بگو نمی‌دانم!

در بحث گناهان و در موضوعات اخلاقی یکی از سرفصل‌های پربحث و مهم، موضوع زبان و کنترل زبان و گناهان زبانی است؛ آنجا که بیان می‌شود بیشتر کسانی که وارد جهنم می‌شوند، به‌خاطر گناهانی است که با این عضو انجام داده‌اند و گناهان زیادی را در این باب می‌شمارند و گفته می‌شود که زبان عضوی است که «جِرمُهُ صَغِیرٌ»، یعنی جرم و ابعاد کمی دارد، اما «جُرُمَه کَبیرٌ»، یعنی کار‌های بد و ناشایستی با ابعاد زیاد می‌تواند مرتکب شود و جرم‌های بسیاری با کنترل نشدن صحیح آن انجام می‌گیرد.

مرحوم نراقی در کتاب گران‌سنگ معراج‌السعاده در این باب می‌فرماید:
«بدان که بسیاری از آفات مذکوره در این مقام و در سابق بر این، از غیبت و بهتان و دروغ و شماتت و سخریت (مسخره کردن) و جدال و مراء و مزاح و تکلم به ما لا یعنی (سخن بیهوده) و فحش و غیر این‌ها، از مفاسد زبان است و ضرر این عضو به انسان، بیشتر از سایر اعضاست و آفات آن افزون‌تر از آفات سایر جوارح است و مفاسد این عضو، اگرچه از معاصی ظاهره است، که شأن علم اخلاق گفت‌وگوی از آن‌ها نیست، ولیکن هریک از این‌ها منجر به اخلاق رذیله و ملکات فاسده می‌گردد؛ زیرا رسوخ ملکات و اخلاق در نفس، به‌واسطه تکرار اعمال و افعال است، پس طالب معالی اخلاق را لازم است که محافظت نفس و اعضا هر دو را بنماید و چنان‌که مذکور شد، عمده اعضایی که مصدر افعال ذمیمه است که مؤدی به اخلاق رذیله است، زبان است.»

یکی از تمرین‌های بزرگ کسانی که می‌خواهند در مسیر اخلاق و سلوک قدم بردارند، تمرین سکوت است و به حد ضرورت سخن گفتن که فرمودند: با همین روش می‌توان چیز‌هایی را دید که دیگران از دیدن آن عاجز هستند و به حکمت و علم رسید.

حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) فرمودند: «مرد در زیر زبان خود پنهان است، پس هرچه می‌گویی، به عقل خود بسنج. پس اگر سخنی باشد که از برای خدا باشد، بگو، والا سکوت کردن بهتر است.»

در احادیث ما آمده است انسان‌های عاقل، کم سخن می‌گویند و باید آن‌ها را به سخن گفتن وادار کنی که فرمودند زمانی که عقل کامل می‌شود، سخن اندک می‌گردد و زمانی که عقل انسانی کم باشد، سخن گفتن‌های بیهوده او زیاد می‌شود و فرمودند هر شخصی زیاد سخن بگوید، زیاد اشتباه می‌کند و هر شخصی زیاد اشتباه و خطا کند، به دوزخ و مجازات الهی نزدیک‌تر است.

یکی از آفت‌های رسانه و شبکه‌های اجتماعی در عصر ما، همین سخن گفتن از هر دری است؛ سخن گفتن درباره چیز‌هایی که اطلاع کاملی از آن نداریم. قضاوت‌هایی که بعدا متوجه می‌شویم اشتباه بوده است. کاری که مؤمن انجام نمی‌دهد که فرمودند در دروغگویی تو همین بس که هرچه شنیدی، بازگو کنی.

امیرالمؤمنین علی (ع) فرمودند:
«لایستحین احد منکم اذا سئل عما لایعلم ان یقول لااعلم. حیا نکند احدی از شما، هرگاه درباره چیزی که نمی‌داند از وی بپرسند، از اینکه بگوید نمی‌دانم.» (نهج‌البلاغه، حکمت۸۲)
امام‌علی (ع) همچنین می‌فرمایند: «لاتقل ما لاتعلم، بل لاتقل کل ما تعلم. آنچه نمی‌دانی مگو، بلکه هرچه را هم که می‌دانی، مگو.» (نهج‌البلاغه، حکمت۳۸۹)
از خداوند بزرگ می‌خواهیم که ما را از آفات زبان دور کند و از کسانی قرار دهد که سکوت آن‌ها بیشتر از سخن گفتن آن‌هاست تا از رستگاران باشیم.
ان‌شاءا...!