چگونه در زندگی روزمره، حضرت پیامبر(ص) را الگو قرار دهیم؟

حمیده ذاکری | شهرآرانیوز؛ هرکدام از ما در نقش‌های متعددی که در زندگی داریم، خودمان را با متر و معیاری می‌سنجیم و با الگویی هماهنگ می‌کنیم؛ الگویی که به ما می‌گوید چگونه رفتار و عمل کنیم؛ الگویی که مانند یک دفترچه راهنما پیش‌روی ماست و قدم‌به‌قدم ما را در مسیر درست پیش می‌برد.

این همان روشی است که پروردگار نیز برای ارائه بهتر نقش بندگی برای ما در پیش گرفته است؛ نقشی که مهم‌ترین و اصلی‌ترین و شاه‌نقش ما در صحنه نمایش هستی است و باید تاجایی‌که در توانمان است، به بهترین شکل در آن ظاهر شویم. بنا به‌گفته قرآن کریم، کامل‌ترین الگو و شاخص‌ترین متر و معیار برای ایفای این نقش، رسول خدا (ص) است. آیه تَأَسّی (احزاب: ۲۱). این آیه پیامبر (ص) را الگو و اسوه نیکو معرفی کرده است و از مسلمانان می‌خواهد از او پیروی کنند و به روش او تأسی جویند.

الگویی برای همه زمان‌ها و مکان‌ها

آیه ۲۱ سوره احزاب همان‌طور که از نامش می‌توان حدس زد، در جنگ احزاب نازل شده است. به‌گفته مفسران، خداوند در این آیه پیامبر را الگوی همیشگی بشر معرفی می‌کند و این فرمان تنها برای این جنگ نیست، بلکه تمام زمان‌ها و مکان‌ها را شامل می‌شود و به همین دلیل است که امروز هم ما ایشان را الگوی خود در رفتار و اعمالمان قرار می‌دهیم. این معرفی ازسویی مانند چراغ راهنمای ماست و ازسوی دیگر این وظیفه را برای ما معین کرده است که گفتار و سنت پیامبر (ص) را در زندگی‌مان مدنظر قرار دهیم. 

خداوند در این آیه، پیامبر (ص) را بهترین سرمشق برای کسانی معرفی می‌کند که به رحمت خداوند و روز قیامت ایمان داشته باشند و به ثواب دنیوی و اخروی که ثمره عمل صالح است، امیدوار باشند؛ کسانی که دائم یاد خدا را به زبان می‌آورند و در هر شرایطی، چه در سختی و چه در راحتی، از یاد خداوند غافل نیستند و امید را با اطاعت‌های بسیار همراه می‌کنند؛ هرچند برخی‌ها منظور از ذکر کثیر را نماز‌های پنج‌گانه دانسته‌اند، بنابراین با توجه به ادامه آیه، می‌توان گفت مفسران، ایمان به مبدأ و معاد و ذکر دائم خداوند را لازمه تأسی و پیروی از پیامبر (ص) دانسته‌اند.

پشت‌سر پیامبر (ص) قدم بردار!

آیت‌ا... مکارم‌شیرازی در کتاب تفسیر نمونه معتقد است پیامبر اکرم (ص) در روحیات عالی، استقامت و شکیبایی، هوشیاری، درایت، اخلاص، توجه به خدا و زانو نزدن در برابر سختی‌ها و مشکلات، بهترین الگو و سرمشق برای همه مسلمانان است. همچنین حجت‌الاسلام‌والمسلمین محسن قرائتی در کتاب «تفسیر نور»، پیام‌هایی را از این آیه برداشت کرده است؛ ازجمله آنکه معرفی الگو یکی از شیوه‌های تربیت است و معرفی الگوی خوب می‌تواند سبب هدایت مردم شود و از دنبال کردن الگو‌های بدلی جلوگیری کند. 

امام‌علی (ع) پیامبر خدا را الگویى شایسته معرفی می‌کنند و در این‌باره می‌فرمایند: «روش پیامبر خدا براى الگو بودن تو، بسنده است و پیامبر (ص) در نکوهش دنیا و کاستی‌هاى آن و رسوایی‌ها و بدی‌هاى فراوان آن راهنماى توست، پس به پیامبر پاک و پاکیزه، چنگ بینداز که راه‌ورسم او الگویى براى همه الگوخواهان و مایه بزرگى است براى فردی که خواهان بزرگوارى باشد و دوست‌ترین بنده نزد خدا فردی است که از پیامبرش پیروى کند و گام بر جاى پاى او نهد» (نهج‌البلاغه، خطبه ۱۶۰).

روح عمل پیامبر را الگو قرار دهیم

امام‌علی (ع) بعد از این سفارش، اوصافی را از پیامبر (ص) برای پیروی ذکر می‌کنند؛ مثلا بیان می‌کنند که «بر خاک می‌نشست. مانند بردگان متواضعانه می‌نشست. گاهی سوار الاغ برهنه می‌شد. کفش و لباسش را به دست خودش وصله می‌کرد». حالا اگر بخواهیم به پیغمبر تأسی کنیم، چه‌کار باید بکنیم؟ آیا باید در خانه‌مان بنشینیم، تکه‌پارچه کهنه‌ای برداریم و با دست خودمان به لباسمان بدوزیم؟ این‌جور باید تأسی کرد؟

آیت‌ا... مصباح در سخنانی که در دفتر رهبر معظم انقلاب بیان کرده است، در این‌باره توضیح می‌دهد: منظور از تأسی این نیست که شکل کار را تقلید کنیم؛ باید روح کار را تقلید کرد. مانند زهد، بی‌اعتنایی به دنیا، ساده زیستن و بی‌تکلف بودن. اگر آدم برای خودش شأنی قائل بود که حتما باید سوار بنز شود، این تکلف است. امروز جای الاغ، اتومبیل است.

اگر کسی بخواهد به پیغمبر تأسی کند، باید در نوع اتومبیلش مقید نباشد. اگر من را می‌خواهند ببرند یک جایی سخنرانی کنم و حتما باید بنز بیاورند تا سوار شوم، اینها تکلف است. سنت پیغمبر این است که وسیله‌ای باشد تا آدم را به مقصد برساند، حالا هرچه می‌خواهد، باشد. به این نکته باید توجه کرد که خارج از متعارف بودن، نسبی است. اگر چیزی از حد متعارف جامعه بالاتر باشد، مذموم است. (۲۲ماه مبارک رمضان۱۴۲۷).

مهربانی؛ مهم‌ترین توصیه رسول خدا (ص)

موضوع دیگری که در حوزه رفتار پیامبر (ص) مورد توجه قرار گرفته است، مهربانی و حس‌خلق ایشان است. قرآن درباره گشاده‌رویی پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: «به‌خاطر رحمت الهی بود که برای مردم نرم شدی و اگر تندخو و سخت‌دل بودی، از دور تو پراکنده می‌شدند» (آل‌عمران، ۱۵۹). 

همچنین خداوند در آیه ۱۲۸ سوره توبه، مهربانی پیامبر اکرم (ص) را در برابر مؤمنان، این‌طور توصیف می‌کند: «همانا رسولی از جنس شما برای (هدایت) شما آمد که فقر و پریشانی و جهل و فلاکت شما بر او سخت می‌آید و بر (آسایش و نجات) شما بسیار حریص و به مؤمنان رئوف و مهربان است». 

هرچند حس‌خلق از سفارش‌های مکرر رسول خداست، رفتار خوب و اخلاق خوش با خانواده، سفارش ویژه رسول خدا (ص) است و ایشان خوش‌خلقی با خانواده را یکی از شاخص‌های افراد نیک برشمرده‌اند. آن حضرت در روایتی فرمودند: «بهترین مردم از نظر ایمان، فردی است که دارای نیکوترین اخلاق باشد و لطیف‌ترین رفتار را با خانواده‌اش داشته باشد و من لطیف‌ترین شما نسبت‌به خانواده‌ام هستم». (مجلسی، ۱۴۰۳ ق، ج ۶۸، ص ۳۸۷). 

در روایت دیگری، به نقل از یکی از همسران آن حضرت آمده است: «فردی خوش‌خلق‌تر از پیامبر (ص) نبود. هیچ فردی از اصحاب و خانواده‌اش او را صدا نمی‌کرد، مگر اینکه آن حضرت در پاسخ او لبیک می‌گفت» (اصبهانی، ۱۹۹۸ م، ج یک، ص ۱۳۷).

 درباره سیره آن حضرت دربرابر خانواده آمده است: «هنگامی که پیامبر (ص) با خانواده‌اش بود، شوخ‌ترین افراد به‌شمار می‌آمد» (مناوی، ۱۴۰۵ ق، ج ۵، ص ۱۸۰).

بالاترین درجه اخلاق از آن او بود

آیه ۴ سوره قلم اخلاق پیامبر (ص) را عظیم توصیف می‌کند. مفسران دین اسلام، عالی‌ترین اخلاق انسانی، صبر، حلم، سخاوت و مدارا را از مصادیق خلق عظیم دانسته‌اند. عده‌ای گفته‌اند خلق عظیم، نشان از عظمت روح پیامبر (ص) دارد. علامه‌طباطبایی و مرتضی مطهری این آیه را ناظر بر اخلاق اجتماعی پیامبر می‌دانند. شاید شنیده باشید که پیامبر اکرم (ص) در جامعه خود حتی پیش از مبعوث شدن، بسیار مورد احترام بود و همین احترام را به شکل متقابل در رفتار اجتماعی‌اش مدنظر قرار می‌داد. در توصیف رفتار پیامبر (ص) آمده است که حضرت در برخورد با همه مردم، طوری رفتار می‌کرد که شخصیت و احترام افراد رعایت شود. 

یحیی‌بن‌یعمر روایت کرده است: «وقتی جریر به خانه پیامبر که مملو از جمعیت بود، وارد شد و به‌دلیل نبود جا در بیرون خانه نشست، پیامبر به او اشاره کرد، لباس مبارکش را درحالی‌که پیچیده بود، به او داد تا بر روی آن بنشیند. جریر نیز رعایت ادب کرد و به‌جای آنکه بر روی لباس پیامبر بنشیند، آن را گرفت و به صورت و قلب خودش کشید». (اصبهانی، ۱۹۹۸، ج یک، ص ۸۷). 

همچنین سلمان فارسی نقل می‌کند: «روزی بر پیامبر (ص) وارد شدم، درحالی‌که بر متکایی تکیه زده بود. وقتی نشستم، آن حضرت متکایش را به من داد و فرمود: «ای سلمان! هیچ مسلمانی نیست که بر برادر مسلمانش وارد شود و برای احترام متکایی برایش بیاورد، جز اینکه خدا از گناهانش می‌گذرد» (همان، ص ۲۰).

در ادامه حتما بخوانید مروری بر جایگاه و نقش زنان مسلمان در تاریخ صدر اسلام