علی آزادنیا در تئاتر صدوهفت‌ساله مشهد به‌خاطر تاسیس گروه تئاتر «کارگر» و درخشش و حضور موثر در دوره‌های مختلف جشنواره فجر، از اهمیت فراوان و جایگاه برجسته‌ای برخوردار است.
سیدجواد اشکذری _ او با فوت هنرمندان بزرگ کمدینی، چون ماشاءالله وحیدی، اصغر قفقازی و ماشاءالله اسدی‌نژاد به‌سمت نمایش‌های شادی‌آور می‌رود و به احیای تئاتر تخت‌حوضی در مشهد می‌پردازد. این هنرمند پیش‌کسوت شصت‌وچهارساله تئاتر مشهد، به تازگی درنمایش تخت‌حوضی «مبارک در دربار سلطان‌سلیمان»، که در سالن هنرستان هنرهای زیبا اجرا می‌شد بازی می‌کرد. به این بهانه، در این نوشتار به چند فعالیت و اثر درخشان علی آزادنیا نگاه انداخته‌ایم.
هنرنمایی در ۱۵۰ اثر نمایشی و تصویری
آزادنیا محصول نسل طلایی دهه ۵۰ است که در این دهه از آموخته‌های بزرگانی، چون داریوش ارجمند، ایرج ظهیری، محمدعلی لطفی، منصور همایونی، محمود رفایی و رضا صابری بسیار بهره می‌برد، اما شکوفایی او به دهه ۶۰ و بعد از انقلاب اسلامی و استخدامش در اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان به‌عنوان بازیگر برمی‌گردد. در کارنامه کاری این هنرمند حدود ۱۱۳نمایش به‌عنوان بازیگر، نویسنده و کارگردان و نیز ۳۰اثر تلویزیونی و سه کار سینمایی دیده می‌شود.
از آثار مطرح او می‌توان به «خانات»، «شقایق دره»، «حدیث رفتن»، «دری که کوبه ندارد»، «نقل تلخ»، «سنجاقک‌هـا»، «رنگ‌ونیرنگ‌هـا»، «منش پهلوانی»، «به‌سوی خورشید»، «حسنی نگو یه دسته‌گل»، «وداع با اسلحه»، «سیاه مایل به آبی» و «مسافری از هند» اشاره کرد.
از کارگران هنرمند تا هنرمندان کارگر
علی آزادنیا باتوجه‌به فعالیت‌های برادر بزرگش در عرصه نمایش‌های تخت‌حوضی و کمدی، به بازیگری علاقه‌مند شد و پس از بازی در چند نمایش روحوضی، برای آموختن علمی تئاتر به مرکز آموزش تئاتر مشهد رفت و زیر نظر محمدعلی لطفی‌مقدم، آموزش دید و از آن زمان تصمیم گرفت بعد از سال‌ها اجرای نمایش محلی، آثارش را جدی‌تر و علمی‌تر زیر نظر این مرکز ادامه بدهد.
او در سال ۱۳۵۴ که کارگر ساختمانی بود، گروه «کارگر» را پایه‌گذاری کرد و به‌همراه چند نفر از دوستان هنرمندش مانند زنده‌یاد محمد رخی و حسن شیبانی (قالی‌باف)، تقی هـاجری (راننده اتوبوس)، علی امیری (راننده تاکسی)، محمد بربر (چوب‌بُر)، علی ابراهیمی (محصل) و غلامرضا نیکبخت (کارگر کارخانه) گردهم آمدند و گروه تئاتر «کارگر» را تشکیل دادند.
این گروه با بیش از چهار دهه قدمت هنوز به‌سرپرستی علی آزادنیا و همراهی هنرمندان شناخته‌شده‌ای، چون خسرو نایبی‌فرد، علی جوانمرد، اصغر لشکری، علی‌رضا‌سوزنچی، محسن کریمی، محمد تقی‌نژاد، عبــاس‌نکویی، علی‌میـــرزایی، محرم‌نجف‌زاده و... برپاست و مشغول فعالیت است.
اولین افتخارآفرین تئاتر مشهد در جشنواره فجر
مرد پیش‌کسوت این روز‌های تئاتر مشهد، در بیست‌وچهارسالگی برای بازی در تئاتر «خانات»، توانست نظر داوران اولین جشنواره تئاتر فجر را به خود جلب کند. او در سال ۶۱- که از آن به عنوان دوران رکورد و رخوت تئاتر مشهد یاد می‌شود- توانست جایزه بازیگری دوم مرد را برای بازی در تئاتر «خانات» به‌دست آورد تا اولین بازیگری باشد که در این رویداد ملی درخشیده است.
آزادنیا از اولین حضورش در جشنواره فجر می‌گوید: «اولین سالی بود که در معتبرترین جشنواره کشور حاضر می‌شدم و اصلا نمی‌دانستم جایزه یعنی چه؛ چون مرحوم سعیدی نقش اول بود و من نقش دوم. کسی فکرش را نمی‌کرد من جایزه بگیرم، ولی خودم به‌شوخی می‌گفتم جایزه مال من است. در «خانات» چند نقش متفاوت را بازی کردم، ولی جایزه را به‌خاطر شخصیت بقال محل که نامش «دکان‌دار» بود، گرفتم.»
او بر این باور است اگر درست داوری می‌شد، جایزه اول را می‌گرفت: «روز اختتامیه پشت بلندگو اعلام کردند علی آزادنیا بهترین بازیگر این دوره انتخاب شده است، ولی روی سن که رفتم، به من جایزه دوم را دادند و بازیگری از گرگان، جایزه اول را گرفت.»
درخشش بعد از ۵ سال
درخشش علی آزادنیا در جشنواره تئاتر فجر پایان نیافت و پنج سال بعد در سال ۶۶ و این‌بار در یک تئاتر کودک، تکرار شد او توانست دیپلم افتخار بازیگری مرد را برای بازی در نمایش «حسنی نگو یه دسته‌گل» به‌کارگردانی خسرو نایبی‌فرد در ششمین جشنواره ملی تئاتر فجر دریافت کند. آزادنیا به‌همراه بازیگران مطرحی، چون اصغر لشکری، علیرضا سوزنچی، امیر محاسبتی، محمد الهی، یدا... دشتی و احمد مینایی، داستان پسربچه کثیفی به نام حسنی را روایت می‌کرد که هیچ‌کس با او بازی نمی‌کند تا آخر که می‌فهمد هیچ‌کس او را نمی‌خواهد و مجبور می‌شود برود حمام و پسر خوبی شود.
«حسنی نگو یه دسته‌گل» از سال ۱۳۶۱ تاکنون بیش از ۳ هزار بار اجرا شده است که از اجرا‌های عمومی این نمایش، می‌توان به اجرا‌های آن در موزه هنرهای معاصر پارک لاله تهران اشاره کرد.
«نقل تلخ»؛ تنها نماینده تئاتر مشهد
تئاتر «نقل تلخ» یکی از آثار نمایشی جریان‌ساز بعد از انقلاب است. این اثر بر بستری از آیین‌های جای گرفته در خاطر و ذهن علی آزادنیا، نویسنده و کارگردان اثر، زاده شد و در مسیر پرفرازونشیی بر صحنه سالن اصلی تئاتر شهر تهران در هشتمین جشنواره تئاتر فجر، جان گرفت و نام تئاتر مشهد را به‌عنوان تنها نماینده این شهر، در سال ۶۸ در تئاتر کشور بر سر زبان‌ها آورد.
«نقل تلخ» با یاران همیشگی گروه تئاتر «کارگر» مانند علیرضا سوزنچی، خسرو نایبی‌فرد، اصغر لشکری، حسین مقدم، امیر محاسبتی، محمد الهی، محمد رخی، محسن کریمی و علی جوانمرد، علاوه‌بر جشنواره هشتم در سالن هلال‌احمر مشهد، در اسفند همان سال و نیز در جشنواره منطقه‌ای گرگان روی صحنه رفت.
آزادنیا درباره داستان این نمایش که درباره مهاجرت روستاییان به شهر و مشکلاتشان بود، می‌گوید: مهاجرت روستاییان در زمان خودش خیلی مطرح بود.
فکر می‌کردند در شهر خبری است. «نقل تلخ» به‌دلیل داشتن همین مضمون، مطرح شد و توانست تاثیر بسیار خوبی بر مخاطبان و مسئولان وقت تئاتر کشور بگذارد.
هنرمند پیش‌کسوت‌در یادداشتی در بخش وقایع‌نگاری کتاب بیست‌وهفتمین جشنواره استانی خراسان رضوی درباره «نقل تلخ» نوشت: «خاطرات این اثر هنوز هم در لابه‌لای چند دهه از گذر عمر، زنده و جان دارند. از شب‌های تیمچه‌های نیشابور و مسافران خسته و شب‌زنده‌دار آن که در گوشه‌وکنار با یکدیگر راز دل می‌گفتند و غبار راه و دل می‌زدودند. از گرمخانه حاج‌حکیم مشهد که در مسیر منزل مسکونی پدرم در نوغان تا حجره قالی‌فروشی‌اش در طبرسی قرار داشت و همچون ده‌ها گرمخانه دیگر، پناه امن بی‌خانمان‌ها بود.»
«شقایق دره»؛ حرف اول و آخر جشنواره نهم
یک سال بعد یعنی در سال ۶۹، نهمین جشنواره ملی تئاتر فجر با هشت تئاتر برگزار شد و بازهم نماینده تئاتر مشهد، تئاتری به‌نویسندگی و کارگردانی علی آزادنیا بود که با گروه منسجم تئاتر «کارگر»، «شقایق دره» را روی صحنه برد.
این نمایش در دومین جشنواره استانی تئاتر خراسان برگزیده شد و به مرحله منطقه‌ای راه یافت. در این مرحله در مهر ۱۳۶۹ و در تبریز برگزار شد، توانست عناوین برتری، چون بهترین بازیگر زن (سپیده پرور)، بهترین بازیگر دوم مرد (اصغر لشکری) و بهترین نویسنده و کارگردان (علی آزادنیا) را از آن خود کند.
«شقایق دره» که کاری از مرکز آموزش تئاتر اداره‌کل فرهنگ و ارشاد خراسان بود، پس از حضور در بخش جشنواره جشنواره‌های نهمین جشنواره ملی تئاتر فجر، عنوان نمایش برگزیده کانون ملی منتقدان تئاتر را به‌دست آورد. همچنین این نمایش رتبه اول جشنواره تئاتر عشایر در یاسوج را از آن خود کرد. «شقایق دره» دوبار به‌صورت جداگانه از طرف تلویزیون استانی و سراسری، ضبط و پخش شد و در آن سال هم جزو ۱۰ کار برتر صداوسیما انتخاب شد.
«شقایق دره» وامدار قصه‌های فولکلور منطقه خراسان است که سینه‌به‌سینه نقل شده است. آزادنیا دلیل انتخاب چنین موضوعی را این گونه بیان می‌کند: «پدرم از عشایر نیشابور بود. او برایم قصه‌ای تعریف کرد که خیلی از فضای عشایری خوشم آمد و تصمیم گرفتم نمایشنامه‌ای با مضمون زندگی عشایر ایران بنویسم.»
هنرمند پیش‌کسوت تئاتر مشهد درباره موفقیت «شقایق دره» می‌گوید: «پرداختن به قصه‌ای بومی و ملموس برای مردم نیز جزو عوامل موفقیت این نمایش است. تلفیق درام، موسیقی و حرکت در این نمایش، آن را برای مخاطب جذاب کرده بود. اجرای «شقایق دره» در جشنواره تئاتر فجر، بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های آن زمان داشت.»
علی آزادنیا، عاشق تئاتر است. او و دوستانش در گروه تئاتر «کارگر»، تنها بازمانده‌های تئاتر سنتی و تخت‌حوضی و نیز سیاه‌بازی مشهد هستند که باید قدرشان را دانست و کمکشان کرد تا در مسیر احیای این هنر، گام‌هایشان را استوارتر بردارند.
نباید در هنرنمایی این پیش‌کسوت و هنرمندان باسابقه تئاتر شهرمان، فاصله یا سکته‌ای ایجاد شود. آزادنیا، مرد مهربان تئاتر شهرمان، دلش همواره با صحنه بوده است و باید همواره بر روی صحنه تئاتر باشد تا حالش همیشه خوب بماند.