علیرضا وفایی نیا | شهرآرانیوز - تا چند دهه گذشته اگر قرار بود فهرستی از شرکت‌های بزرگ و اثرگذار در دنیا تهیه شود، به احتمال فراوان نام غول‌های نفتی یا خودروساز‌های بزرگ بخش زیادی از فهرست را پر می‌کرد، اما از یکی دو دهه پیش به این سو، نقش شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور روزبه‌روز در دنیا پررنگ‌تر شده و امروز بخش زیادی از اقتصاد دنیا در اختیار ابرشرکت‌های فناوری قرار گرفته است.
این موضوع در کشور ما هم از چند سال پیش، بیش از قبل مورد توجه قرار گرفته است و در رهنمود‌های رهبر معظم انقلاب و دیگر مسئولان، بر اهمیت نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در اقتصاد مقاومتی و توسعه کشور تأکید ویژه می‌شود. در همین راستا، آستان قدس رضوی در سال‌های گذشته گام‌های خوبی در مسیر حمایت از اکوسیستم دانش‌بنیان مشهد برداشته و با راه‌اندازی مجموعه صنایع پیشرفته رضوی، به عنوان تسهیلگر و سرمایه‌گذار خطرپذیر، وارد میدان حمایت از استعداد‌های فناور مشهد شده است. هرچند این مجموعه در سال‌های ابتدایی فعالیتش قرار دارد، به گفته مدیرعاملش، رؤیا‌ها و برنامه‌های بزرگی برای اکوسیستم دانش‌بنیان مشهد دارد.
دکتر مجتبی بهنام تقدسی، مدیرعامل شرکت صنایع پیشرفته رضوی، طرح ایجاد این مرکز را مربوط به سال ۹۸ و در زمان تولیت آیت‌ا... ابراهیم رئیسی بر آستان قدس رضوی می‌داند: موضوع تبدیل کارخانه قند آبکوه به شرکت صنایع پیشرفته رضوی از سوی تولیت جدید، حجت‌الاسلام مروی، هم تأیید شد. در مجموع، آستان قدس رضوی در ۳ سال گذشته حرکت خوبی را با هدف حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان انجام داده است. در همین مسیر، شرکت صنایع پیشرفته رضوی در پایان سال ۹۸ شکل گرفت و رسالت اصلی آن هم انجام سرمایه‌گذاری خطرپذیر در حوزه شرکت‌های دانش‌بنیان است. شرکت‌های دانش‌بنیانی که مراحل اولیه رشد را در شتاب‌دهنده‌ها و مراکز رشد طی کرده‌اند و حالا در مرحله تولید محصول و ورود به بازار نیاز به حمایت دارند، با چند چالش مهم روبه‌رو هستند. اولین مسئله تأمین نقدینگی است.
دومین موضوع به پیدا کردن بازار مناسب برای محصولاتشان برمی‌گردد. سومین چالش بزرگ شرکت‌های نوپای دانش‌بنیان هم به حوزه برندینگ و جلب اعتماد بازار به آن‌ها برمی‌گردد. در این مرحله، آستان قدس به عنوان نهادی حامی در کنار این شرکت‌ها قرار می‌گیرد و علاوه بر تزریق سرمایه، در تأمین بازار و ایجاد اعتماد مشتری‌ها هم به آن‌ها کمک می‌کند. زمانی که این ۳ مؤلفه در کنار یک شرکت فناور قرار بگیرد، به رشد خوبی در آن شرکت دانش‌بنیان منجر خواهد شد.
یکی از موارد مورد تأکید مدیر این مجموعه، دوری آن‌ها از تصدیگری و در اختیار گرفتن مدیریت مستقیم شرکت‌های دانش‌بنیان است: مشارکت ما با شرکت‌های دانش‌بنیانی که به مجموعه صنایع پیشرفته رضوی مراجعه می‌کنند به طور کامل به شکل یک سهام‌دار است و در تمام موارد مانند یک شریک تجاری در کنار آن‌ها قرار خواهیم داشت. تا امروز ۵ حوزه اصلی برای این حمایت‌ها در نظر گرفته‌ایم که شامل تجهیزات پزشکی، الکترونیک، مواد پیشرفته، تجهیزات صنعتی پیشرفته و اقتصاد دیجیتال است. علت انتخاب این حوزه‌ها به اولویت و نیاز کشور به آن‌ها برمی‌گردد.
به عنوان مثال، بیش از ۹۵ درصد از تجهیزات پزشکی در کشورمان وارداتی است. در حوزه الکترونیک هم شرایط به همین صورت است و در بخش زیادی از موارد، نیازمند وارد کردن محصول از دیگر کشور‌ها هستیم. در بحث اقتصاد دیجیتال هم باید قبول کنیم آینده دنیا به این فناوری گره خورده است. برای نمونه، کشوری مانند چین می‌خواهد تا سال ۲۰۲۵ چیزی حدود ۵۵ درصد از تولید ناخالص ملی خود را از درآمد‌های اقتصاد دیجیتالی تأمین کند. پس کشور ما هم باید در این مسیر حرکت کند. در مجموع، با توجه به اینکه در ابتدای مسیر هستیم، تصمیم گرفتیم ۵ حوزه مهم‌تر را در اولویت خود قرار دهیم و به رشد شرکت‌های دانش‌بنیان در این زمینه‌ها کمک کنیم.
شرکت‌های دانش‌بنیان برای استفاده از حمایت‌های این مجموعه، باید دارای شرایط مشخصی باشند، شرایطی که به گفته دکتر تقدسی، در فرایند پذیرش ارزیابی می‌شوند: برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان چند فاکتور مختلف را مورد سنجش قرار می‌دهیم.
در گام اول، مجموعه‌ها اطلاعات پروژه خود را در فرم‌های یکسان به ما ارائه می‌دهند و پس از آن، در این مرحله، بر اساس اطلاعات شرکت‌ها، تحلیلی از بازار مورد نظرشان انجام می‌گیرد. سپس تحلیل اقتصادی از پروژه ارائه‌شده انجام می‌دهیم. در این مرحله، تنها طرح‌هایی پذیرش می‌شوند که میزان بازدهی سالانه (IRR) آن‌ها کمتر از ۶۰ درصد نباشد.
در واقع، مهم‌ترین ویژگی محصول دانش‌بنیان ارزش افزوده‌ای است که دانش به‌کاررفته در تولید آن ایجاد می‌کند. کاملا طبیعی است که توقع ما هم از محصول موفق یک شرکت دانش‌بنیان دست‌کم بازدهی سالانه ۶۰ درصد باشد. البته در مواردی که محصول تولیدی نیاز اساسی کشور به شمار می‌رود، این نرخ بازدهی سالانه را در مرحله پذیرش شرکت، تا ۴۰ درصد هم پایین می‌آوریم. سپس به کمک شرکت‌های ارزش‌گذار، دارایی‌های نامشهود شرکت مانند گواهی‌های حق اختراع یا دانش فنی آن‌ها مورد ارزش‌گذاری ریالی قرار می‌گیرد.
پس از این مراحل، وارد شراکت با مجموعه‌های دانش‌بنیان خواهیم شد. البته میزان سهام ما در مجموعه‌های مورد حمایت، همیشه کمتر از ۵۰ درصد است. در واقع، معتقدیم شرکت‌های دانش‌بنیان موفق باید به فرد فناور تکیه داشته باشند، موتور محرکه این مجموعه‌ها باید بنیان‌گذار‌های خود آن‌ها باشد و ما تنها نقش حمایتی را ایفا کنیم. در کنار این موضوع، همیشه طرح خروج هم داریم و در بازه زمانی سه‌ساله و پس از اینکه شرکت به رشد مناسب رسید، از آن خارج می‌شویم و سهاممان را واگذار می‌کنیم.
در ۲ سالی که از کار این مجموعه می‌گذرد، از حدود ۱۹۰ درخواست پذیرش، ۱۰ شرکت توانسته‌اند شرایط لازم کسب حمایت‌ها را به دست بیاورند و به گفته مدیر این مجموعه، با سرمایه‌گذاری و حمایت‌های مؤثر، مسیر توسعه را در پیش گرفته‌اند: در سال اول فعالیت، ۱۱۱ شرکت خواستار همکاری با مجموعه ما بودند که از این میان، درخواست ۴ شرکت پذیرفته و حدود ۲۹ میلیارد تومان در این مجموعه‌ها سرمایه‌گذاری شد.
امسال هم حدود ۸۵ طرح مورد بررسی شده‌اند. تاکنون ۶ طرح مورد پذیرفته شده‌اند و ۶۹ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری در آن‌ها انجام شده است. به عنوان مثال، یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان ما در زمینه تولید پهپاد‌های کشاورزی فعالیت می‌کند و با حمایت‌های انجام‌شده موفق شده است تا امروز حدود ۷ میلیارد تومان قرارداد با مجموعه‌های مختلف امضا کند و زمینه صادرات محصولاتش به کشور‌هایی مانند سوریه هم در حال فراهم شدن است.
در حوزه پزشکی هم یکی از شرکت‌های پذیرش‌شده در حال تولید کیت‌های تشخیصی ژنوتایپینگ است که در تشخیص انواع ویروس‌ها از جمله کرونا استفاده می‌شود و امروز محصولات این شرکت در سراسر کشور در حال استفاده است. در سال ۱۴۰۰ هم یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان ما در بحث تولید کنتور‌های هوشمند آب وارد شده است و به‌تازگی از محصولات این مجموعه در شهر نیشابور رونمایی شد. امروز هم پروژه‌های مختلفی برای ارزیابی و مشارکت احتمالی به ما معرفی شده‌اند و این حجم از خروجی نشان می‌دهد آستان قدس در مسیر درستی گام برداشته است. امام رضا (ع) ملقب به عالم آل‌محمد (ص) است و بدون شک، حمایت آستان قدس رضوی از شرکت‌های دانش‌بنیان می‌تواند نمود کاملی از این صفت حضرت رضا (ع) به شمار برود.
تا امروز با وجود ظرفیت‌های بالای شهر مشهد در زمینه‌های مختلف فناوری، به دلیل اینکه بخش زیادی از منابع و سرمایه‌گذاران خطرپذیر کشور در تهران متمرکز شده‌اند، عملا شاهد رشد چشمگیر و تبدیل شدن مشهد به قطب فناوری‌های دانش‌بنیان در کشور نبودیم. به همین دلیل، دکتر تقدسی معتقد است ورود آستان قدس به این حوزه می‌تواند باعث فراهم آمدن امکانات خوبی برای اکوسیستم دانش‌بنیان شهر بشود: در این مسیر، از ظرفیت‌های همه مجموعه‌های رشد و شتاب‌دهنده‌های موجود در شهر هم می‌توانیم استفاده کنیم و با همکاری با آن‌ها، برای پیشبرد حرکت مشهد به سمت توسعه فعالیت‌های دانش‌بنیان حرکت کنیم.
تا امروز در سراسر کشور تنها یک پردیس فناوری اطلاعات در تهران را داریم که شرکت‌های دانش‌بنیان رشدیافته در آن مستقر هستند. با همکاری همه مجموعه‌های مشهدی و آستان قدس می‌توانیم پردیس فناوری‌های پیشرفته با رویکردی بین‌المللی را در شرق کشور راه‌اندازی کنیم. در طرحی به همین منظور، قصد داریم در آینده چنین پردیسی را در یکی از اراضی آستان قدس راه‌اندازی کنیم که ظرفیت استقرار ۶۴۰ شرکت دانش‌بنیان را داشته باشد. چنین ظرفیتی می‌تواند حدود ۵ هزار نخبه را در خود جای دهد و هم‌افزایی فوق‌العاده‌ای در جهت توسعه رشد اقتصاد دانش‌بنیان کشور رخ خواهد داد.
مدیرعامل شرکت صنایع پیشرفته رضوی معتقد است ایجاد چنین ظرفیتی‌هایی نیاز امروز کشور برای پیشرفت به حساب می‌آید: شاهد هستیم کشور‌های همسایه ما هم به همین سمت حرکت کرده‌اند. برای نمونه، پاکستان که از نظر اقتصادی، تولید ناخالص ملی‌اش یک‌سوم ایران است، چنین پردیسی را با وسعت حدود ۸ هکتار در پایتخت خود ایجاد کرده است. در واقع، امروز همه دنیا به اهمیت پیشرفت در فناوری‌های روز دنیا برای رسیدن به اقتصاد پایدار و توسعه‌یافته رسیده‌اند. ما هم باید با شتاب بیشتری در این مسیر حرکت کنیم.
با ایجاد چنین پردیسی در مشهد، می‌توانیم همه استعداد‌های نخبه و شرک‌های دانش‌بنیان شرق کشور را حمایت کنیم. البته این کار تنها با توان یک مجموعه شدنی نیست. باید در کنار آستان‌قدس، سایر نهاد‌ها مانند شهرداری، استانداری، معاونت علمی ریاست جمهوری و دیگر نهاد‌های بزرگ هم همکاری‌های لازم را داشته باشند. در کنار پروژه بلندمدت پردیس فناوری، در کوتاه‌مدت هم قصد داریم دومین کارخانه نوآوری مشهد را به طور تخصصی در صنعت های‌تک راه‌اندازی کنیم. در سال آینده، تمرکز اصلی ما بر توسعه اقتصاد دیجیتال خواهد بود و می‌خواهیم با کمک ظرفیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان، مشهد را مهم‌ترین بازیگر حوزه اقتصاد دیجیتال کشور تبدیل کنیم.