حمیده ذاکری | شهرآرانیوز؛ عشق و محبت بین اعضای خانواده، یکی از نشانه‌های الطاف خداوند متعال است. به تعبیر قرآن مجید، یکی از نشانه‌های قدرت پروردگار، وجود همسران و محبتی است که در بین آنان پدید می‌آید: «از نشانه‌های [قدرت و ربوبیت]او این است که برای شما از جنس خودتان، همسرانی آفرید تا درکنارشان آرامش یابید و در میان شما دوستی و مهربانی قرار داد». (سوره روم، آیه ۲۱).
همچنین خداوند متعال برای حفظ این آرامش و انس، حقوق و تکالیفی را معین کرده است تا در سایه رعایت آن‌ها، همسران با آسایش و آرامش درکنار هم زندگی کنند و خانواده‌ای سرشار از عشق و محبت را بنا سازند، از این‌رو ائمه معصوم (ع) در روایات مختلف، زن و مرد را به خوش‌رفتاری با یکدیگر دعوت کرده‌اند و آنجایی که تندخویی و نارضایتی وجود دارد، برای برطرف کردنش راهکار‌هایی نیز مطرح فرموده و همچنین کیفر و عقوبتی را درنظر گرفته‌اند تا اهمیت این پیوند را که زمینه‌ساز شکل‌گیری خانواده سالم است، نشان دهند. در ادامه به بیان این راهکار‌ها در آیات و روایات خواهیم پرداخت.
همان‌قدر که مهربانی و خوش‌رفتاری در بین همسران می‌تواند به تقویت روحیه آنان کمک کند و آن‌ها را برای ادامه زندگی امیدوار سازد، به تعبیر احادیث، همسر ناسازگار دشمنی است که می‌تواند انگیزه و روحیه فرد را از بین ببرد و تلاش‌هایش را برای رسیدن به زندگی بهتر، خنثی کند. از حضرت صادق (ع) روایت شده است: «پرزورترین دشمنان براى مؤمن، همسر ناسازگار است». این حدیث به‌خوبی نشان‌دهنده تأثیر همسر ناسازگار بر زندگی فرد است که پیامدش می‌تواند از هر دشمنی برای او، بدتر باشد.
گاه این ناسازگاری به‌دلیل خلق بد فرد است. اخلاق بد و خلق تند یا زبان خشن، هرکدام می‌تواند به‌نوعی مایه عذاب همسر و همچنین سایر اعضای خانواده باشد. رسول خدا (ص) در این‌باره فرموده‌اند: «بدترین مردم، فرد سختگیر بر خانواده است». شخصی پرسید: «مراد از سختگیری بر خانواده چیست؟» ایشان فرمودند: «اینکه هرگاه مرد وارد خانه شد، همسرش بترسد و فرزندش بهراسد و بگریزد و هرگاه از خانه بیرون رفت، همسرش شاد شود».
در آیات و روایات به تکالیف و مسئولیت‌های متقابل همسران درکنار حقوق آنان، اشاره شده است، البته هر تکلیفی برای همسری، حقی برای او ایجاد می‌کند؛ زیرا در باطن هر حقی، تکلیفی و در باطن هر تکلیفی، حقی نهفته است. انجام مسئولیت‌های متقابل، زمینه‌ساز بهره‌مندی از بهشت و برکاتی ازجمله شفاعت در روز قیامت است. پیامبر (ص) می‌فرمایند: «هر زنی از دنیا برود و شوهرش از او راضی باشد، به بهشت می‌رود» (نهج‌الفصاحه، ح ۱۰۲۲).
امام‌باقر (ع) نیز می‌فرمایند: «هیچ شفاعت‌کننده‌ای برای زن نزد پروردگارش، نجات‌بخش‌تر از رضایت شوهرش نیست». (خصال، صدوق، ص ۵۸۸).
ناسازگاری یکی از زوج‌ها به هر شکلی که باشد، مانند آزار و اذیت کلامی یا بی‌توجهی و بی‌مهری و سایر مصادیق آن، در نزد خدا بی‌پاسخ نمی‌ماند. پیامبر اکرم (ص) در این‌باره می‌فرمایند: «هر زنی که شوهرش را آزار دهد، اگر تمام عمرش را روزه بگیرد و شب‌ها عبادت کرده، بنده‌ها آزاد و مال‌ها در راه خدا انفاق کند، خداوند هیچ نماز و کار نیکی را از او نمی‌پذیرد تا آن‌گاه که به شوهرش کمک و او را از خود راضی کند، وگرنه آن زن، اولین فردی است که به جهنم می‌رود». سپس فرمودند: «مرد هم اگر همسر خود را اذیت یا به او ظلم کند، چنین گناه و عذابی خواهد داشت».(ثواب‌الاعمال، ص ۳۳۵، ح ۱).
همچنین امام‌صادق (ع) درباره رضایت همسران از یکدیگر در حدیثی بیان کرده‌اند که جلب رضایت همسر حتی بر عبادت نیز اولویت دارد.
مهم‌ترین و صریح‌ترین تعبیری که به سلوک اخلاقی مرد با همسرش اشاره می‌کند، آیه ۱۹ سوره نسا است که با تعبیر عام «عاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ» به مردان سفارش می‌کند با زنان و همسران خود، نیکو معاشرت کنند. زن و شوهر باید کاری کنند که هر دو از یکدیگر راضی باشند. امام‌علی (ع) درباره رفتار و سیره خود و فاطمه (س) می‌فرمایند: «به خدا سوگند که هرگز بر فاطمه (س) غضب نکردم و او را به کاری مجبور نساختم تا آنکه خداوند عزوجل، او را به نزد خویش برد و او نیز مرا خشمگین نساخت و هرگز برخلاف خواست من عمل نکرد و من هرگاه به او نگاه می‌کردم، غصه‌ها و اندوه‌هایم برطرف می‌شد».(کشف‌الغمه، ج یک، ص ۳۶۳).
حال اگر یکی از طرفین سر ناسازگاری بگذارد، از منظر احادیث و سیره اهل‌بیت (ع)، تکلیف طرف دیگر چه زن باشد چه مرد، صبر و خویشتن‌داری است. حضرت امیرالمؤمنین (ع) در روایتی فرموده‌اند: «جهاد یک زن، عبارت از آن است که در برابر آزار و اذیت شوهر خود و در برابر غیرتمندی او صبر کند».
همچنین از رسول خدا (ص) نقل شده است: «هرکه بر بداخلاقی زنش صبر کند، خداوند متعال برای صبری که می‌کند، ثوابی مانند صبر ایوب (ع) بر بلایی که به او رسید، عطا می‌کند». قرآن مجید نیز درباره رعایت و تقدم مصلحت خانواده میفرماید: «اگر در مواردی یکی از زوج‌ها بعد از ازدواج، همسرش را براساس معیار‌های خود مطلوب نداند، ولی زندگی با او را ادامه دهد و با وی خوش‌رفتاری کند، خداوند به چنین فردی وعده خیر کثیر می‌دهد».
قرآن مجید در سوره نسا، همسران را به سازگاری با یکدیگر حتی در زمان نارضایتی، فراخوانده است. طبق تعریف، سازگارى شامل طیف وسیعى مى‌شود. سازگارى هرنوع صلح، آشتى، هم‌نوایى و دورى از تنش است که براى رسیدن به یک هدف برتر که همان رضایت خداوند است، انجام مى‌گیرد و هدف‌هاى میانى و ابتدایى نیز در راستاى آن هدف قرار مى‌گیرد.
در محل بحث هم سرانجام، همسران براى رسیدن به پاداش اخروى به جاى جدایى، با یکدیگر صلح مى‌کنند و درضمن از تنش دورى مى‌گزینند و این کار، دقیقا مصداقى از سازگارى خواهد بود و خیر بى‌شمارى که در آیه بدان اشاره شده است، همان حراست از کیان خانواده است (ر. ک: جوادى‌آملى، ۱۳۷۵، ص ۲۵ و ۲۶).
در تفسیر آیه «وَ یَجْعَلَ‌ا... فِیهِ خَیْرًا کَثِیرًا»؛ با آنان (زنان) به شایستگی رفتار کنید، پس اگر آنان را ناخوشایند داشتید. پس چه‌بسا چیزی را ناخوشایند دارید و خداوند در آن نیکی فراوان قرار دهد»، مباحث زیادی مطرح می‌شود؛ هرچند به‌طورکلی در سوره نسا، بحث درباره زنان است و مصداق شیء ناخوشایند در اینجا، خود زنان‌اند که درباره‌شان عبارت «خیر کثیر» به‌کار رفته است، پس زنان می‌توانند خیر کثیر باشند؛ البته آیه «عَسَى أَن تَکْرَهُواْ شَیْئًا وَ یَجْعَلَ‌ا... فِیهِ خَیْرًا کَثِیرًا»، گزاره عامی است و می‌تواند مصادیق زیادی داشته باشد؛ یعنی شیء ناخوشایند (شَیْئًا) اگرچه مصداق موردبحثش در آیه زنان هستند، اختصاصی به زنان ندارد، بلکه می‌تواند هرچیزی را که مورد کراهت انسان باشد، شامل شود؛ ازجمله شوهر، فرزند، پدر، مادر، برادر، خواهر و... یا چیز‌های مادی مثل خانه و... بنابراین، این آیه می‌تواند مردان و شوهران ناخوشایند را نیز شامل شود.