یکی از بهترین جملاتی که در کوتاه‌ترین حد ممکن، اثرات و برکات قیام الهی امام‌حسین (ع) و یاران فداکارشان را برای کل تاریخ تفسیر می‌کند، جمله معروف امام‌خمینی (ره) است که: «این محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته است». اما به‌راستی چگونه می‌توان عمق این جمله را درک کرد و آن را نیز با تمام وجود درک کرد و معنا بخشید؟ بی‌شک آنچه بیشتر در منظر انسان در محرم و صفر قرار می‌گیرد، تجلی شور و اشتیاق حسینی است که در وجود همه آزادگان و آزاداندیشان جهان جوشش می‌کند که درواقع این همان «خون سیدالشهداست که خون همه ملت‌های جهان را به جوش می‌آورد».
اما ورای این شور و هیجان بدون شک شعوری است که هرساله در محرم و صفر تعالی می‌یابد و ان‌شاء‌ا... در زمان ظهور منتقم دشت کربلا به اوج شکوفایی خود می‌رسد. بر این اساس، برخی مبانی محرم و صفر که سبب زنده نگه داشتن اسلام شده است، در سه محور به شرح زیر بیان می‌شود:
تجلی اصول دین: محرم و صفر، موسم یادآوری قیام حسینی است که در آن اصول دین خدا تجلی یافته است، لذا بازخوانی آن عامل مهمی برای زنده نگه داشتن و حیات مستمر اسلام است. آنجا که امام معصوم، عشق به خدا را جایگزین همه دوست‌داشتنی‌های بی‌ارزش دنیایی می‌کند، عملا به توحید و وحدانیت خدا شهادت می‌دهد یا با ترجیح آخرت بر دنیا، اهمیت معاد را نشان می‌دهد یا با جدا کردن حق از باطل، عدالت را جلوه‌ای دوباره می‌بخشد و قصد خود را از قیام، احیای سنت جدش و مرام پدرش می‌خواند تا امر نبوت و امامت نیز تحقق و تداوم یابد. اینها همه و همه گوشه‌ای از تجلی اصول دین در مکتب الهی امام‌حسین (ع) است.
احیای فروع دین: محرم و صفر، زمان مرور کردن و اقامه مرام و مسلک امام معصوم در احیای فروع دین است؛ همان‌جا که حضرت برای تبیین واقعیت دین در روز عرفه، حج را رها کردند و به طرف کوفه رفتند تا برای تولای خدا، پیامبر اعظم (ص) و پدر بزرگوارشان و همچنین تبری از دشمنان ایشان، دست به جهاد بزنند که معارف و ارزش‌های اسلامی را از طریق به‌پا داشتن امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر زنده کنند.
امام‌حسین (ع) در بحبوحه جنگ، دست از پیکار می‌کشند و به نماز می‌ایستند تا بگویند نماز، پایه و ستون اصلی دین است. ایشان دشمنان خدا را که دربرابرشان صف‌آرایی کرده‌اند، کسانی می‌خوانند که شکمشان از حرام پر شده است، حق خدا، امام معصوم و بیت‌المال را نپرداخته‌اند و به فساد و تباهی خو کرده‌اند.
تازه کردن ارزش‌های انسانی و اسلامی: قیام سرخ حضرت سیدالشهدا (ع) ورای مسائل و مفاهیم دینی که در بطن خود دارد، مشتمل بر معارف بزرگ انسانیت و آزادگی است، از این‌رو امام خطاب به دشمن و طاغوت زمان خود که به اصول و فروع دین وفادار نیست، می‌فرمایند: «اگر دین ندارید، لااقل آزاده باشید!».
حادثه کربلا سرشار از مفاهیم بزرگ انسانی همچون مجاهدت، شهادت، وفاداری، حیا، عزت‌نفس، گذشت، شرافت، فداکاری و... است، لذا زمانی که در اثنای مجالس پرشور محرم و صفر طی دو ماه ذکر مناقب و مصائب اهل‌بیت (ع)، مکرر و مرتب این آموزه‌ها که مطابق فطرت آدمی است، تبلیغ و ترویج می‌شود، با روح همه انسان‌ها ارتباط معناداری پیدا می‌کند و انسانیت را معنایی دوباره می‌بخشد و از این طریق، مفاهیم انسانی که دین بر آن تأکید و به آن توجه می‌کند، در جامعه نشر می‌یابد و سبب تازه‌گردانی و جاودانگی ارزش‌های اسلامی می‌شود.
بعد از واقعه عاشورا تا به امروز بار‌ها طاغوت و طاغوتیان زمان بر آن بوده‌اند که نام حضرت اباعبدا... الحسین (ع) و نهضت جاویدان ایشان را از بین ببرند و از لوح زمان پاک کنند، غافل از آنکه «دشمنت کشت، ولی نور تو خاموش نگشت/ آن جلوه که فانی نشود، نور خداست».