درباره ماه مبارک رمضان و فرصت‌های موجود در آن، برای سرشت و سرنوشت انسان سخنان بسیار گفته شده است. همچنین هر فردی به تناسب رشته و تخصص علمی خود توجیهات و تفاسیر گوناگونی ارائه کرده است.
مثلا راجع به شب قدری که گذشت، هرچند درباره تاریخ و زمان آن و چرخش سالیانه آن، هم دیدگاه‌های فلسفی و هم اندیشه‌های عرفانی نظراتی را ارائه کرده اند. درباره صحت وسقم این مطالب چندان نمی‌توان با قاطعیت نظر داد، چراکه در میان اندیشه‌های فلسفی و عرفانی، اختلاف دیدگاه به غایت وجود دارد و تقریبا بلکه تحقیقا نظرات آقایان مبتنی بر برهان و استدلال است که البته این بسیار خوب و قابل تحسین است، ولی اعتقاد به خود شب قدر برهان پذیری نمی‌خواهد باید تعبّداً و با سر تسلیم پذیرا بود، از سوی دیگر این تعبد را می‌توان برهانی نمود و آن را با عقل سنجید و کاری ارزنده است.
یکی از مطالبی که باید بدان اشاره کرد، این است که چرا کلمه «قدر» استفاده شده است؟ در قرآن کریم برای شب گاهی از واژه «اللیل» استفاده شده و گاهی به صورت مؤنث از واژه «لیله» بهره برده شده است. واژه لیل در قرآن به مطلق شب در مقابل روز گفته شده است، مانند اللیل و النهار که در آیات فراوان دیده می‌شود. اما واژه لیله برای بیان یک شب خاص بدان اطلاق شده است، مانند لیله القدر و یا «أنزلناه فی لیله مبارکه» (الدخان)
از نگاه قرآنی و بیان حضرات معصومین (ع) قدر به معنای اندازه و مقدّرکردن؛ یعنی اندازه گیری کردن آمده است. این معنا به چنین مفهومی را اشاره دارد که هر چیزی که اندازه بخورد، در واقع محدود شده است؛ یعنی عالم ماده و عالم جسم و جسمانی محدود است و عالم غیرجسمانی نامحدود، پس اگر امری از عالم غیب و عالم مافوق عالم طبیعت به عالم طبیعت قرار است بیاید، باید حدّ خورده و محدود شود؛ به این محدودیت اندازه گفته می‌شود.
پس اگر به این معنا توجه کنیم که در شب قدر ملائکه و روح علیهم السلام به عالم طبیعت و به عالم ماده برای هر امر و کاری تنزّل پیدا می‌کنند، درحقیقت آن امور دارای اندازه مطابق با رشد و تعالی جسمی و معنوی هر موجودی خواهد بود. در روز‌های پایانی ماه مبارک رمضان شاید توجه به این یک نکته برای ما کافی باشد. چنان که آیه شریفه الهی می‌فرماید: «أنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَسالَتْ أَوْدِیَةٌ بِقَدَرِها» (الرعد/۱۷) از آسمان آبی نازل کرد درنتیجه این آب جریان پیدا می‌کند در هر ظرف و جویباری به اندازه‌ای که دارد.
یعنی جویبار اگر کوچک باشد آب اندکی را فرامی گیرد و اگر یک رودخانه بزرگ باشد به اندازه بزرگی اش آب را فرامی گیرد. به همین دلیل در بیان برخی بزرگان و استادان ما گفته شده است که بهترین اعمال شب قدر مذاکره و گفتگو‌های علمی است؛ چراکه مذاکره علمی که اگر این گفتگو‌ها دینی بوده باشد و راجع به دین مذاکره شود، موجب استکمال نفس انسانی است و این استکمال ظرفیت انسان را افزایش داده، درنتیجه می‌تواند از شب قدر بی همتایی بهره برد.
این آموزه‌ها نباید برای یک شب، یک ماه و حتی مدتی کوتاه باشد، علم آموزی و راه گفتگو برای فهم را به عنوان عملی عبادی همیشگی تکرار کنیم، در همه روز‌ها و ماه‌ها تا به خواسته‌های خود برسیم. چگونه؟ انسان‌ها بر اساس آموزه‌های تجربی و علمی دریافته اند که به نوزادانشان نباید غذا و یا اشیای گران بها و دیگر چیز‌هایی که در حدوحدود آنان نیست، داده شود؛ چراکه قدر آن نوزاد بدان اندازه نیست، هر چقدر رشد می‌یابد متناسب با رشدش به او چیز‌هایی داده می‌شود. هرچند آن نوزاد و یا کودک درخواست اشیایی را داشته باشد، بزرگان خانواده براساس حکمتشان در اختیار آن نوزاد و یا کودک قرار نمی‌دهند. آموزه ما از ماهی که در انتهای آن هستیم، می‌تواند این باشد.
ما در شب قدر هرچند مسئلت‌هایی را از درگاه الهی داریم، ولی خدای تعالی براساس حکمتش مسائل ما را اجابت می‌کند؛ یعنی ما اگر ظرفیت خود را بشناسیم و مطابق با ظرفیتمان از خدای تعالی درخواست و سؤال کنیم، حتما بر اساس وعده‌ای که فرمود: «وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادی عَنِّی فَإِنِّی قَریبٌ أُجیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجیبُوا لی وَ لْیُؤْمِنُوا بی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ» (البقره/۱۸۶) دعایشان مستجاب خواهد شد. در پایان آیه شریفه الهی می‌فرماید: «لعلهم یرشدون» اشاره به این است که انسان اگر رشد یابد، دعایش به شرف اجابت نزدیک و نزدیک‌تر می‌شود.
همان گونه که در آیه شریفه دیگری چنین وعده داده است: «لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ قَدْ تَبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ فَمَنْ یَکْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَ یُؤْمِنْ بِاللَّهِ فقد استَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقى لاَ انْفِصامَ لَها وَ اللَّهُ سَمیعٌ عَلیمٌ» (البقرة/۲۵۶) که اجباری در دین نیست؛ یعنی، چون راه آشکار و راه انحرافی از یکدیگر بازشناسی شده است، پس اگر کسی دو عنصر برائت و ایمان را در خودش تقویت کند، در این صورت به ریسمان الهی چنگ زده است که هیچ گسستی در آن نیست.
باتوجه به این فرمایشات نورانی، بهترین دعا درخواست رشد و استکمال نفسانی باید باشد تا دیگر حوایج به تبع این میزان از رشد و استکمال مستجاب شود، اگر حوایج بزرگی داریم باید در خودمان رشد و استکمال نفسانی ایجاد کنیم.