حسنا محمدزاده | شهرآرانیوز؛ اینکه چرا برخی از ما با علم به اینکه آرامش گم شده مان در همین فضاست و با تجربه چنین حسی در گذشته، کمتر به حضور و نفس کشیدن در آن اهتمام داریم، از سؤالاتی است که با حجت الاسلام والمسلمین سیدحسن وحدتی شبیری در میان می‌گذاریم. او استاد حوزه و دانشگاه، رئیس سابق دانشگاه علوم اسلامی رضوی و مدیر پروژه درحال احداث مسجد و مجتمع تربیتی حضرت روح ا... (ره) است. تکرار چندباره واژه پژوهش در گفت وگوی ما را بگذارید به حساب ارتباط عمیق او با پژوهشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی کشور و باور به این اصل که مطالعه و تحقیق، شرط لازم برای هر برنامه ریزی درست است.
یکی از مباحثی که می‌توان درباره تاریخچه مسجد بررسی کرد، این است که کارکرد مسجد در صدر اسلام چه بوده است. مسجد قطعا محل عبادت مسلمان هاست، اما ماجرا فقط به عبادت خلاصه نمی‌شود. یکی از مهم‌ترین آن ها، شکل گرفتن ارتباطات اجتماعی در مسجد است.
تأکید بر اقامه نماز به صورت جماعت نیز به همین دلیل است. در روایات متعددی آمده است که پیامبر (ص) پس از نماز جماعت، در مسجد می‌نشستند، با مردم صحبت می‌کردند و از احوال آن‌ها جویا می‌شدند. الان مسجد در خیلی از جوامع مسلمان فقط کارایی یک معبد را دارد که صرفا افراد از آنجا برای عبادت استفاده می‌کنند؛ ولی حل مسئله‌ها و استحکام روابط اجتماعی و خانوادگی در این مساجد اتفاق نمی‌افتد.
حتی در همین ایران خودمان، برخی مساجد کارکرد‌های خودشان را از دست داده اند. برای نمونه، مسجد قدیمی و مهم شهر یزد، محلی برای گردشگر‌ها شده است؛ فرش هایش را هم جمع کرده اند تا فقط گردشگران بیایند بازدید کنند، هزینه‌ای از آن‌ها دریافت شود و تمام. در اصفهان نیز برخی مساجد به آثار باستانی مبدل شده اند که خوب نیست. درحالی که به عنوان مثال در مسجد امام علی (ع) در هامبورگ آلمان دیدم که شهروندان هم از مسجد بازدید می‌کنند و هم به طور مختصر با اسلام آشنا می‌شوند.
یکی موضوع نقش امام مسجد و ارتباط دوسویه او با مردم است. موضوع ساختمان مسجد و اینکه مسجدسازی چطور باید باشد، تأمین مالی مسجد و نظام اقتصادی آن، مدیریت مسجد، مهارت‌ها و آموزش‌های ضروری برای امام جماعت، تاریخ مسجد، حقوق مسجد و... تعدادی دیگر از موضوعاتی است که جای پژوهش دارد.
بله، کاملا. خود مسجد می‌تواند محلی برای پژوهش باشد، نه صرفا در ارتباط با خود مسجد، بلکه در یک دامنه گسترده تر، تلاشی باشد برای حل شدن معضلات جامعه دینی. مثلا درباره موضوع آب یا اشتغال، کارتن خوابی و... می‌شود با کمک جامعه شناسان مسلمان پژوهش کرد و دید که در حل آن چه نقشی را می‌توان برای مساجد تعریف کرد. خود نمازگزار‌ها و مردم محله، ظرفیت هستند برای حل مشکلات اجتماعی. این حلقه‌های پژوهشی می‌توانند در مسجد، با ظرفیت همین افراد ازجمله فرهیختگان، استادان و جوانان تشکیل شود.
بله، این موضوع پیشینه تاریخی هم دارد. در تاریخ آمده است که مسجد پیامبر رحمت (ص) محل حل مشکلات مردم بود. در همین مسجد کوفه، «دکةالقضاء» بوده که اختلاف‌ها در آن برطرف می‌شده است. حل برخی اختلافات سنگین طبیعتا کار کارشناسی می‌طلبد، اما ضرورتی ندارد که مردم در اختلافات ساده، سریع به سمت دستگاه قضایی بروند. شورا‌های حل اختلاف را می‌توان با جلوداری امام مسجد، در خود مسجد تشکیل داد. معتقدم نفس حضور در محیط و حل مشکلات در این فضای مقدس مسجد می‌تواند ظرفیتی برای حل اختلافات باشد.
دقیقا. مسجد باید چنین ساختاری داشته باشد و کاملا تأثیرگذار در جهت رفع مشکلات تربیتی فرهنگی منطقه. سابق این را داشتیم که علما و امامان مسجد، مردم را تربیت می‌کردند؛ اما الان بسیاری از ائمه جماعت، به نمازخواندن بسنده می‌کنند. اینکه مسجد از بطن زندگی مردم جدا شود و جوانان در مساجد ارتباط لازم را با آن فضای معنوی برقرار نکنند، ناگوار است و حل آن به پژوهش نیاز دارد.
مسجد برای فعالیت‌های پژوهشی و تبلیغی به درآمد نیاز دارد. اینکه امام بلند شود برای برنامه‌های مسجد پول مطالبه کند، درست نیست. باید درباره اقتصاد مسجد مطالعه شود و مسجد به منابع پایداری متصل شود که نیاز نباشد هر شب پلاستیکی بردارند و از مردم کمک بگیرند. البته جمع آوری کمک‌های مردمی و نصب دستگاه کارت خوان برای دریافت آن عیبی ندارد، منتها در کنار آن باید اقتصاد پایدار برای مسجد در نظر گرفت.
بله، از گذشته مساجد موقوفات داشته اند و الان باید به سمت احیای این سنت برویم.
یکی اینکه می‌بینیم شهر توسعه پیدا می‌کند و متناسب با آن، مسجد ساخته نمی‌شود. نکته دیگر درباره شیوه ارتباط مردم با مسجد است. بار مسجد باید روی دوش مردم باشد و مردم آن قدر به آن رغبت داشته باشند که وقتی در مسجد حضور دارند، خودشان را مثل ماهی در آب ببینند. کارکرد‌های مسجد موضوع دیگری است که به آن اشاره شد. مسجد نباید فقط برای نماز باز شود، بلکه در همه ساعات باید کارایی اش را داشته باشد.
یکی از دلایل احتمالی آن می‌تواند به رفتار و مشی امام جماعت و ضعف او در مردم داری بازگردد. امام باید جذابیت کافی داشته باشد. شناسایی این دلایل، به مطالعه علمی نیاز دارد. رهبر معظم انقلاب در بیانیه گام دوم، تمدن نوین اسلامی را قله چله دوم انقلاب اسلامی بیان کردند. یکی از عناصر مؤثر در تحقق این تمدن نوین، مسجد است. به بازخوانی نقش مسجد و پژوهش‌های عمیق درباره کارآمدی آن نیاز داریم. درس گرفتن از گذشته، راهنمای ما در این مسیر است.