ملیحه فلاح - چند درصد از مشهدی ها اجاره نشین هستند؟ طبق آخرین آمار جمعیتی از مناطق مختلف شهر، حدود 55.5 درصد خانواده های مشهدی مستأجر هستند یا به عبارتی 44.5درصد مالک واحد مسکونی ای هستند که در آن زندگی می کنند و بدیهی است که این یعنی کفه ترازوی اجاره نشینی از مالک نشینی در مشهد سنگین تر است. این ارقام مربوط به آخرین سرشماری نفوس و مسکن در کشور است، گزارش مرکز آمار نشان می دهد که نسبت مالکیت در کشور از سال 1395 تا 1400 فقط 3 درصد افزایش یافته و از 65.82 درصد به 68.34 درصد رسیده است و فعلا هیچ آمار تازه ای در دست نیست؛ بنابراین شاهد هیچ تغییر چشمگیری در گذر پنج ساله زمان در زمینه مالکیت خانه در خانواده ها با وجود رشد جمعیت نبوده ایم. البته از یک سو باتوجه به تورم در بخش مسکن و کاهش قدرت اقتصادی مردم و از سوی دیگر، رکودی که در سال های گذشته در بخش ساخت وساز شاهد آن بودیم، رشد اندک مالکیت دور از انتظار هم نبود. حالا مقایسه آمار کشور و مشهد در سال 1395 نشان می دهد که نسبت مالکیت در این شهر در مقایسه با کشور، حدود 22 درصد کمتر است.اینکه مالک شدن در این شرایط سخت است به کنار، افزایش نجومی هزینه اجاره خانه نیز گره کوری شده بر مشکلات اقتصادی مردم؛ تا جایی که رهبر معظم انقلاب در دیدار با رئیس جمهور و اعضای هیئت دولت بر اهمیت رسیدگی به موضوع مسکن و در اولویت قرار دادن آن با توجه به قیمت های سرسام آور خانه و اجاره خانه تأکید کردند و همین بهانه ای شد تا بار دیگر به بررسی وضعیت اجاره نشینی در مشهد بپردازیم.
633 هزار خانواده خانه به دوش
مشهد با جمعیت 3میلیون و ٦١٩ هزار نفری (برآورد مرکز آمار در سال 1400) دومین کلان شهر پرجمعیت کشور است و اگر بعد خانوار را (تعداد اعضای خانواده) 3.2 در نظر بگیریم، حدود یک میلیون و 131 هزار خانواده در این شهر ساکن هستند و با توجه به آمار اجاره نشینی، از این تعداد، حدود 633 هزار و 360خانواده مستأجرند.
یکی از موارد شایان توجه در اینفوگرافی جمعیتی مشهد این است که در مناطق ضعیف، تعداد اجاره نشین ها بیشتر از کسانی است که در ملک شخصی خود ساکن هستند و در مناطق برخوردار برعکس؛ مثلا نسبت مالکیت در منطقه یک ( محلاتی مانند احمدآباد، سجاد، فلسطین، ملاصدرا و...) که جزو مناطق برخوردار مشهد به حساب می آید، 54.3 درصد، اما همین نسبت در منطقه 5 (محلاتی مانند نیزه، کال قره خان، سرخس و...) 39.6 درصد است. البته بیشتر میزان اجاره نشینی مربوط به منطقه ثامن است که این موضوع مربوط به نزدیکی محلات و خیابان های این منطقه به بارگاه منور رضوی و تعداد زیاد منازلی است که به مسافران اجاره داده می شود.
اگر منطقه ثامن را کنار بگذاریم، شاید بتوان این اعداد و ارقام را این طور معنی کرد که دهک های پایین جامعه حتی در مناطق ضعیف نیز صاحبخانه نیستند. همچنین باتوجه به افزایش هنگفت اجاره در سال های اخیر به ویژه در سال جاری، نقل مکان به محله ای ارزان تر، اولین راهکاری است که به ذهن مستأجران می رسد.
اگر بخواهیم عدد مشخصی برای اجاره بها در مناطق مختلف مشهد در نظر بگیریم، کار دشوار می شود. چرا؟ چون از متراژ و سال ساخت بگیرید تا امکاناتی مانند آسانسور و پارکینگ، تعداد طبقات و... متغیرهای اثرگذار در میزان اجاره بها هستند. همچنین این روزها تعیین اجاره مسکن آن قدر سلیقه ای شده که قابل پیش بینی نیست. با این حال پرس وجوهای ما نشان می دهد که اجاره یک خانه با متوسط متراژ 80 تا 90متر و با شرایطی متوسط در محله ای مانند عبدالمطلب، حداقل حدود 6میلیون تومان است. حالا این مبلغ را بگذارید در مقابل حقوق یک کارگر در سال1401 که اگر متأهل و دارای دو فرزند باشد (بدون سابقه کار)، 6میلیون و500هزار تومان است، آن وقت می بینید که این کارگر ساده مجبور است به همراه خانواده به حاشیه شهر یا شهرهای اطراف مشهد مهاجرت کند.
البته قیمت اجاره در محله های کم برخوردار نیز برای یک کارگر ساده، اندک نیست؛ مثلا یک آپارتمان 80متری در محله مهر مادر، 3 میلیون و 250 هزار تومان یا یک واحد 80 متری یک خواب با هشت سال ساخت در شهرک شهید رجایی 3 میلیون و 100 هزار تومان است که این یعنی نیمی از حقوق یک کارگر ساده.
کوچ مشهدی ها
محمد سیف الدین، کارشناس بازار مسکن، درباره آخرین وضعیت بازار اجاره مسکن در مشهد به شهرآرا می گوید: در حال حاضر، بازار مسکن با بی تعادلی شدید بین عرضه و تقاضا مواجه شده است. همچنین بی ثباتی های روی داده در شرایط کلان اقتصادی طی سال های گذشته، باعث شده است که نرخ اجاره بها به میزان شایان توجهی افزایش پیدا کند. از این رو بیشتر خانواده های مشهدی به ویژه خانواده های دهک های پایین درآمدی در تأمین مسکن با مشکل مواجه شده اند، تا جایی که مجبورند بیش از نیمی از درآمد خود را صرف پرداخت اجاره بها کنند. او در ادامه می افزاید: با توجه به رصدی که انجام دادیم، در مرداد که یکی از ماه های اوج جابه جایی در سال است، بازار اجاره شهر مشهد، چه در تعداد اجاره نامه های منعقد شده و چه در بررسی پیشنهاد قیمت ازطرف موجران، با التهاب کمتری در مقایسه با ماه های گذشته سپری شد.
سیف الدین در پاسخ به این سؤال که علت این آرامش نسبی چه بوده است، می گوید: در این ماه، مستأجران و موجران تا توانستند قرارداد فی مابین خود را با درصد افزایش مورد توافق طرفین، تا یک سال دیگر تمدید کردند. همچنین بعد روانی حاصل از کاهش ریسک های غیر اقتصادی به دنبال احتمال توافق برجام که روی ثبات قیمت مسکن تا حدی اثرگذار بوده، در بازار اجاره هم رسوخ کرده است. در تأیید این عامل می توانم به اطلاعات غیررسمی درباره کاهش 8 درصدی نرخ های پیشنهادی رهن و اجاره مسکن در شهر تهران در مرداد ۱۴۰۱ نسبت به ماه گذشته اشاره کنم. او می افزاید: ازسوی دیگر، با توجه به جهش شدید اجاره بها که فشار زیادی به خانوارها وارد کرده است، بسیاری از مشهدی ها به مناطق اطراف مشهد کوچ کرده اند و به همین دلیل تقاضا در مشهد کمتر شده است. این سه عامل موجب شده است تورم اجاره بهای خانه در مشهد در مرداد، کمتر از گذشته شود.
صحبت های این کارشناس مسکن و آمار و ارقام موجود نشان می دهد که بار اجاره نشینی بر دوش بیش از نیمی از خانواده های مشهدی سنگینی می کند و این وضعیت برای دهک های پایین درآمدی، کار را آن قدر سخت کرده است که مجبور به کوچ به محلات ضعیف تر یا شهرهای اطراف مشهد شده اند.