حمیده ذاکری | شهرآرانیوز، شاید شما هم این مثل را شنیده باشید که تا با یک نفر زیر یک سقف زندگی نکنید، با اخلاق واقعی و شخصیت حقیقی‌اش آشنا نمی‌شوید. این مثل عامیانه چندان هم بیراه نیست؛ چون بیشتر ما در مناسبات اجتماعی، ملاحظات بسیاری را درنظر می‌گیریم و معمولا با چهره حقیقی خود در اجتماع حاضر نمی‌شویم؛ به همین دلیل گفته می‌شود محک اخلاق انسان در خانواده است؛ زیرا اشخاص در بیرون، قدرتی بر رفتار ضداخلاقى ندارند یا به‌دلیل پاره‌اى ملاحظات، بد‌اخلاقى نمى‌کنند، بنابراین اگر فردی در منزل و در شرایطی که زن و فرزندانش تحت‌نظر اویند خوش‌رفتارى کرد، خوش‌اخلاق است.
ازسوی دیگر ما با خانواده خود بیشتر از دیگران در ارتباط هستیم و آن شیوه‌ای که با آن‌ها رفتار می‌کنیم، کم‌کم برایمان عادت می‌شود و شخصیت ما را می‌سازد؛ به همین دلیل، یافتن و داشتن الگو و چار‌چوب‌هاى فکرى، کردارى و گفتارى در روابط خانوادگى براى هر انسان، توفیقى در جهت تکامل هرچه بیشتر او خواهد بود.
با این توضیح، سیره هر انسان بیشتر از گفتارش، نشان‌دهنده شخصیت و منش اوست؛ به همین دلیل است که ما برای دست‌یافتن به الگو، به سیره اهل‌بیت (ع) رجوع می‌کنیم. سیره عملى پیامبر اکرم (ص) و خاندان پاکش در تمام زمینه‌ها، بهترین نمونه و الگو براى ما مسلمانان است. به‌منظور آشنایی بهتر با سیره خانوادگی رسول خدا (ص) و آموزش مصادیق آن، پای منبر بزرگان نشسته‌ایم.
دوست داشتن خانواده، یکی از موضوعات پراهمیت است. پیغمبر (ص) در این زمینه می‌فرمایند: «اگر می‌خواهید ببینید کسی ایمانش زیاد شده است یا نه، ببینید چقدر با زن و فرزندش بامحبت است»، بنابراین علاقه به خانواده نیز امری الهی و دینی است و اگر انسان با محبت کردن به خانواده، نیت رسیدن به خدا را داشته باشد، دیگر این‌ها زینت دنیا به‌حساب نمی‌آیند.
یکی از جلوه‌های این محبت، بودن افراد درکنار خانواده است. از دیگر جلوه‌های محبت در خانواده، نگاه مهربان همسر به همسر، گفتار و حتی غذا و خوراک در خانواده است و این قبیل امور می‌تواند مودت را درمیان افراد خانواده زیاد کند و دلسردی را از بین ببرد. در احادیث، کلمه عشق نهایتا ده‌بار تکرار شده است، اما در جایی امام‌رضا (ع)، زنی را که عاشق شوهرش است، گنج می‌دانند
. سیره پیغمبر (ص) به‌گونه‌ای است که انس‌بن‌مالک که خادم پیغمبر (ص) بوده و در خانه ایشان خدمت می‌کرده است، درباره حضرت می‌گوید: «من فردی را مهربان‌تر از پیغمبر به خانواده ندیدم» و ما نیز باید سیره پیغمبر (ص) را الگو و سبک زندگی‌مان قرار دهیم.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین علوی‌تهرانی
آیه ۴ سوره قمر باید تابلوی زندگی ما باشد. خدای متعال در این آیه می‌فرماید: «وَإِنَّکَ لَعَلى خُلُقٍ عَظیمٍ؛ و تو اخلاق عظیم و برجسته‌ای داری!». ما پیامبری داریم که برای اتمام مکارم اخلاق مبعوث شد: «بُعِثتُ لِاُتَمّمَ مَکارِمَ الاخلاق». پیامبر (ص) در حدیثی فرمودند: «خَیرُکُم، خَیرُکُم لأَهلِهِ و َأَنَا خَیرُکُم لأَهلى؛ بهترین شما فردی است که براى خانواده‌اش بهتر باشد و من از همه شما براى خانواده‌ام بهترم». اوج ظهور و بروز این خلق عظیم که خدای متعال در قرآن کریم از آن سخن گفته است، در خانواده و خانه پیامبر (ص) نمود داشته است.
نفاق فقط مسجد ضرار ساختن و سوره منافقین نیست، نفاق این است که مرد و زن در بیرون از خانه، خوش‌اخلاق باشند و بگووبخند داشته باشند، اما وقتی به خانه می‌آیند، با شریک زندگی بداخلاقی کنند یا مثلا جوانی تا نیمه‌شب با دوستانش در بیرون خانه خوش باشد، اما وقتی به خانه می‌آید، با مادرش بدرفتاری کند یا اگر پدر و مادر‌ها در بیرون خانه خوش‌اخلاق باشند، اما در محیط خانه با فرزندانشان بداخلاقی کنند، این نفاق است. هنر ما باید این باشد که بهترین اخلاق را صرف خانه و زندگی خود کنیم.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین حسینی‌قمی
در روایتی آمده است امام‌حسین (ع) از پدرشان حضرت امیرالمؤمنین (ع) درباره رفتار رسول خدا (ص) در منزل، بیرون خانه و جلسات پرسید. امیرالمؤمنین (ع) فرمود: «هنگامی که در خانه بود، وقت خود را به سه قسمت تقسیم می‌کرد: برای خدا، برای خانواده و برای خود». ولی متأسفانه ما در این دوران شاهدیم که آقایان به‌طور شایسته برای خانواده خویش وقت نمی‌گذارند.
الان برخی آقایان فقط برای خود وقت می‌گذارند یا به تعبیر روایت، «لنفسه» هستند. زمانی هم که برای خود هستند، کار عاطل‌وباطلی انجام می‌دهند؛ آقا یا درون موبایل است یا در روزنامه است یا با لپ‌تاپ و تلویزیون سروکار دارد. چنین فردی برای اهل‌وعیال و عبادت خدا، جایگاه خاصی قائل نیست، درحالی‌که مرد باید در خانه، نماز و قرآن بخواند. فرزند هم می‌بیند و هم عبادت را می‌آموزد. نیازی نیست به او مدام با زبان تذکر دهی. وقتی فرزند ببیند پدرش اول وقت نماز می‌خواند، او نیز همین‌طور خواهد بود.
رسول خدا (ص) به آن باعظمتی، وقت‌هایی را به همسرش اختصاص می‌داد. نقل است وقتی مشغول عبادت نبود، درکنار همسرش می‌نشست و می‌فرمود: «کلّمِینی وَ اشغلینی؛ یعنی با من سخن بگو و مرا مشغول کن!». این جمله به این معناست که این زمان فقط مختص به توست. گاهی زوجین مهارت گفتگو با یکدیگر را ندارند. چرا پنجره زندگی‌مان را به روی دیگران باز کنیم به این خاطر که توانایی صحبت نداریم؟
حجت‌الاسلام‌والمسلمین رفیعی
اگر ما سه کلمه را در رابطه با خانواده از فرهنگ دینی بپذیریم و قبول کنیم، نگاه ما به خانواده و رفتار ما در خانواده تغییر خواهد کرد. خانه و خانواده، محل عبادت است. در خانه با سبک‌ترین کار‌ها می‌توان عباداتی کرد که در هیچ معبدی وجود ندارد. خانواده محل ریاضت به زبان سیروسلوک است و سوم، خانه محل تربیت است.
انبوهی از روایات داریم که اهل‌بیت (ع) رفتار‌های بسیار ساده‌ای را توصیه کرده‌اند که اگر زن، مرد یا حتی فرزند انجام دهد، خداوند چنان ارزش و ثوابی به آن‌ها می‌دهد که در هیچ جای دیگر نیست. پیامبر (ص) فرمودند: «اگر زن و مرد در خانه بنشینند، پیش خدا محبوب‌تر از اعتکاف در مسجد من پیامبر است».
اگر بنشینند با هم حرف بزنند و درددل کنند، نه اینکه عبادت کنند، فقط حرف بزنند، این پاداش را دارد. در روایتی دیگر از امام‌صادق (ع) آمده است که «اگر زنی یک ظرف آب دست شوهرش بدهد -که البته برعکس آن هم هست- یعنی نشان دهد توجه به همسرش دارد، از عبادت یک سال که روز‌ها روزه باشد و شب‌ها شب‌زنده‌دار، بهتر است».
در جای دیگرآمده است: «اگر مردی یک ساعت در خدمت خانواده‌اش باشد، از عبادت هزارسال بیشتر است». چون مردان تنبل هستند، پاداش را بیشتر گذاشته‌اند که تشویق شوند. با این سفارش‌ها می‌توان خانه را معبد دانست. محور این معبد هم زن است، بنابراین زنان نباید فکر کنند اگر خانه‌دار هستند، ارزش کمی دارند؛ به همین دلیل است که طلاق در اسلام، این‌قدر نهی شده است؛ زیرا با طلاق این معبد از دست می‌رود.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین عالی
امروز می‌خواهم سیره پیغمبر (ص) را برای شما بگویم که مرحوم علامه‌طباطبایی در جلد ششم «المیزان» از صفحه ۳۲۱ به بعد آورده است که پیغمبر (ص) چطور زندگی می‌کرد، ببینیم و خودمان را نمره بدهیم. هر کسی نمره بدهد که پیغمبر (ص) چه می‌کرد و ما چه می‌کنیم. فاصله ما با پیغمبر (ص) چقدر است؟ هرقدر فاصله بیشتر باشد، باید عذرخواهی کنیم. پیامبر برای مسائل دنیوی، عصبانی نمی‌شد. حالا لباسش را اتو نکرده است، حالا من گفته‌ام که برو و فلان میوه را بخر، نخریده است. الان چقدر آمار طلاق زیاد شده است؟ به‌خاطر مسائل اخروی که نیست.
من می‌خواهم زندگی‌ا‌م مثل خواهرم باشد. من می‌خواهم تو مثل شوهرخواهرم باشی. چطور فلانی این‌طور است، فلانی این‌طور است؟ ازدواج چرا قفل شده است؟ به‌خاطر آداب و رسوم! من می‌خواهم مثل فلانی باشم. ما سیلی می‌خوریم و نمی‌دانیم از کجا می‌خوریم. مرتب زندگی‌مان را اندازه می‌گیریم. مبلمان را، ماشینمان را، حقوقمان را، لباسمان را.
پیغمبر (ص) برای مسائل مادی عصبانی نمی‌شد. به پیرمرد‌ها احترام می‌گذاشت. به کودکان محبت می‌کرد. خشونت، ناروایی‌گویی، عیب‌جویی در او نبود. هرچیزی را که میل داشت، به روی خود نمی‌آورد. این غذای توست؟ اگر غذایی را میل نداشت، هیچی نمی‌گفت. می‌خورد و چشم‌پوشی می‌کرد.
حالا ما چه می‌کنیم؟ اگر در غذا شن باشد، این شن را درمی‌آوریم. «خانم! ببین، کوری؟». این شن را درمی‌آوریم و نشان خانم می‌دهیم. فکر می‌کنیم که این خانم باید کلفت باشد، باید بپزد؛ البته خدا دوست دارد هرکه هر کاری می‌کند، درست کار کند؛ یعنی آشپز درست آشپزی کند. خیاط درست خیاطی کند.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین قرائتی
روایت داریم در خانه کمک نمی‌کند مگر کسی که صدیق یا نبی باشد؛ یعنی متکبر نباشد. یعنی مثل بعضی‌ها در خانه دیکتاتور نیست که همیشه دستور می‌دهد. اول شخصیت عالم، پیامبر (ص)، در خانه کار می‌کردند. پیامبر (ص) ما خود لباسشان را وصله می‌زدند، گوسفند می‌دوشیدند، جارو می‌زدند.
یک روز پیامبر (ص) به خانه حضرت زهرا (س) آمدند؛ دیدند که حضرت امیرالمؤمنین (ع) مشغول کار هستند؛ عدس پاک می‌کنند. فرمودند: «از طرف خدای خود می‌گویم؛ اگر مردی در خانه کار کند، خداوند به اندازه یک سال عبادت که روز‌ها روزه بوده و شب‌ها به نماز ایستاده است، به او ثواب می‌دهد. به عدد هر مویی که در بدنش است، خداوند یک شهر در بهشت برایش بنا می‌کند». خیلی روایت مفصلی است.
خانمی می‌گفت: که من یک روز سفره را بعد از غذا جمع نکردم. تا غروب عارشان می‌شد که سفره را جمع کنند. بیاییم خودمان را بشکنیم. لااله‌الا‌ا... یعنی شکستن خود. حاج‌آقادولابی می‌گفت: بچه‌ها وقتی بازی می‌کنند، می‌گویند بشکن بشکن، من نمی‌شکنم. باید خودت را بشکنی.
آخر هم می‌شکنند؛ یعنی «موتوا قبل ان تموتوا»؛ یعنی خودت را بشکن. طاقچه‌بالا نگذار. ما اگر خودمان را یک سروگردن از دیگران پایین‌تر بدانیم، همه مشکلاتمان حل می‌شود. حاج‌آقادولابی (ره) می‌گفت: اگر ما برویم جلوی آیینه ببینیم که صورتمان زغالی شده است، اگر صد سال هم دستمال بگیریم، آیینه را پاک کنیم، صورتمان پاک نمی‌شود.
ما باید صورتمان را پاک کنیم. اگر پاک کردیم، تصویر آیینه هم صورتش پاک می‌شود؛ مثلا وقتی دیدی خانمت اخلاقش خوب نیست، بداخلاق است، اگر تو صورت خودت را دستمال بکشی، یعنی تو خودت خوش‌اخلاق باشی، او هم خوب می‌شود. ما همهاش آیینه را می‌شکنیم، اطرافیان را می‌شکنیم. ما همهاش به نبود‌ها و عیب‌های دیگران نگاه می‌کنیم.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین فرحزاد