل خود را داشته باشد، می‌تواند پنل‌ها را به مکان جدید منتقل کند یا آن را به فرد دیگری بفروشد.
این کارشناس معتقد است: نصب نیروگاه‌های خورشیدی کنار منفعت مالی برای مالک به‌دلیل مزایای زیست محیطی و کمکی که به پایداری شبکه برق می‌کند، می‌تواند مورد استقبال خیلی از اقشار جامعه قرار بگیرد منتهی، چون درباره‌اش اطلاع‌رسانی نشده است شهروندان از آن آگاهی کافی ندارند.
به نظر او رسانه‌ها بهترین مبلغان برای این عرصه هستند و اگر آن‌ها مزایای استفاده از انرژی‌های پاک را به طور شفاف به مردم بگویند شاهد توسعه این نیروگاه‌ها می‌شویم.
او می‌گوید: طی ۱۰ سال گذشته در دنیا، هزینه تولید انرژی‌های خورشیدی ۸۰ درصد کاهش پیدا کرده است و به‌دلیل همین کاهش هزینه و فواید زیست محیطی، هر ساله استقبال بیشتری از آن می‌شود. البته در کشور ما با وجود ظرفیت‌های بسیاری که در این زمینه داریم، غفلت کرده و بهره لازم را نبرده‌ایم و لازم است که ما هم هرچه سریع‌تر با کمک شهروندان و دولت از انرژی‌های فسیلی فاصله بگیریم و به سمت تولید انرژی پاک حرکت کنیم.
در ادامه عضو هیئت علمی گروه مهندسی برق دانشکده مهندسی دانشگاه فردوسی به شرایط مناسب آب و هوایی مشهد برای استفاده از نیروگاه‌های خورشیدی اشاره کرده و می‌گوید: میزان تابش خورشید و دمای هوا، مهم‌ترین عوامل در میزان بهره‌وری نیروگاه‌های خورشیدی هستند و مشهد از هر ۲ بابت شرایط جوّی بسیار مناسبی دارد و جزو مناطق مستعد کشور برای تولید برق از طریق نیروگاه‌های خورشیدی محسوب می‌شود.
حسین ابوترابی زارچی با اشاره به اینکه روز به روز تقاضای برق در کشور در حال افزایش است، از نقش نیروگاه‌های خورشیدی در کمک به شبکه تولید برق و جبران کمبود‌ها سخن به میان می‌آورد و می‌گوید: در حال حاضر با کمبود برق روبه‌رو هستیم و فشار اصلی این مشکل روی صنایع مادر همچون فولاد و سیمان است. در واقع تولیدات صنایع در بعضی زمان‌ها به‌دلیل نداشتن برق کافی معطل می‌ماند و این موضوع خسارت‌های جبران‌ناپذیری به آن‌ها می‌زند.
او به ذکر مثالی می‌پردازد: فرض کنید کارخانه فولادی احداث شود، اما برق مورد نیاز که ماده اولیه و زیرساخت لازم برای فعالیت این واحد صنعتی است تأمین نشود در این صورت چگونه می‌توان از سرمایه انسانی و مالی انجام گرفته بهره لازم را برد. از طرفی مادام که بیشتر برق مصرفی صنایع، دولتی است، اقتصاد آزاد و خصوصی‌سازی واقعی تحقق پیدا نمی‌کند. اما در صورت انجام برنامه‌ریزی‌های کلان و مداوم می‌توان شاهد تأمین برق بخش مهمی از صنایع و کشاورزی از طریق نیروگاه‌های تولید پراکنده خورشیدی و بادی بود. به عقیده ابوترابی باید موانعی که سر راه توسعه انرژی‌های پاک قرار دارد برداشته شود.
او این موضوع را بدین صورت توضیح می‌دهد: در گام اول، سرمایه‌گذاری در راه احداث نیروگاه‌های خورشیدی یا بادی باید توجیه اقتصادی داشته باشد. در سطوح بالاتر هم باید شرایط برای جذب سرمایهگذار خارجی فراهم باشد چراکه توسعه کلان این نیروگاه‌ها در همه کشور‌ها با کمک سرمایه‌گذاران خارجی انجام می‌شود و ما هم مستثنا نیستیم؛ بنابراین باید امنیت سرمایه‌گذاری را فراهم کنیم.
این استاد دانشگاه نگاهی فراملی به موضوع توسعه نیروگاه‌های خورشیدی می‌اندازد و می‌گوید: اگر سیاست‌گذاری در این زمینه انجام شود می‌توان ایران را مرکز ثقل انرژی منطقه کرد. به این معنا که از طریق انرژی‌های باد و خورشید، نه‌تن‌ها سبد تأمین برق مورد نیاز کشور را تنوع بخشید بلکه برق سایر کشور‌های اطراف را تأمین کنیم. در این صورت آن‌ها خود به خود دغدغه افزایش امنیت ما را پیدا می‌کنند چراکه با کوچک‌ترین ناامنی در ایران، انرژی خودشان قطع می‌شود؛ بنابراین با استفاده گسترده از انرژی‌های خورشید و باد، علاوه بر تولید برق و گاز پاک و بدون آلاینده، می‌توان امنیت کشور را افزایش داد.
عضو هیئت علمی گروه مهندسی برق دانشکده مهندسی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه امکان بهره‌برداری‌های ۲۰ ساله از نیروگاه‌های خورشیدی وجود دارد، می‌گوید: به طور تقریبی انرژی‌ای که پنل‌های خورشیدی در یکی ۲ سال اول بهره‌برداری‌شان تولید می‌کنند برابر است با انرژی فسیلی‌ای که صرف شده تا آن‌ها و تجهیزاتشان ساخته شوند، اما در ۱۸ سال بعدی بهره‌برداری پنل‌ها، می‌توان ادعا کرد که به طور کامل انرژی پاک و بدون دی اکسید کربن تولید می‌شود.
به گفته ابوترابی در روش‌های مرسوم فعلی تولید برق، مواد سربی سرطان‌زا وارد هوا می‌شوند که از طریق تنفس به بدن راه می‌یابند و خطری جدی برای سلامتی انسان‌ها دارند این در حالی است که با کمک نیروگاه‌های خورشیدی می‌توان همین برق را بدون هیچ آلودگی‌ای تولید کرد.
این استاد دانشگاه با کلامی هشداری تأکید کرد: به اثبات رسیده است که بخش درخور توجهی از تغییرات آب و هوایی سطح کره زمین که تبعات خطرناک و جبران‌ناپذیری دارد، ناشی از همین آلاینده‌هاست و وظیفه همه ماست که میراث‌دار خوبی باشیم و دنیای بهتری را برای فرزندانمان بسازیم.
مدیرعامل شرکت توزیع نیروی برق مشهد، این شهر را دارای رتبه اول بین شهر‌های کشور در استفاده از نیروگاه‌های خورشیدی خانگی می‌داند، اما در عین حال معتقد است وضعیت آب و هوایی این شهر نسبت به دیگر شهر‌های کشور برای استفاده از نیروگاه‌های خورشیدی بسیار مناسب است و ظرفیت‌های خیلی بیشتری داریم. به نظر محمدرضا رمضانی با وجود اینکه وضعیت جغرافیایی بسیار خوبی در استان خراسان داریم هنوز از این ظرفیت استفاده نشده است و نیاز به سرمایه‌گذاری دارد که باید زیرساخت‌های آن توسط توانیرو انجام شود.
وی می‌افزاید: اکنون از ۱۵۰۰ مگابایت برق مصرفی مردم مشهد، فقط ۷ و نیم مگابایت توسط نیروگاه‌های خورشیدی تأمین می‌شود که در واقع کمتر از یک درصد است.
رمضانی به فواید نیروگاه‌های خورشیدی اشاره می‌کند و می‌گوید: برای تولید برقی که به شیوه کنونی تأمین می‌شود باید گاز یا مازوت بسوزد که در هر ۲ حالت آلودگی زیست محیطی به دنبال دارد. از طرفی در مسیر رساندن برق از نیروگاه به نقطه مصرفی، در نرم جهانی حداقل ۱۰ تا ۱۲ درصد تلفات انرژی می‌شود درحالی‌که اگر این برق توسط نیروگاه‌های خورشیدی تولید شود، بدون هیچ تلفات انرژی و بدون آلودگی‌های زیست محیطی، چراغ خانه شهروندان روشن می‌شود. مدیرعامل توزیع نیروی برق مشهد نگاهی فراتر به این موضوع می‌اندازد: توسعه نیروگاه‌های خورشیدی خانگی یکی از فواید مهمی که دارد، این است که اگر در اثر حوادثی مانند جنگ یا سیل و زلزله، نیروگاه‌های ما از کار بیفتند شهروندان می‌توانند از یک روشنایی نسبی برخوردار باشند.
به گفته ایزدپناهی هر نیروگاه خورشیدی خانگی معادل ۲۲۴ درخت ۱۰ ساله در تولید هوای پاک نقش دارد و سالانه از انتشار ۴۸ کیلوگرم آلاینده‌های محلی جلوگیری می‌کند. همچنین با هر نیروگاه، سالانه ۲۲۴۰ مترمکعب در مصرف گاز و ۱۷۶۰ لیتر در مصرف آب صرفه‌جویی می‌شود. این کارشناسی‌ارشد تبدیل انرژی محله دانشجو، ایران را بهشت انرژی خورشیدی می‌داند و توضیح می‌دهد: در کشور ما به طور متوسط هر روز حداقل ۴ و نیم ساعت تابش آفتاب مفید برای نیروگاه خورشیدی را داریم، ولی باوجوداین کمتر از یک درصد از برق تولیدی ما از طریق نیروگاه‌های خورشیدی تأمین می‌شود این در حالی است که در کشور آلمان با ۳ ساعت تابش، ۴۰ درصد انرژی مصرفی‌اش را از طریق نیروی خورشید می‌گیرد. دانمارک هم با نصف رقم تابش ما، جزو پیشتازان این عرصه است و اعلام کرده است که تا حدود ۱۵ سال دیگر ۱۰۰ درصد انرژی خودش را از منابع تجدیدپذیر از جمله باد و خورشید تأمین می‌کند. حتی در قطب شمال که فقط ۳۰ روز در سال خورشید دارند، همین انرژی را استفاده می‌کنند، بنابراین می‌بینیم که ما چقدر می‌توانیم در این عرصه پیشرفت کنیم، ولی از آن غفلت داریم.