الهام مهدیزاده - ساعت هشت صبحِ هشتمین روز دی‌ماه. هشت نفر رو به تابلو ضریح امام‌رضا(ع) در حیاط زندان، صلوات خاصه را می‌خوانند اما این‌بار خاص‌تر. بناست صبح هشتمین روز این ماه و ماه‌های بعد برای زندانیان معسر، همان‌ها که به‌واسطه عدم کفایت دارایی یا عدم دسترسی به مال خود قادر به تأدیه مخارج محاکمه یا دیون خود نیستند، یادآور کرامت کریم اهل‌بیت(ع) باشد. بناست در این روز به نام امام‌رضا(ع) و با همت خیّران مسجدی مشهد و استان، درهای زندان، برای هشت نفر باز شود.
اسم این حرکت را گذشته‌اند «نذر هشتم» و اداره کل زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی خراسان‌رضوی با همراهی مساجد استان و مشهد آمده‌اند پای کار. چراغ اولین آزادی‌ها را مسجد جوادالائمه(ع) مشهد، هشتم ماه گذشته روشن کرده است. این ماه هم مسجد امام‌سجاد(ع) در بولوار سجاد اعلام آمادگی کرده بود اما با درخواست مسجد عسکریه شهرستان قوچان، هزینه آزادسازی هشت نفری که امروز از بند رها می‌شوند، ازسوی خیّران این مسجد فراهم شده است. هشت زندانی امروز با 30میلیون‌تومان کمک خیّران این مسجد و بخشش 70میلیون تومانی طلبکارانشان آزاد شدند تا نذر هشتم دوام بگیرد.
رهایی به ضمانت ضامن آهو
سعید سرباز جانفدا، مدیرکل زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی خراسان‌رضوی است. حرفش را درباره زندان و زندانیان معسر با یک تذکر شروع می‌کند؛ میگوید: اگر نگاه جامعه به زندانی اصلاح‌شده تغییر کند و جامعه او را بپذیرد، تعداد زندانیان کاهش می‌یابد.
توضیح مفصل‌ترش چنین است: «زندانیانی داریم که اصلاح شده‌اند اما وقتی به جامعه برمی‌گردند، آن‌ها را نمی‌پذیرند. نه اجازه کارکردن به این افراد می‌دهند و نه کاری به آن‌ها سپرده می‌شود. مثلا زندانی‌ای بود که در دوران حضورش در زندان کاملا پشیمان و دگرگون شده و موردتأیید همه بود. بعد از آزاد‌شدنش از او حمایت کردیم و کسب‌وکاری برای خودش راه انداخت اما به‌محض آنکه مردم متوجه شدند سابقه‌دار است، از او خرید نمی‌کردند و ورشکست شد. شما خودتان را جای چنین فردی بگذارید؛ کسی که نه کاری می‌تواند داشته باشد، نه در جمع خانواده و دوستان و همسایگان، جایگاهی دارد. همه این مسائل باعث می‌شود او دوباره و از سر ناچاری و گاهی نداری، دست به بزهکاری بزند. یکی از دلایل مهمی که بسیای از افراد آزادشده دوباره به زندان برمی‌گردند، همین است.»
او طرح «نذر هشتم» را پیوستی می‌داند که بنا دارد به زندانیان اصلاح‌شده کمک کند و میگوید: قرار است مسجدی‌ها و خیّران با نام ضامن آهو، ضامن این زندانیان شوند. البته آزادسازی و رهاکردن فرد به حال خود، هدف این طرح نیست. در طرح نذر هشتم تأکید شده است که این افراد بعداز رهایی با کمک مساجد به آغوش جامعه برگردند.
مدیرکل زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی خراسان‌رضوی، نذر هشتم را در احیای نقش قدیمی مساجد نیز مؤثر می‌داند و اضافه می‌کند: در طرح نذر هشتم، مسجدی‌ها و خیّران جدا از آنکه زمینه آزادی زندانیان را فراهم می‌کنند، حواسشان به خرج و مخارج آن‌ها در روزهای اول آزادی و اینکه بتوانند کسب‌وکاری راه بیندازند، نیز هست. ساده بگویم؛ باید حامی و پشت و پناه این افراد باشیم. دستشان را بگیریم تا دوباره روی پای خود بایستند.
مسجد، پناهگاهی برای زندانیان
جانفدا تأکید می‌کند که بخش عمده زندانیان، مجرمان بالفطره نیستند. افرادی هستند که در شرایط زمانی و مکانی خاص، دست به جرم زده‌اند. پس اگر از آنان حمایت شود، هم میزان بازگشت به زندان کاهش می‌یابد، هم فرهنگ «حذف برچسب و قضاوت» که همواره مورد‌تأکید ائمه اطهار بوده است، رونق پیدا می‌کند. او میگوید: می‌خواهیم عطر و بوی رضوی به آزادی زندانیان ببخشیم.
مدیرکل زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی خراسان‌رضوی عنوان می‌کند که با پیشنهادی که به آستان قدس رضوی داده شده، این آستان به 13زندان استان، تابلو ضریح امام‌رضا(ع) اهدا کرده است و ساعت8 صبح هر روز، 17هزار صلوات خاصه امام‌رضا(ع) توسط زندانیان رو به این نماد رضوی قرائت می‌شود.
مساجد، پارلمان‌های یک محله
«مسجد پایگاه عبادت و رسیدگی به امور مردمی است اما متأسفانه بُعد اجتماعی مسجد را نادیده گرفته‌ایم.» مهدی رجب‌پور، مدیر اجتماعی مرکز رسیدگی به امور مساجد خراسان رضوی، حرفش‌هایش را با این نقد شروع می‌کند و معتقد است: مساجد باید پناهگاه و پایگاهی برای همه مردم باشد تا جدا از فرایض دینی بتوانند مشکلاتشان را طرح کنند. در‌واقع مساجد پارلمان‌های یک محله هستند و اگر به کارکرد خود برگردند، خیلی از اتفاقاتی که میان همسایگان رخ می‌دهد و به کلانتری کشیده می‌شود، با میانجیگری و ریش‌سفیدی حل می‌شود.
او به سابقه مساجد و کارکردهای آن اشاره و اضافه می‌کند: در زمان دفاع مقدس، همه تبادلات، جمع‌آوری کمک‌ها و نذورات مردمی، جویا‌شدن از حال خانواده‌ها و افرادی که فرزندشان به جبهه جنگ رفته‌اند، از‌طریق مساجد انجام می‌شد. در طرح نذر هشتم تلاش می‌شود مساجد دوباره چنین جایگاهی پیدا کنند.
او در تشریح روند اجرای این طرح میگوید: مرحله نخست طرح نذر هشتم، آذرماه با محوریت مسجد جوادالائمه(ع) میدان شهدا اجرایی شد. در این مرحله با همراهی مردم و خیّران و مسجد جوادالائمه(ع)، مبلغ 38میلیون و 400هزار تومان جمع‌آوری شد و هشت زندانی آزاد شدند.
آن‌طور‌که مدیر اجتماعی مرکز رسیدگی به امور مساجد استان میگوید، مساجد بسیاری برای اجرای نذر هشتم اعلام آمادگی کرده‌اند و بنا دارند با برنامه‌های حمایتی خود، زندانیان بیشتری را به آغوش جامعه بازگردانند.
شکر رهایی
روایتی کوتاه از 2 زندانی آزادشده در طرح «نذر هشتم»
هر دو جوان هستند. شاید سی‌و‌پنج یا سی‌و‌شش‌ساله. قبل آزادی حرف‌هایی دارند. وسایلشان را جمع کرده‌اند. نگاه‌هایشان حرف‌های بیشتری دارد. کوتاه حرف می‌زنند. جملاتی بریده‌بریده که با بغض و شادی هم‌زمان است؛ «اشتباه کردم. قبول دارم کارم درست نبود. من تازه ازدواج کرده‌ام و با این اشتباه، خودم و خانواده‌ام را به دردسر انداختم. الان...» کمی سکوت و «چه بگویم. خدایا شکر... از خیّران و مسجدی‌هایی که باعث آزادی من و چند نفر دیگر شدند، ممنونم.» حرف آخرش یک دعا از ته دل است؛ «امیدوارم امام‌رضا(ع) کمکم کند که دیگر به اینجا برنگردم.»
جوان دیگر شهرستانی است. خودش میگوید پنج‌سالی در زندان بوده و حالا با کمک خیّران و به نیت علی‌‌بن موسی‌الرضا(ع) آزاد شده است. قبل از بیرون‌رفتن، از تصمیم خودش میگوید: تصمیم دارم از امروز مثبت زندگی کنم؛ یک جور زندگی دوباره.