فرزانه شهامت - اشتباه نکنید. ما درباره بی حجابی صحبت نمی کنیم. مخاطب این سطرها اقلیتی نیست که با بی اعتنایی به دین، قانون و فرهنگ عمومی جامعه ایرانی، رؤیای کشف حجاب را در سر می پروراند. آن ماجرا، سردمداران بدنامی دارد که با یک جست وجوی ساده می شود به سوابق اخلاقی و حقوق دلاری شان دسترسی پیدا کرد. سپس خیرخواهی شان را به قضاوت نشست و پرسید برخلاف ظاهر آراسته و شعارهای خوش رنگ و لعاب، افق نگاه شان آیا به برداشتن روسری از سر زن ایرانی خلاصه می شود یا باید منتظر گام های شیطانی بعدی ماند؟این گفت وگو درباره پدیده کم حجابی در جامعه و متمرکز بر بانوانی است که هر یک به دلیل و به اندازه ای از حجاب شرعی فاصله گرفته اند. نه به طبقه مشخصی مربوط اند، نه رده سنی خاص و نه حتی عقاید مشترکی دارند. تحلیل وضعیت حجاب و عفاف در این بافت متکثر، دشواری ها و ظرافت های خاص خودش را دارد. از این رو به سراغ کارشناسی رفته ایم که علاوه بر سبقه دینی و تسلط بر مباحث فقهی، دارای پشتوانه پژوهشی و آشنا به مسائل اجتماعی است. حجت الاسلام سید محمدمحسن دعایی مسئولیت های متعددی داشته است و دارد که از میان آن ها به دبیرکلی جبهه فرهنگی حجاب و عفاف کشور و مدیر یت عالی مدرسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام بسنده می کنیم.
*وضعیت رعایت بایدهای پوشش اسلامی را در جامعه امروز چطور ارزیابی می کنید؟ برخی وضعیت را بغرنج ارزیابی می کنند. برخی دیگر می گویند شرایط کلی جامعه بد نیست و افراد کم حجاب صرفا نمود، خیابان گردی و جلب توجه بیشتری دارند.
با تأکید روی دو نکته رعایت پوشش اسلامی در جامعه امروز نمره مطلوبی نمی گیرد. نکته اول کم کاری بسیار شدید نیروهای فرهنگ ساز داخلی در موضوع پوشش عفیفانه و تبیین ارزش حیا و غیرت است. متأسفانه در چهار دهه ای که بر انقلاب گذشته، استراتژیک بودن این ارزش ها مورد بی مهری قرار گرفته است و با ترک فعل گسترده نیروهای دخیل در اشاعه فرهنگ اعم از حوزویان، رسانه ملی و سایر نهادها مواجهیم. نکته دوم، تمرکز دشمنان جمهوری اسلامی برای حیازدایی و تزریق سبک پوشش غیرعفیفانه در جامعه ایران است. این کم کاری نیروهای داخلی و بیش کاری معاندان اسلام و انقلاب در خارج و داخل کشور باعث بروز واقعیت های ناخوشایند در سبک پوشش شده است. درباره این واقعیت ها، نه موافق خوش خیالی و چشم بستن هستم و نه سیاه نمایی. از یک سو جامعه بانوان متدین، فراوانی شایان توجهی دارند. از سوی دیگر در فضای عمومی جامعه، به وفور حضور خانم هایی را داریم که سبک لباسشان را دین تأیید نمی کند.
*دسته بندی دلایل گرایش به کم حجابی شاید سخت تر از همیشه باشد. درحالی که برخی دغدغه مندان به افراد کم حجاب برچسب زاویه داشتن با دین یا نظام سیاسی را می زنند، در راهپیمایی ها، تشییع جنازه شهدا و بزرگان دینی شاهد حضور افراد کم حجاب هستیم. همین طور در مشهد حتما دیده اید افرادی را که تا پشت ورودی حرم مطهر، پوششی نامناسب دارند. شما درباره این قبیل دیدگاه ها که هرازگاهی ابراز می شود و با بازنشر در شبکه های اجتماعی مستمسک رسانه های بیگانه می شود، چه نظری دارید؟
همه افراد کم حجاب و فاقد پوشش عفیفانه را با یک چوب نمی شود راند. هرکدام را مبتنی بر نوع تحلیل های فرهنگی و میزان پایبندی شان به ارزش های اسلامی باید ارزیابی کرد. به بیان دیگر هر گروه به دلیلی به بدحجابی روی آورده اند و راهکار مخصوص خودشان را می طلبند. خلط مبحث و استفاده از راهکار هر گروه برای گروه دیگر که در ادامه توضیح می دهم ، نه فقط فایده ندارد بلکه می تواند نتیجه عکس داشته باشد. اگر به این نکته توجه کنیم، به خوبی می توانیم رفتارهای به ظاهر متناقض را تحلیل کنیم؛ اینکه چرا افراد فاقد پوشش سالم در همایش های خودجوش مردمی مثل سلام فرمانده یا راهپیمایی ها، انتخابات و تشییع پیکر شهدا حاضر می شوند.
*به زعم شما برای گرایش به بدحجابی در جامعه چه دلایل و انواعی وجود دارد؟
ما با سه گروه اصلی مواجهیم. نخست کسانی هستند که هیچ ضدیتی با قوانین اسلامی ندارند و صرفا به دلیل ناآگاهی، احساس گرایی و تقلید از تبلیغات و سبک های جاری، از پوشش مورد تأیید اسلام و قانون فاصله گرفته اند. درست است که نوعی ولنگاری درپوشش دارند اما قلب هایشان پر از ایمان به خدا و عشق به اولیای الهی و انقلاب است. گروه دوم کسانی هستند که همچنان خود را مسلمان و شیعه امیرالمؤمنین می دانند اما به خاطر ارتباط با معاندان (که در ادامه توضیح می دهم)، تحت تأثیر بمباران فرهنگی قرار گرفته و خودآگاه یا ناخودآگاه با آن ها انس پیدا کرده اند. معمولا اهل تحصیل، فرهنگ و رسانه اند، کمتر در گردهمایی های مذهبی حضور پیدا می کنند و با وجود برخی تقیدهای مذهبی مثل نماز و زیارت ائمه(ع)، پوششی غیرعفیفانه دارند. گروه سوم هم کسانی هستند که به ماهواره و شبکه های اجتماعی بیگانه کاملا وابسته اند و تحت تأثیر شدید آن ها قرار دارند؛ نه به حجاب پایبندند، نه به هیچ یک از ارزش های اخلاقی. اهل منکرات هستند و در صفحه و پروفایلشان انواع فسق ها موج می زند. با آگاهی و عمدا به ارزش های دینی پشت پا زده اند و در عمل خود را سرباز جبهه ضددین و ضدانقلاب معرفی کرده اند.
*برای هرکدام از انواعی که نام بردید، چه برخوردی را مناسب می دانید؟
برای گروه نخست که دلشان متعلق به جبهه اسلام و انقلاب است و به دلیل ناآگاهی و ضعف دستگاه های فرهنگ ساز به سمت بدحجابی رفته اند، باید سیاست اطلاع رسانی مهربانانه و کار فرهنگی تبیینی را در پیش گرفت. کار با دسته دوم که در برخی مسائل متدین هستند اما به دلیل ارتباطشان با جلادان فرهنگی، مرتب ذهنشان آلوده می شود، دشوارتر است. گرایش آن ها به بدحجابی ریشه فرهنگی دارد و باید با کار فرهنگی و سعه صدر، ریشه ها را درمان کرد. یعنی باید روی مبانی فکری آن ها کار کرد و برای درمان شبهات ویرانگری که به ذهنشان وارد شده است، تلاش کرد. درباره گروه سوم که با آرایش های تند، پوشش های زننده و مأموریت های تعریف شده در جامعه حاضر می شوند، برای حیازدایی و تزریق بی عفتی به شدت فعال هستند و نوعی کیس امنیتی به شمار می روند دقیقا باید همان طوری رفتار کرد که با تروریست ها برخورد می شود. همان طور که برای گروه اول و دوم خشونت جواب نمی دهد، برای گروه سوم که با گرایش های سیاسی و اقتصادی به این سمت رفته اند هم عطوفت و نهی ازمنکر جواب نمی دهد. به بیان دیگر این طور برخوردهای ملایم با گروه سوم، سفیهانه است، همان قدر که گفت وگو با سرباز مسلح دشمن در میدان جنگ جاهلانه است.
*مسئله اقتصاد را تا چه اندازه در انتخاب پوشش مؤثر می دانید؟
اقتصاد از دو جنبه مهم است. جنبه نخست این است که می بینیم پوشش های عفیفانه در جامعه کمیاب و گران است و بخش شایان توجهی از مردم توان خرید آ ن ها را ندارند. طبیعی است که مردم از سر ناچاری در بازارها بچرخند و در نهایت به خرید پوشاک غیرعفیفانه ناگزیر شوند.
جنبه دوم این است که به دلیل ناکارآمدی دولت ها در اجرای آرمان های انقلاب اسلامی، ایجاد رفاه حداقلی برای بخشی از جامعه و تأمین زیرساخت های موردنیاز جامعه آن طور که مورد تأیید و انتظار بوده است، برخی با نظام جمهوری اسلامی مسئله دار شده اند. آن ها یکی از راه های مخالفت با نظام سیاسی حاکم را در پوشش غیرعفیفانه می دانند. مواجهه با این گروه حساسیت های خودش را دارد، چون در مخالفت با نظام، فقط به بد پوششی بسنده نخواهند کرد و هر جا که موقعیتش فراهم شود، مخالفتشان را به رخ می کشند.
*رعایت عطوفت نسبت به برخی و برخورد شدید با گروه دیگر؛ نقطه مشترکی میان این سیاست ها در قبال افراد کم حجاب وجود دارد؟
بله، اینکه قاطعیت نظام در مراعات قانون به هیچ عنوان نباید سست و ابهت نظام شکسته شود. نباید افراد با هر انگیزه ای که به کم حجابی مبادرت می کنند، تصور کنند که نظام از خط قرمزهای خود عدول کرده است. اگر این اتفاق بیفتد، درمان مشکلات در این عرصه و سایر زمینه ها به شدت مشکل می شود. تقید نظام به اصولش باید برجسته سازی شود و کسی فکر نکند با سیستمی بی دروپیکر، ولنگار و سست عنصر مواجه است. دقیقا به همان علتی که پلیس نباید برای اجرای قوانین ترافیکی سستی نشان بدهد. نشان دادن اقتدار و صلابت هم به معنای تحقیر، توهین، برخورد بی ادبانه و خشونت نیست.
*تا چه اندازه به برگزاری کرسی های آزاداندیشی درباره شائبه هایی مثل حجاب اختیاری موافقید و آن را برای تنویر افکار لازم می دانید؟ اگر موافق هستید، دلیل برگزار نشدن این رویدادها را چطور ارزیابی می کنید؟
کرسی های آزاداندیشی را یکی از برنامه های مفید و واجب می دانم. اینکه افراد بیایند، حرفشان را بزنند و کارشناسان مسلط، پاسخ های قانع کننده بدهند تا ذهن افراد از شبهات تخلیه بشود. اینکه چرا دستگاه ها و دانشگاه ها اقدام نمی کنند جزو مصیبت ها و کم کاری هاست. شورای عالی انقلاب فرهنگی، دستگاه های فرهنگی مثل وزارت فرهنگ، علوم، آموزش وپرورش، رسانه ملی و بخش فرهنگ ساز عمومی مثل حوزه، هیئات مذهبی، شهرداری ها، مساجد و ... در این زمینه نقش دارند. نیازمند قرارگاهی در سطح عالی هستیم تا با همکاری همه نهادها و دستگاه ها، جامعه از سقوط در این دره نیستی نجات پیدا کند.
* با حرکت های سلبیِ صرف برای برخورد با افراد کم حجاب موافق هستید؟ مثل منع ورودها، ارائه نشدن خدمات به افراد کم حجاب و .... برای تکمیل این سیاست چه حلقه هایی را ضروری می دانید؟
بنده با انجام حرکت های سلبی در این حد که خدمات داده نشود و از ورود جلوگیری شود صددرصد موافقم، البته با یک پیش شرط. دلیل موافقتم واضح است. هیچ حکومتی نسبت به علائم براندازی خودش بی تفاوت نیست و نظام اسلامی هم به همین ترتیب نباید درباره براندازان فرهنگی اش با ساده لوحی برخورد کند و خط قرمزهای هویت اسلامی اش را مخدوش کند. ارجاع می دهم به صحبت های رهبر معظم انقلاب که فرمودند اگر چیزی گناه به حساب آمد حاکمیت اسلامی مجاز نیست این گناه را در سطح علنی تحمل کند. مثل شراب خوری که صفر تا صد تولید و مصرف آن به شکل علنی، خط قرمز رفتاری نظام است. پوشش اسلامی هم همین است. آیات و فقه بایدهایی صریح درباره حجاب و عفاف دارند، بنابراین منع ورود به اماکن عمومی و ارائه خدمت به افراد بد پوشش کاملا موجه است. به همان علت که در شیوع کرونا به افراد فاقد ماسک خدمتی ارائه نمی شد و رفتار آن ها مضر برای جامعه بیان می شد، ویروس بدپوششی و آرایش و جلوه گری هم خطرات کمتری برای جامعه ندارد، آن هم هنگامی که می دانیم بخش مهمی از طلاق ها و کاهش امنیت اخلاقی در جامعه، ناشی از رفتارهای یادشده است. دولت وظیفه دارد کارکنان خودش را مقید به استانداردهای پوشش اسلامی کند. وقتی این کارکنان دارند از نظام اسلامی حقوق می گیرند، حق ندارند به مقررات فقه اسلام بی توجه باشند. حجاب قانون کشور است و کسی که مراعات نمی کند طبیعی است که منع خدمات شود.
*پیش نیازی که گفتید چه بود؟
اشباع فرهنگی و اطلاع رسانی کامل. همان طور که در اوج کرونا، شبانه روز رسانه ها مشغول فرهنگ سازی برای مقید کردن مردم به شیوه نامه ها بودند الان هم که نظام تصمیم گرفته است قانون خدا را در عرصه عفاف و حجاب رعایت کند و جامعه را از سقوط در دره های نیستی نجات بدهد، باید اطلاع رسانی کامل صورت بگیرد و محصولات فرهنگی با موضوع حیا، عفت، غیرت، پوشش عفیفانه و مباحث مرتبط تهیه شود. این ها پیش شرط های لازم برای حرکت های سلبی درباره افراد کم حجاب است.
*صحبتی مانده است؟
عرض پایانی من این است که داستان اندلس در حال تکرار است. در اندلس ، ما به نزدیکی کوه های آلپ در قلب اروپا رسیدیم. اسلام را کاشتیم، تعداد زیادی مسجد بنا کردیم و تمدن سازی و جامعه سازی کردیم. در مقابل، دشمنان اسلام هم بازستانی منطقه اسلامی از راه ترویج فسق را طراحی کردند. وقتی ایمان جامعه اسلامی نوپدید لِه شد، در یورشی شبانه، اسلام را از اروپا حذف کردند. این برنامه دشمن در حال شبیه سازی و تکرار در جمهوری اسلامی است. کاش مسئولان و دل سوزان به خود بیایند، قرارگاه حیا و حجاب را در کشور فعال کنند و قدرت ایمانی کشور را بسیج کنند تا از تکرار تجربه اندلس جلوگیری شود.