تعزیه و نوایِ دمام
گفت‌وگویی با دست اندرکاران هیئت جان‌نثاران حضرت علی اکبر(ع)
صدر-عطائی - اینجا همه چیزش فرق می‌کند، از در حسینیه که وارد می‌شوی جزئیاتش تو را مسحور خود می‌کند. پرده‌های عزاداری متعدد که تو در تو و با دقت فراوان روی دیوار نصب شده‌اند. علم قدیمی و زیبا در سمت چپ ورودی حسینیه است و روبه‌رویش حجله‌ای با سرو شکل ضریح شش‌گوشه آقا امام حسین(ع). اینجا بوی حسینیه‌های قدیمی و با اصالت محله‌های کهنه و قدیمی را می‌دهد. اینجا خبری از سیستم صوتی خیلی خفن با باس‌های قوی نیست. این‌ها وقتی سینه می‌زنند و یا حسین می‌گویند فقط صدای گریه‌هایشان شنیده می‌شود. اینجا هیئت جان‌نثاران حضرت علی اکبر(ع) است که هر سال و با آغاز محرم مراسم عزاداری خود را آغاز می‌کند و در ابتدای محرم نمایشی با ادوات و آداب تعزیه اجرا می‌کند. نمایشی که با حضور بیش از 200 بازیگر، ورود تاریخی امام حسین(ع) را به دشت کربلا به نمایش می‌گذارد. گفت‌وگوی این هفته شهرآرا محله منطقه5 با آقایان حسن مرادی مسئول هیئت، محمد آبادانی دمام ساز و مدیر گروه نوازندگان هیئت و مسعود ضرغامی مسئول گروه منتخب بنیاد علمی و فرهنگی تعزیه و همایش‌های آهنگین هیئت است.
پدرهیئتی و فرزندان هیئتی‌اش
هیئت جان‌نثاران شاهزاده علی اکبر(ع) سال 1380 تأسیس شده و توانسته است سال 1382 مجوز خود را از شورای هیئات مذهبی بگیرد. هر سال تعداد زیادی از مردم جذب حرکت کاروان این هیئت به سمت حرم مطهررضوی می‌شوند و در عزاداری‌هایشان از شب اول شرکت دارند. حسن مرادی و همسرش صفیه میرزایی مدیریت این هیئت را به عهده دارند. افزون بر این خانواده پدری خود آقای مرادی و خانواده پدری همسرشان نیز در برگزاری این مراسم‌ها آن‌ها را حمایت و همراهی می‌کنند. حسن مرادی متولد 1344 و مسئول هیئت و بزرگ شده محله حسین‌آباد است. بخشی از زمین‌های کشاورزی این محله متعلق به خانواده آن‌ها بود و بعد به آستان قدس رضوی واگذار شد، تعدادی از آن‌ها را نیز فروختند و خرج هیئت کردند. اکنون و به صورت اشتراکی با یکی از اقوام که در زمین‌های کریم‌آباد موتور چاه دارد، کشاورزی می‌کنند. آقای مرادی این‌ها را می‌گوید و ادامه می‌دهد: «همراه با پدرم روی این زمین‌ها کار می‌کنیم و سود حاصل از آن خرج هیئت می‌شود. جوانان زیادی اینجا مشتاق آمدن به هیئت هستند، ما هم علاقه داشتیم تا جوانان را جذب راه و رسم امام حسین(ع) و ائمه کنیم. همین باعث شد سال 1380 هیئت را تأسیس کنیم. تا قبل از تأسیس محل حسینیه، هیئت در خانه همسایه‌های محله دور می‌زد اما مشکلات خاص خودش را داشت. برای همین تصمیم گرفتیم زیرزمین منزل خودمان را به حسینیه تبدیل کنیم. خودمان هم طبقه بالا زندگی می‌کنیم. خانم‌ها هم برای زمان برنامه‌ها به طبقه بالا و منزل خودمان می‌روند.»
پدر آقای مرادی از همان ابتدا اهل هیئت بودند و فرزندانشان را هم با خود به این مراسم می‌بردند. آقای مرادی می‌گوید: «اگر پدر هیئتی باشد فرزندان هیئتی می‌شوند، خودم پسر سوم خانواده‌ام. برادر بزرگ‌ترم مداح است. دومی 3 سال قبل تصادف و فوت کرد. برادر چهارم و پنجم جانباز هستند و بعد هم برادران ششم و هفتم هستند. همه پسرها به جز آخری تجربه رفتن به جبهه را داریم.»
با حمایت و پشتیبانی اهل بیت کار می‌کنیم
آقای مرادی می‌گوید: «هیئت با 150نفر از جوانان محله کار خود را شروع کرد حالا همه آن‌ها بزرگ شدند و خدا را شکر به برکت هیئت کار و زندگی‌شان خوب است. با ورود هر خانواده تعداد زیادی جوان جذب هیئت می‌شوند، هدف ما هم همین است که علاقه‌مندان به امام حسین(ع) جایی برای ابراز عشق وعلاقه‌شان داشته باشند.»
هزینه‌های هیئت را خانواده خودشان و دسته علمداران تأمین می‌کنند. آقای مرادی این را می‌گوید و ادامه می‌دهد: «اصلا کمک مردمی نداریم، می‌توانید این را از همسایه‌ها بپرسید، تا حالا یک هزارتومانی هم برای مراسم از کسی کمک نگرفتیم. خدا را شکر خود اهل بیت کمک می‌کنند و هزینه مراسم به عهده خانواده خودمان است. یک برادرم املاک دارد. ما هم روی زمین‌های کشاورزی در کریم‌آباد کار می‌کنیم، هر چه در می‌آوریم برای ماه محرم و مراسم هیئت هزینه می‌شود. هر سال به جمعیتی که از آن‌ها پذیرایی می‌کنیم اضافه می‌شود. الان نزدیک به 6هزار نفر در تدارک مراسم به ما کمک می‌کنند و نزدیک به 120 هیئت اینجا می‌آیند و فیش تهیه می‌کنند. اگر حمایت و پشتیبانی اهل بیت نبود، ادامه کار برای ما هم به این شکل میسر نمی‌شد.»
نمایش حرکت کاروان به سمت کربلا
یکی از ویژگی‌های این هیئت نمایش حرکت کاروان امام حسین(ع) به سمت دشت کربلاست. گروه‌های نمایشی از هیئت‌های مختلف به هیئت جان‌نثاران در نمایش حرکت کاروان کمک می‌کنند. وجود ابزار و لوازم زیاد و استفاده از نخل، اسب و شتر همچنین وجود کجاوه، کتل، خیمه و نوازندگان جنوبی این حرکت را از دیگر مراسم اجرا شده در این ایام متمایز می‌کند. مرادی می‌گوید: «از همان سال اول تأسیس هیئت توانستیم مراسم حرکت کاروان به سمت کربلا را داشته باشیم. هیئت‌های مختلفی از شهر یا شهرهای دیگر در نمایش این حرکت به ما کمک می‌کنند. جمعیت زیادی در این روز در خیابان‌های اطراف تا حرم حرکت کاروان را دنبال می‌کنند.»
وی درباره هدف از اجرای نمایشی حرکت امام حسین(ع) به سوی کربلا می‌گوید: «جزو معدود هیئت‌هایی هستیم که از ابتدای محرم مراسم‌مان شروع می‌شود برای همین تصمیم گرفتیم ورود امام حسین (ع) را به کربلا نمایش نشان دهیم. حدود 80سال است که مراسم عزاداری در ایران به صورت سینه‌زنی درآمده است درحالی‌که در گذشته مراسم به صورت پرده‌خوانی و اجرای تعزیه بود. ما این مراسم را زنده کردیم تا مردم ارتباط بیشتری با محرم پیدا کنند. با این نمایش هر سال به تعداد مخاطب‌ها افزوده می‌شود. در این سال‌ها تلاش کردیم با ایده گرفتن در طراحی نمایش مردم بیشتری را جذب کنیم. داستان و روایت براساس اسناد تاریخی است و هیچ تغییری در داستان نداریم. روایت باید بر اساس سند باشد اما با خلاقیت تلاش داریم تماشاچیان بیشتری را جذب کنیم. با اجرای حرکت کاروان به سمت میعادگاه کربلا و با تصویری که مردم در روز ششم محرم می‌بینند روایت آن روزها برایشان دوباره زنده می‌شود و ماندگاری آن نسبت به عزاداری و روایت صرف بیشتر است. اشک‌هایی که مردم در این روز برای غریبی آقا امام حسین(ع) می‌ریزند و درکی که از شرایط ایشان پیدا می‌کنند خیلی بیشتر از یک روایت ساده است. در مسیر حرکت لشکر عمربن سعد جلو امام حسین(ع) و یارانش را سد می‌کند و این غم و اندوه زیادی را با خود همراه دارد. مردم با چشمان خودشان این صحنه‌ها را می‌بینند و اثرگذاری بالایی به دنبال دارد.»
بازیگران مشهدی و دمام‌زن‌های آبادانی
از همه هیئت‌ها به کمکشان می‌آیند. مرادی می‌گوید: «هیئت خیابان پیروزی گروه اهل بیت را تشکیل می‌دهند، تعداد نفرات لشکر عمرسعد را رضا قصاب از کارمندان تأمین می‌کند. دیگر سربازها را بچه‌های هیئت خودمان تشکیل می‌دهند. لباس‌ها، سرنیزه‌ها و دیگر وسایل را با همکاری این هیئت‌ها تأمین می‌کنیم. الان گروه نمایش به 300نفر رسیده است.گروه نوازندگان ما از بچه‌های جنوب و از شهر آبادان هستند. همان سال‌های اول نزدیک حرم امام رضا(ع) اجرای بچه‌های جنوب را برای هیئت پیروان دیدیم. 5نفر بیشتر نبودند. همان شب با آن‌ها صحبت کردیم و از حرکت کاروان برایشان گفتیم. آن‌ها هم از ایده نمایش و نواختن دمام برای کاروان خوششان آمد و از سال بعدش با ما همکاری کردند. حالا تعدادشان بیش از 80 نفر شده و بخش نوازندگی به عهده خودشان است. سازشان دمام و مخصوص آبادان است. دمام‌ها را خودشان پوست می‌کشند و قبل از مراسم آماده می‌کنند. در مشهد معروف به گروه حاجی رزاق و محمد آبادانی هستند.»
درباره تهیه تک تک وسایل نمایش برایمان توضیح می‌دهد و می‌گوید:« نخل‌ها را از طبس می‌آوریم، نزدیک به 8ساعت راه است با یک نفر آنجا هماهنگ می‌کنیم و یک تریلی آن‌ها را برایمان می‌آورد. به محض رسیدن به مشهد آن‌ها را در محل‌های از قبل آماده شده، قرار می‌دهیم و خوب محکمشان می‌کنیم. اسب‌ها و شترها را هم از سبزوار و نیشابور می‌آیند. شترها رام شده‌اند و مخصوص کاروان‌ها هستند و تحت‌تأثیر صداها نیستند. اسب‌ها هم همین‌طور هستند و مخصوص درشکه رام شدند. مسیر حرکت از میرزا کوچک‌خان و نزدیک محل هیئت شروع می‌شود و با رسیدن به حرم امام رضا(ع) و عرض تسلیت به ایشان به پایان می‌رسد. کاروان با حرکت 15 پرچم شروع می‌شود، بعد 2حجله شش‌گوش که نماد حرم مطهر امام حسین(ع) است، در ادامه حرکت می‌کنند و دستگاه ضبط صوت و طبل‌ها روی آن قرار دارد، پشت سر آن گروه دمام‌زن‌ها و بچه‌های آبادان حرکت می‌کنند. بعد گاری خیمه‌ها و گهواره حضرت علی اصغر(ع) هستند. بعد نزدیک به 70 علم به ترتیب شروع به حرکت می‌کنند و از پس آن‌ها هم گروه‌های سینه‌زنی تا رسیدن به حرم مطهر مسیر را ادامه می‌دهند. به دلیل کمبود زمان به آن صورت وجهه نمایشی و تعزیه خوانی نداریم.»
مراسم تعزیه‌خوانی بعدازظهر روز عاشورا و در آخر دهه اول محرم است. آقای مرادی می‌گوید: «در روز عاشورا خیمه‌های سفید را سرتاسر خیابان نصب می‌کنیم. پارچه خیمه‌ها از متقال و چهارچوب آن هم آهنی است. هر سال پارچه‌ها را روی آن نصب می‌کنیم. ابتدا زیارت عاشورا خوانده می‌شود، بعد مداحی و سینه‌زنی و درآخر مقتل‌خوانی و سوزاندن خیمه‌هاست.»
ابتدای محرم از آقا امام رضا(ع) اذن عزاداری می‌گیریم
اجرای مراسم محرم در مشهد رسم و رسوم خاص خودش را دارد. هیئت‌های قدیمی و سنتی مشهد هنوز به اصول خود پایبندند و معتقدند که این اصول باعث شده است حرمت عزاداری در این ماه حفظ شود. مرادی، ترتیب مراسم هیئت‌های قدیمی را این‌گونه برایمان توضیح می‌دهد و می‌گوید: « یک شب قبل از شروع محرم به پیشواز می‌رویم. قبل از شروع مراسم به حرم امام رضا(ع ) می‌رویم و اذن عزاداری را از ایشان می‌گیریم. بعد از زیارت حرم مطهر و گرفتن اذن، لباس سیاه را همانجا می‌پوشیم و برای عزاداری شب اول به بیت صادق در خیابان طبرسی می‌رویم. کل پیرغلامان شب اول به این هیئت دعوت می‌شود و عزاداری را شب اول آنجا برگزار می‌کنند. از شب دوم بعد از نماز مغرب و عشا مراسم هیئت با سخنرانی و خواندن زیارت عاشورا شروع می‌شود، بعد از آن سینه‌زنی و پذیرایی داریم تا روز 6محرم که حرکت کاروان را داریم. هفتم زمان شهادت حضرت علی اکبر(ع) که هیئت نیز به نام ایشان است و شب تاسوعا و عاشورا نیز مراسم عزاداری‌مان پربار و شلوغ است.»
سنج و دمام در اصل برای بوشهر است
بخش دوم گفتوگو با محمد آبادانی، مسئول گروه نوازندگان و سازنده دمام است. آقای آبادانی می‌گوید: «24سال است که مسئول هیئت سنج و دمام آبادان در مشهد هستم و نزدیک به 23سال است که در این حسینیه سنج و دمام می‌زنم.»
آقای آبادانی می‌گوید: «در همین هیئت به اذن خداوند و با وساطت امام رضا (ع)بهبود پیدا کردم. همیشه خدمتگزار ائمه (ع) هستم.» بین مشهد و آبادان در رفت و آمد است و می‌گوید: « زمانی که هیئت مراسم دارد و در ایام محرم با بچه‌های آبادان به مشهد می‌آییم و نوازندگی مراسم مذهبی را بر عهده داریم. دمام‌ها را خودمان قبل از شروع عزاداری‌ها آماده می‌کنیم و پوست مرغوب بز را روی آن می‌کشیم. الان سازنده این سازم و هر زمان وسایل آن مثل پوست، چمبر، درام و طناب جلویم باشد، خودم یک دمام کامل می‌سازم. سنج و دمام در اصل برای بوشهر است و قدمتی بیش از 80سال دارد.»
میراث‌دار راه پدر و مادر است و از همان کودکی سنج و دمام و شیپور می‌زده و می‌نواخته است.آقای آبادانی می‌گوید:« الان می‌توانم در عرض 40دقیقه تا یک ساعت شما را آموزش دهم و به یک نوازنده سنج و دمام تبدیل کنم. این ساز در خون ماست و ضرباهنگ‌های مشخصی دارد. ضرب دو و یک برای عزاداری امام حسین(ع) و ایام عاشوراست. هر زمان که بخواهیم امام علی (ع) یا حیدر بگوییم ضرب‌ها به چهارتا می‌رسد و شما نوای یا حیدر را از دمام می‌شنوید.»
به جز نوازندگی برای هیئت جان‌نثاران برای دیگر هیئت‌ها سنج و دمام درست می‌کند و به نوازندگان هیئت‌ها نیز نواختنش را آموزش می‌دهد و الان بیشتر هیئت‌های مشهدی نواختن آن را آموخته‌اند. آقای آبادانی می‌گوید: « نواختن این ساز هم مثل سینه‌زنی آداب خود را دارد و با اجازه از مسئول هیئت و بزرگ‌ترها و در زمان مشخص وارد هیئت می‌شوند و دم می‌گیرند و حال و هوای مراسم را تغییر می‌دهند.» هر سال به تعداد دمام‌ها و نوازندگان اضافه می‌شود.
هنر آبا و اجدادی تعزیه‌خوانی
بخش سوم گفتوگو ما با مسعود ضرغامی‌نژاد، مسئول گروه نمایش هیئت، است. 33سال دارد و بزرگ شده محله حسین‌آباد است. گروه نمایشی هیئت به عهده آقای ضرغامی است. او می‌گوید: «کارگردان کار هستم و هماهنگی هر آنچه در این زمینه لازم باشد بر عهده من است. طراحی لباس و تهیه آن، موسیقی کار و هر آنچه به نمایش مرتبط است برعهده گروه ماست.»
رسته خوانندگی خود آقای ضرغامی در تعزیه‌خوانی اولیاء‌خوانی است. می‌گوید:« این هنر آباو اجدادی ماست. نسل ششم خانواده هستم و تعزیه‌خوانی را ادامه دادم.»
درباره تعزیه‌خوانی در مشهد می‌پرسیم، می‌گوید: « تعزیه‌خوان اصیل مشهدی نداریم. اصلیت خود ما از نیشابور است. اما باید بگویم که مشهد اکنون به یکی از پایگاه‌های قدرتمند تعزیه‌خوانی تبدیل شده است. الان 3دوره است که گروه‌مان در مسابقات سوگواره‌خوانی شرکت می‌کند و هر 3 دوره مقام اول را به دست آورده است.»
اسباب و لوازم نمایششان درانباری دو کوچه پایین‌تر و نزدیک به هیئت است. برای تمرین گاهی به هیئت می‌آیند و بعضی وقت‌ها به مسجد چهارده معصوم (ع)که به هیئت نزدیک است می‌روند. در نمایشگاه هیئات مذهبی شرکت داشتند و برنامه تعزیه خود را زیر نظرهیئت علی اکبر(ع) اجرا کردند. آقای ضرغامی می‌گوید:«تا زمانی که در اینجا هستیم و برای هیئت مراسمی اجرا کنیم به نام همین هیئت و زیر نظر آقای مرادی اجرا داریم در غیراین صورت عنوان گروه، منتخب بنیاد علمی و فرهنگی تعزیه و همایش‌های آهنگین به سرپرستی مرشد مسعود ضرغامی است. اعضای گروه اکنون به جز اقوام از جاهای مختلف مشهد هستند از قاسم‌آباد هم شاگرد داریم و حتی شهرهایی چون نیشابور، سبزوار و کرمان و شیراز شاگرد داشتیم و الان خودشان دارند در شهرهایشان تعزیه کار می‌کنند. برای اینکه تعزیه‌خوان موفقی باشید باید مراحل را پلکانی پشت سر بگذارید. تعزیه را باید از بچه‌خوانی شروع کرد و به مراحل بالاتر رسید. خود من نزدیک به 27سال است که تعزیه می‌خوانم و از شش سالگی هم شروع کردم.»
467 نمایش تعزیه وجود دارد
گویا تعزیه‌خوانی تنها به ایام ماه محرم خلاصه نمی‌شود، آقای ضرغامی می‌گوید: « افزون بر ماه تعزیه در ایام فاطمیه، ماه مبارک رمضان و حتی در اعیاد نیز تعزیه‌خوانی داریم. نزدیک به 467 تعزیه داریم. خود من به تازگی با کمک آقای میرزا ابولفضل کبابیان تعزیه‌ای نوشتیم مربوط به داستان مست و روضه‌خوان و از تعزیه‌های روز است.»
برایمان سؤال طرح می‌شود که چطور برای اعیاد می‌توان تعزیه داشت و مگر تعزیه به عزاداری ختم نمی‌شود، می‌گوید: «مثلا ما برای عید قربان تعزیه همان روز را می‌خوانیم و تعزیه با روایتی شاد از وسوسه شیطان شروع می‌شود، زمانی که به ذبح اسماعیل از سوی ابراهیم می‌رسیم روایت نسل آینده ابراهیم و فرزندانش را می‌خوانیم و همانجا به داستان عاشورا و روایت کربلا می‌رسیم و به تعزیه ختم می‌شود. در واقع پایان تمام روایت‌های ما در دیگر مراسم نیز به روایت عاشورا ختم می‌شود. چرا می‌گوییم کل یوم عاشورا کل ارض کربلا این نشان از این است که هر روز می‌تواند عاشورا و هر زمینی کربلا باشد.»
تعزیه هنر خیابانی است
آقای ضرغامی تعزیه را سینه به سینه آموخته است اما برای موسیقی و ادبیات تعزیه مدرک دارد. مدرک ادبیات تعزیه را از مجتمع تحقیقاتی امام رضا(ع) دریافت کرده است و درباره تحقیقات غنی تعزیه 8ماه تحقیق کرده است. ضرغامی می‌گوید: «آواز سنتی کار می‌کنم و ضرب زورخانه هم می‌گیرم. برای همین مرشد هم صدایم می‌کنند.»
تا الان نزدیک به 112 تعزیه را خوانده است. آقای ضرغامی درباره تفاوت کار کارگردان تعزیه با نمایش می‌گوید: « کار کارگردان تعزیه سخت‌تر است. باید قبل از اجرای تعزیه، تعزیه‌خوان را آماده کرده باشد. روایت تعزیه کاملا احساسی و تاریخی و تقدس دارد در حالی که داستان در نمایش و تئاتر ایده و روایت ذهنی است. در صورتی که تعزیه خوب اجرا شود رونق زیادی پیدا خواهد کرد و تأثیرگذاری بیشتری خواهد داشت. تعزیه هنر خیابانی است. باید در این‌باره وقت و زندگی‌ات را بگذاری. ضمن اینکه تهیه لباس و ابزار آن بسیار بالاست.»
درباره اجرای نمایش در هیئت جان‌نثاران حضرت علی اکبر(ع) می‌گوید: « درست است که روز ششم محرم حرکت کاروان را به سمت کربلا نشان می‌دهیم اما به صورت کوتاه و در بعضی قسمت‌های مسیر، تعزیه‌خوانی کوتاه هم داریم. همه افرادی که روز ششم محرم در کاروان حضور دارند، آموزش دیده و تعزیه‌خوان هستند منتها به علت کمبود وقت امکان اجرای تعزیه ندارند. بارها با گروه در مسجد چهارده معصوم در همین حسین‌آباد اجرای تعزیه داشتیم. همین روز عرفه برای شهادت حضرت مسلم هم تعزیه‌خوانی داشتیم.»
عزاداری و هیئتی بودن یعنی احترام به اهل بیت و همه انسان‌ها
صحبتمان با آقای ضرغامی که به پایان می‌رسد دوباره با آقای مرادی هم‌کلام می‌شویم. از او می‌خواهیم درباره زندگی هیئتی برایمان صحبت کند، آقای مرادی می‌گوید: «هیئت وقت می‌خواهد و برای نگهداشت آن باید قید خانه، زندگی و خیلی از مسائل دیگر را زد. همیشه صحبت من با فرزندان برادرم و کسانی که می‌توانند بعد از من هیئت را بگردانند همین است. به آن‌ها می‌گویم هیئت را برای شما آماده کردیم و ادامه مسیر و رونق بیشتر آن با شماست. الان هم برادران کوچک‌تر از خودم و فرزندان آن‌ها هستند. حتی بچه‌ها شب‌هایی که مراسم نیست یا خودمان مراسم نداریم به اینجا می‌آیند و می‌خواهند بدانند آن‌ها را با خودمان به کجا می‌بریم. به قول قدیمی‌ها می‌شوند بچه هیئتی. همیشه هم امام حسین(ع) و ائمه کمکشان می‌کنند.»
مرادی درباره رعایت قوانین و نگهداشتن حرمت‌ها در هیئت‌های قدیمی و سنتی می‌گوید: « با ورود به حسینیه به یکدیگر احترام می‌گذارند، هروقت کسی بخواهد مداحی را شروع کند به بقیه تعارف می‌کند و از بزرگ‌ترها اجازه می‌گیرند. کسی که می‌خواهد پیش دم را بگیرد از بزرگ‌ترها اجازه می‌گیرد. همه چیز در هیئت‌های قدیمی قوانین خاص خودش را دارد. ازحوضه چیدن تا رو به قبله ایستادن (حوضه چیدن همان تربیت ایستادن در زمان سینه زنی است).در آخر هم کسی که از همه مسن‌تر است دعای رو به قبله را می‌خواند. عزاداری و هیئتی بودن یعنی احترام به اهل بیت و همه انسان‌ها.»
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
