حقیقت شعبان و ویژگی‌های آن

اهل لغت، شعبان را به‌مانند دو چیزی که مثل هم هستند بیان کرده‌اند. (لسان العرب، ۱/۴۹۹) همچنین آن را شعبان نامیده‌اند، ازآن‌بابت که میان ماه رجب و رمضان ظهور می‌یابد. (لسان العرب، ۱/۵۰۲) و البته به گروهی که در طلب پیداکردن آب پراکنده می‌شوند نیز شعبان گفته می‌شود. (همان)

درعین‌حال ماه شعبان صرف‌نظر از واژه‌شناسی آن، حقیقتی بسیار عالی دارد که میان دو ماه باعظمت قرار گرفته است که اعمالی که در این ماه باید انجام بگیرد، مقدمه برای ورود به ماه شریف رمضان است. خدای تعالی را بسیار باید سپاسگزار باشیم که یک‌بار دیگر درک حضور و درک ورود به ماه شعبان را نصیب ما کرد.

اگر این توجه برای ما حاصل شود که خدای تعالی چرا توفیق درک ماه شعبان را به ما عنایت فرمود و چرا ما را متوجه این معنا کرد که در این ماه باید مقدمات ورود به ماه رمضان را برای خودمان مهیا کنیم، بدیهی است که توفیق بس عظیم بوده و ان‌شاءا... تعالی قرار است حوایجمان و دعاهایمان به شرف اجابت برسد؛ زیرا خدای تعالی می‌فرماید: شما هیچ‌کاری را طلب نمی‌کنید، مگر اینکه خدا بخواهد که شما بتوانید طلب کنید. (الانسان/۳۰) یعنی هر آن چیزی را که انسان طالب است تا مادامی که اراده الهی برای تحقق طلب انسان تعلق نگیرد، برای انسان هیچ‌چیزی محقق نمی‌شود؛ و یا درباره قیامت فرمود: روزی است که روح و ملائکه به صف می‌ایستند و هیچ‌فردی سخن نمی‌گوید، مگر آنکه خداوند متعال به آن اجازه دهد تا سخن بگوید. (النبأ/۳۸)

پس سخن‌گفتن حتی ملائکه و روح که برتر از همه آن‌ها هستند، با اذن الهی است، چه رسد به انسان‌ها و در دار دنیا حتی برای ایمان ما باید اذن الهی باشد، چنان‌که فرمود: هیچ‌کس ایمان نمی‌آورد مگر به اذن الهی (یونس/۱۰۰). پس اگر امروز ما این ماه باعظمت و ان‌شاءا... ماه رمضان را درک کرده‌ایم، دلیلش آن است که اذن داده شده است برای ورود به این ماه و، چون اذن ورود داده شده است، پس دعا‌های ما نیز مستجاب خواهد شد، إن‌شاء‌ا... تعالی.

یکی از مواردی که در ماه شعبان بدان سفارش شده است، ادعیه‌ای است که باید در آن ماه خوانده شود و بسیاری از آن‌ها در کتاب شریف مفاتیح‌الجنان مندرج است. اما برخی دعا‌ها معلوم است که تنها از میان دو لب شریف حضرات ائمه معصومین (ع) صادر شده است و باید به آن‌ها تمسک جست، اگرچه ممکن است فهم آن دشوار باشد؛ ولی باید خود را متصل به فهم معصومین (ع) کرد. چراکه دعا نوعی اتصال است، اتصالی از ضعیف به قوی، اتصالی از ناقص به کامل. برای اینکه دعاهایمان به شرف اجابت برسد، ابتدا باید درود و سلام‌وصلوات به پیامبر اعظم (ص) فرستاد و در رأس دعاهایمان به وجود مقدس امام‌زمان (عج) دعا کرد، زیرا دعا‌هایی که برای غیر می‌شود، حتما مستجاب است؛ چون برای غیر به‌ویژه امام معصوم (ع) دعا می‌شود با زبانی دعا می‌کنیم که از آن زبان غیر، ما گناهی نکرده‌ایم. روایت شده است که خداوند به موسى (ع) وحى فرمود: «اى موسى! مرا با زبانى بخوان که با آن گناه نکرده‌‏اى. عرض کرد: کجا آن براى من میسر است؟ فرمود: مرا با زبان غیر از خودت بخوان.» پیامبر (ص) فرموده‌اند: «هیچ‌چیزی در اجابت دعا سریع‌‏تر از دعاى غایب براى غایب نیست.»

فضیل بن یسار از امام باقر (ع) نقل کرده که فرموده‌اند: «دعایى که بیشتر امید استجابت آن می‌‏رود و زودتر به اجابت می‌رسد، دعاى مؤمن براى برادر دینى در پشت سر اوست.»

و نیز از آن حضرت روایت شده که فرموده‌اند: «زودترین دعایى که به اجابت می‌‏رسد، دعاى برادر دینى براى برادرش پشت سر اوست. چون ابتدا براى برادرش دعا کند، فرشته‌‏اى که بر او موکل است می‌‏گوید که آمین و براى تو دوچندان است.» (راه روشن فیض کاشانی، ۲/۴۲۲) بنابراین دعای مستجاب، دعایی است که در حق یکدیگر باشد. بر همین اساس در شعر هم گفته شده است:

گفت‌ای موسی ز من می‌جو پناه
با دهانی که نکردی تو گناه
گفت موسی من ندارم آن دهان
گفت ما را از دهان غیر خوان
از دهان غیر کی کردی گناه
از دهان غیر بر خوان کای اله
آن‌چنان کن که دهان مر تو را
در شب و در روز‌ها آرد دعا
از دهانی که نکرده‌ستی گناه
و آن دهان غیر باشد عذرخواه
یا دهان خویشتن را پاک‌کن
روح خود را چابک و چالاک کن