انواع مسائل خانوادگی از جمله طلاق، مهریه، حضانت اطفال و نفقه بیشترین موضوعات مراجعه مردم به وکلا و بهره‌گیری از خدمات مشاوره و وکالت ایشان است. از یک سو اغلب این خدمات به صورت رایگان در اختیار افراد قرار داده نمی‌شود و از سوی دیگر، زنان جامعه با نهاد‌هایی که امکان ارائه خدمات رایگان را در این حوزه دارند آشنا نیستند. به همین منظور در این یادداشت تلاش می‌شود برخی نهاد‌های مؤثر در این حوزه به شهروندان آسیب‌پذیر معرفی شوند.
ابتدا لازم است بدانیم خدمات رایگان در راستای توسعه عدالت قضایی ارائه می‌شود، زیرا افراد متمول استطاعت گرفتن وکیل را دارند، اما برخی اقشار از گرفتن وکیل ناتوان هستند؛ لذا باید حق شهروندان از حیث حق برخورداری از وکیل مد نظر قرار گیرد.
اداره معاضدت کانون وکلای دادگستری
طبق اصل ۳۵ قانون اساسی، مردم باید از داشتن وکیل در دعاوی بهره‌مند شوند و بر اساس قانون وکالت (مصوب ۱۳۱۵) و آیین‌نامه‌های بعد از آن، اداره معاضدت کانون وکلای دادگستری به استناد مواد ۲۳، ۲۴ و ۳۱ قانون وکالت تنها مرکزی است که باید کار معاضدتی در امور حقوقی و جزایی برای مردم بی بضاعت و ناتوان انجام دهد. برنامهریزی و تدوین راهکاری مناسب برای بهره‌گیری از قابلیتها و ظرفیتهای کانون وکلا برای بهرهمندسازی زنان نیازمند و آسیب‌دیده به‌ویژه زنان قربانی جرائم و اعمال خشونتآمیز و مبتنی بر جنسیت نظیر اسیدپاشی، تجاوز به‌عنف، جرائم ناموسی، اخراج به دلیل بارداری یا وضعیت تأهل و ... و زنان دارای اختلال هویت جنسی و دوجنسی از جمله خدمات وکلای معاضدتی است.
وکیل معاضدتی
در صورتی که زن تمکن مالی نداشته باشد، می‌تواند از کانون وکلا وکیل معاضدتی درخواست کند. کانون نیز پس از بررسی شرایط متقاضی، به او وکیلی را معرفی می‌کند. وکیل معاضدتی حق دریافت هیچ وجهی تحت عناوین حق‌المشاوره، حق‌الوکاله و ... را به استثنای هزینه تمبر دادرسی از موکل خویش ندارد. براساس ماده ۳۱ قانون وکالت، وکلا باید وکالت معاضدتی را که از طرف کانون به آن‌ها ارجاع می‌شود قبول کنند و مطابق ماده ۳۳ این قانون، وکلای دادگستری مکلف‌اند هر سال در ۳ دعوای حقوقی به عنوان معاضدت قبول وکالت کنند؛ بنابراین پذیرش آن برای وکلا تکلیف قانونی است و عدم پذیرش آن یا نبود احساس مسئولیت در قبال وکالت معاضدتی و اهمال در انجام وظیفه، تخلف انتظامی برای وکیل محسوب می‌شود.
شرایط زنان برای بهره‌مندی از خدمات وکلای معاضدتی
بر اساس ماده ۲۴ قانون وکالت، ۲ شرط ملاک است: نخست آنکه متقاضی توانایی پرداخت حق‌الوکاله را نداشته باشد و دوم آنکه متقاضی شخصا ذی‌نفع و ذی‌سمت در دعوا باشد.
نحوه مراجعه به وکیل معاضدتی
فرد متقاضی معاضدت باید تصدیق معتمدان محلی یا نیروی انتظامی محل اقامت خود مبنی بر نبود توانایی پرداخت حق‌الوکاله و همچنین رونوشت مدارک دعوا را ضمیمه درخواست کند. در صورتی که اداره معاضدت قضایی لازم بداند توضیحاتی از تقاضاکننده بخواهد، او به وسیله نامه یا اخطار احضار می‌شود. همچنین اداره معاضدت می‌تواند تحقیقاتی در دلایل دعوا کند و هرگاه تشخیص دهد که مقصود تقاضاکننده سوءاستفاده است، از تعیین وکیل خودداری و تقاضا را رد می‌کند. در صورت رد، تقاضاکننده می‌تواند ظرف ۱۰ روز به هیئت مدیره کانون شکایت کند و رأی هیئت مدیره دراین‌باره قطعی است. علاوه بر مستنداتی که متقاضی معاضدت ابراز می‌دارد، اداره معاضدت نیز می‌تواند برای احراز شرایطی که بیان شد توضیحات لازم را از متقاضی بخواهد یا اینکه رأسا تحقیق کند. در عین حال، در فرضی که حکم بر اعسار از پرداخت هزینه دادرسی متقاضی معاضدت صادر شده باشد، به دلالت ماده ۵۱۳ قانون آیین دادرسی مدنی، ارائه حکم مزبور کفایت می‌کند و نیازی به ابراز دلیل دیگری نیست.
حق‌الوکاله وکیل معاضدتی چه می‌شود؟
اگر موکل در پرونده پیروز واقع شود و مبلغی که طرف مقابل محکوم شده است دریافت شود، حق‌الوکاله وکیل به او پرداخت می‌شود. در غیر این صورت، رقم حق‌الوکاله‌های تسخیری و معاضدتی که هر سال در بودجه کل کشور پیش‌بینی می‌شود، به کانون‌های وکلا پرداخت خواهد شد.