برنامه دین برای یک شبانه‌روز انسان

آمنه مستقیمی | شهرآرانیوز خیلی از ما همواره از روزمرگی‌ها و افتادن در چرخه تکرار خسته‌ایم و غر می‌زنیم که چرا زندگی ما تنوع لازم را ندارد یا چرا هرچه می‌دویم، به مقصد نمی‌رسیم و اصلا چرا از طی مسیر لذت نمی‌بریم. اصلی‌ترین پاسخ شاید این باشد که ما برای زندگی خودبرنامه نداریم. برنامه زندگی صرفا به این نیست که مثلا بگوییم می‌خواهیم پنج سال دیگر خانه بخریم یا سال آینده در فلان رشته وارد دانشگاه شویم، بلکه به‌عنوان مسلمان باید بدانیم هر روز از عمرمان به‌عنوان باارزش‌ترین سرمایه، چگونه باید باشد تا هم مأیوس و بی‌انگیزه نشویم و هم از مسیر زندگی لذت ببریم.

خدا به زمان قسم می‌خورد

ارزش وقت و زمان در اسلام به اندازه‌ای است که خدا به آن قسم می‌خورد. خداوند در سوره «عصر» پس از سوگند به وقت و زمان، از زیانکار بودن انسان که در طبیعت زندگی تدریجی نهفته است، حرف می‌زند؛ زیرا با مدیریت نکردن بزرگ‌ترین سرمایه خود، یعنی عمر و زندگی در دنیا، آن را به بیهودگی هدر داده است.

برنامه‌های فراموش شده

بخشی از برنامه‌ریزی روزانه در آموزه‌های دینی، استراحت و تفریح و لذت‌های مجاز است که متأسفانه درمیان برخی مؤمنان، فراموش شده است. تفریح، استراحت و لذت مجاز، انسان را شاداب و روح او را سالم نگه می‌دارد تا بهتر به دو بخش دیگر، یعنی عبادت و کسب معیشت بپردازد. انسان مانند ماشین آهنى نیست که هرچه بخواهند از او کار بکشند، بلکه روح و روانى دارد که همچون جسمش خسته مى‌شود؛ همان‌گونه که جسم نیاز به استراحت و خواب دارد، روح و روان انسان هم نیاز به سرگرمى و تفریح سالم دارد.

تجربه نیز نشان داده است که اگر انسان به کار یکنواخت ادامه دهد، بازده کاری او بر اثر کمبود نشاط، به‌تدریج افت می‌کند و برعکس پس از چند ساعت تفریح و سرگرمى سالم، آن‌چنان نشاط کار در او ایجاد مى شود که کمیت و کیفیت کار هر دو فزونى مى یابد و به همین دلیل، ساعاتى که صرف تفریح و سرگرمى مى‌شود، به بهبود ساعات کار کمک مى‌کند.

مدیریت زمان؛ رمز پیروزی آدم‌های موفق

تنها گروهی خوشبختی شامل حالشان می‌شود که چهار برنامه ایمان، عمل صالح، سفارش یکدیگر به حق و سفارش یکدیگر به صبر را در زندگی خود اجرایی می‌کنند. این چهار ضابطه، برنامه چهارماده‌ای خوشبختی انسان است که اگر آن را در زندگی فردی و اجتماعی خود اجرا کند، درحقیقت با مدیریت کردن لحظات زندگی و برنامه‌ریزی برای آن، عقب‌ماندگی‌هایش جبران می‌شود، مشکلات و نابسامانی‌هایش حل شده، ضعف‌ها و شکست‌هایش به پیروزی بدل می‌شود.

قرآن کریم برای استفاده بهینه از زمان می‌فرماید: «فَإِذَا فَرَغْتَ فَانصَبْ». برپایه این آیه شریفه، آدمی باید برای تمام مراحل زندگی خود برنامه مشخص و مدونی داشته باشد تا از بیکاری که موجب خستگی، کم شدن نشاط، تنبلی و فرسودگی و نیز حتی مایه فساد و تباهی و ابتلای به انواع گناه است، نجات یابد.

برنامه یک شبانه روز

آموزه‌های روایی به‌خوبی به ما یاد می‌دهند که شبانه‌روزمان را چطور برنامه‌ریزی و تقسیم‌بندی کنیم تا دچار روزمرگی و کسالت نشویم. پیامبر اکرم (ص) در حدیثی می‌فرمایند: «سزاوار است که خردمند، ساعات شبانه‌روز خویش را به چهار بخش تقسیم کند: ساعتی را با خدای خود رازونیاز کند، بخشی را به محاسبه نفس اختصاص دهد، زمانی را به آموختن علم و نشستن در محضر عالمان دینی، برای استفاده از نصیحت‌های دلسوزانه آنان، اختصاص دهد و قسمتی را به استفاده از لذت‌ها و کامرانی‌های مشروع و ممدوح بگذراند».

پیامبر (ص) در این فرمایش خود به‌خوبی هم تحصیل را برای ما درنظر گرفته‌اند، هم تهذیب و خودسازی و هم اشتغال و هم تفریحمان را، اما ما معمولا در یک حوزه به اندازه‌ای متمرکز یا بهتر است بگوییم غرق می‌شویم که دیگر ابعاد از دستمان می‌رود. همین هم باعث می‌شود دچار روزمرگی شویم و پیوسته از کسالت و یکنواختی اوضاع و وضعیت زندگی، گله و شکایت کنیم.

در ادامه حتما بخوانید سبک زندگی پیامبر خاتم (ص) راهگشای زندگی امروز است

تقسیم‌بندی شبانه‌روز در کلام امیرمؤمنان (ع)

امیر مؤمنان علی (ع) هم در حکمت۳۸۲ نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «مؤمن را سه موقع است: وقتی برای مناجات و عبادت پروردگار، ساعتی برای اصلاح زندگی و معیشت و ساعتی برای لذت بردن از راه حلال و پسندیده و سزاوار نیست که عاقل جز به‌دنبال سه کار باشد؛ پی معاش رفتن، قدمی برای جهان آخرت برداشتن و لذت حلال بردن». برنامه‌ریزی درست، لازمه زندگی مؤمن است.

آدم‌های بی‌برنامه یا کسانی که در هر کاری افراط و تفریط می‌کنند، بدون تردید دچار لغزش می‌شوند و عمرشان به هدر می‌رود. امام‌علی (ع) در این آموزه خود، همه نیاز‌های مادی و معنوی انسان‌ها را درنظر گرفته‌اند و این‌طور نیست که برخی غرایز را نادیده گرفته باشند؛ انسان به استراحت و تفریح هم نیاز دارد؛ چون اگر نشاط و طراوت نباشد، حس‌وحالی برای عبادت و کار باقی نمی‌ماند.

شاید این سؤال مطرح شود که وقتی می‌گویند یک‌سوم روزتان را به عبادت مشغول شوید، یعنی باید هشت ساعت را به نماز و دعا و مناجات بگذرانیم، آن‌هم در شرایط امروز جامعه، در پاسخ باید گفت لازم نیست انسان هشت ساعت مشغول عبادت شود، بلکه این بخش دارای راهبرد و برنامه است؛ شامل کسب علم، تزکیه نفس، اصلاح اخلاق و عبادت.

برترین جزء عبادت

نقل است روزی امیرالمؤمنین (ع) از بازار بصره می‌گذشتند و خطاب به مردم فرمودند: «ای دنیاپرستان! روز‌ها قسم یاد می‌کنید و شب‌ها در بستر‌های خود به خواب می‌روید و... پس چه زمانی زادوتوشه کسب خواهید کرد؟». مردی از حضرت پرسید: «یا امیرالمؤمنین! اینان باید کسب معاش کنند؛ چه کنیم؟». امام‌علی (ع) فرمودند: «طلب معیشت از راه حلال، انسان را از عمل آخرت بازنمی‌دارد». اساسا در آموزه‌های روایی ما تصریح شده است که عبادت هفتاد جزء است و بالاترین و بزرگ‌ترین جزء آن، کسب حلال است.

عبادت معنای وسیعی دارد و هر فرد در هر جایی که باشد، می‌تواند مشغول عبادت و حرکت به‌سمت خداوند باشد. برطرف کردن نیاز‌های مردم در محل کار نیز از بالاترین عبادات است. علاوه‌بر برنامه‌های ثابت عبادیِ یک مؤمن مانند نماز، روزه و... (انجام عبادات و ترک محرمات)، از برنامه‌هایی که باید در بخش اول قرار داده شود، ارتباط با قرآن کریم و اهل‌بیت (ع) به‌صورت روزانه است. این ارتباط به صورت‌های مختلف می‌تواند برقرار شود؛ کوچک‌ترین بخش آن، خواندن چند آیه قرآن و تفکر در آن و تأمل در سخنان ائمه‌اطهار (ع) است.

توجه ویژه اسلام به تأمین معیشت

بخشی از اوقات روزانه مخصوص کسب معیشت حلال است. اسلام به تأمین معیشت انسان و برخورداری او از نعمت‌های مادی، تأکید خاص کرده و حتی در ابتدایی‌ترین امور، معاش انسان را رها نکرده است. درواقع دین هیچ‌گاه از دنیای مردم فاصله نگرفته است. امام‌کاظم (ع) می‌فرمایند: «آن که دنیایش را برای دینش یا دینش را برای دنیایش رها کند، از ما نیست». بر این اساس، نعمت‌های الهی بستر رسیدن به آخرت محسوب می‌شود و تلاشی که برای تأمین آن بشود، مورد تأیید دین و پسندیده است.

عوامل فرصت‌سوز در طول شبانه‌روز

در این میان هستند عواملی که ما را از این مسیر دور می‌کنند و برنامه‌ریزی مؤمنانه را از زندگی ما می‌گیرند؛ تنبلی و سستی، کار امروز را به فردا انداختن و دست‌دست کردن، عجله بدون تفکر و بررسی، غفلت و سردرگمی، اشتغال بیش از حد به اموری که فرصت‌سوز هستند، مثل حضور دائم و بی‌برنامه در فضای مجازی و امثال این‌ها، ما را از ریلی که آموزه‌های دینی برای زندگی روزمره کشیده‌اند، خارج می‌کند و باعث می‌شود فرصت‌هایمان را بسوزانیم یا آن‌طور که باید، از آن‌ها بهره نبریم.

تفریح هم می‌تواند عبادت باشد

انسان باید به همه وجوه زندگی بپردازد و با نیت خالص و برای بهبود کیفیت عبادت و کسب معیشت به استراحت و تفریح بپردازد، حتی این تفریح و استراحت هم عبادت محسوب می‌شود؛ زیرا در جهت رسیدن به معبود است. ورزش نیز در همین بخش می‌گنجد و برای همه به‌خصوص انسان مؤمن، لازم و ضروری است. عقل سالم در بدن سالم است. ما باید همیشه خود را سرباز اسلام و ولایت بدانیم و از آمادگی بدنی برخوردار باشیم.