یکی از زیبایی‌های دین ما اهمیت تعقل و تفکر و دستور‌هایی است که دراین‌باره وارد شده است، بالاترین درجه اهمیت در دین ما به تفکر داده شده است که تفکر و تعقل بستر و کلید عبادت واقعی خداوند است، آنجا که می‌فرمایند: «تفکر ساعه خیر من عباده سبعین سنه؛ ساعتی تفکر الهی بهتر از عبادت هفتاد ساله است.» (اوصاف الاشراف؛ ص ۴۳) همچنین درجه افراد در نزد خداوند بر طبق معرفت و شناخت افراد از حقیقت است که در تفسیر آیه «لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً»؛ تا شما را بیازماید که کدام‌یک نیکوکارترید. (هود، آیه ۷)
پیامبر (ص) می‌فرمایند: معنای آیه این است که خداوند می‌فرماید شما را می‌آزماید تا ببیند کدام‌یک از نظر عقل و معرفت نیکوترید! (تفسیر کشاف) نکته جالب توجه این است که درباره شب قدر علما گفته‌اند که بهترین اعمال در این شب مذاکره علم است که علم‌آموزی و کسب معرفت جز با به‌کارگیری قوه عاقله و تفکر میسر نیست.
قرآن می‌فرماید: «أَفَلاَ یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ النساء»؛ (نساء، آیه۸۲) چرا در قرآن تدبر و تفکر نمی‌کنید و یکی از سوره‌هایی که راز‌های شب قدر را در خود جای داده، سوره قدر است، تدبر و تفکر در سوره قدر است که راز شب قدر را برای ما آشکار می‌سازد.
این سوره، سوره اهل بیت (ع) است چرا که امام باقر (ع) می‌فرماید:ای شیعیان! با سوره إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ احتجاج کنید تا مخالفان را (در برابر برهان) به زانو درآورید. به خدا قسم! این سوره بعد از رسول خدا (ص) حجت خدا بر خلق و سید و آقای دین شما و غایت علم ما (ائمه (ع)) است.» و نیز به آیه «حم وَ الْکِتابِ الْمُبِینِ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةٍ مُبارَکَةٍ إِنَّا کُنَّا مُنْذِرِینَ»؛ حم، سوگند به این کتاب روشنگر که ما آن را در شبی پربرکت نازل کردیم. ما همواره انذارکننده بوده‌ایم!» احتجاج کنید. چون این نزول بعد از رسول خدا (ص) قطعا تنها برای والیان امر (ائمه (ع)) است. (الکافی، ج ۱، ص ۲۵۰، ح ۶)
در حدیثی که امام صادق (ع) معراج پیامبر اکرم (ص) را گزارش می‌کنند، خلاصه‌اش چنین است که آن حضرت در معراج ملکوتی‌شان، آسمان‌ها را یکی پس از دیگری طی کردند تا به آسمان چهارم رسیدند، در آنجا ملائکه اجتماع کردند و جبرائیل (ع) ندای نماز داد و آن حضرت وضو و نماز را گام به گام به امر خدا انجام دادند تا اینکه در رکعت اول پس از آنکه حمد را خواندند، خداوند فرمود:ای محمد بخوان نسبت پروردگارت قل هو الله احد را (تا آخر سوره)؛ «اقْرَأْ یَا مُحَمَّدُ نِسْبَةَ رَبِّکَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَد...» و در رکعت دوم پس از آنکه حضرت حمد را به امر خدا خواند، وحی خداوندی رسید که اکنون سوره إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ را بخوان که نسبت تو و اهل بیت (ع) تو است تا روز قیامت؛ «اقْرَأْ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فَإِنَّهَا نِسْبَتُکَ وَ نِسْبَةُ أَهْلِ بَیْتِکَ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَة.» (الکافی ج ۳، ص۴۶)
مضامین سوره مبارکه قدر آن‌چنان با حجیت و ولایت اهل بیت (ع) گره خورده است که خداوند متعال آن را نسبت و شناسنامه پیامبر (ص) و اهل‌بیتش (ع) نامیده است، همچنان که سوره توحید را شناسنامه و نسبت پروردگار عالمیان خوانده است. با اندک تأملی در سوره قدر و تفاسیر و روایات اهل بیت (ع) درمی‌یابیم که شب قدر شبی است که هدایت انسان و رهایی او از زندان شقاوت‌ها در دریافتن راز این شب است، شبی که در عین اینکه شب نزول قرآن است، اما انگشت اشاره به سوی قرآن ناطق دارد.
شب قدر شبی است که حضرت صاحب‌الامر میزبان ملائکه است و خلیفه خدا در زمین، حضرت بقیه‌ا.. (عج) که واسطه فیض خداوند به مخلوقات است، تقدیرات را برحسب ظرف وجودی مخلوقات رقم می‌زند. شب قدر شبی است که بندگان خدا نزدیک‌ترین حالات را به معبود و معشوق خویش دارند؛ چرا که درب وصال حضرت دوست در این شب بازتر از تمام سال است و رحمتش سرازیرتر و راز رسیدن به احوال لیله‌القدر شناخت پسر فاطمه (س) است که او قلب شب قدر است و اسوه او مادرش فاطمه (س) است که هرکس فاطمه (س) را بشناسد، شب قدر را درک کرده است.
شب قدر شب شناخت انسان کامل است، اینکه انسان تبلور نور قرآن را در وجود او مشاهده می‌کند و در آینه او گمشده خویش را بلکه خویش را خواهد یافت؛ همه چیز برای آن است که در سایه شناخت قدر لیله‌القدر، بنده قدر خود را دریابد و قرآن را با پیامبر قرآن و امر را با صاحب‌الامر و لذت انسان‌بودن را در طریق عبودیت درک کند که سعادت در گرو بندگی خداست.