مهریه از نگاه حقوقی

مهریه ابعاد حقوقی مشخصی دارد، اما هنگام تعیین میزان و نوع آن، شاید خیلی از افراد به این ابعاد توجه نکنند یا از آن آگاهی نداشته باشند و همین مسئله در آینده سبب ایجاد مشکلاتی برای افراد شود. مهریه در‌واقع مالی است که به‌مناسبت نکاح، مرد ملزم به دادن آن می‌شود؛ الزام مربوط‌به تملیک مهریه ناشی از حکم قانون است و ریشه قراردادی ندارد؛ به همین دلیل سکوت طرفین در عقد، تکلیف مرد را در این زمینه از بین نمی‌برد. هر چیزی که مالیت داشته باشد و قابل تملک نیز باشد می‌تواند به‌عنوان مهریه قرار گیرد. ممکن است عین معین باشد یا کلی و نیز می‌توان حق مالی یا منفعت یا انجام دادن کار معین را مهریه قرار داد.

نکته مهم در مهریه نوشتن عبارت عند‌المطالبه یا عند‌الاستطاعه در سند رسمی ازدواج است که تفاوت حقوقی زیادی برای طرفین دارد. در سند رسمی ازدواج عبارت عندالمطالبه به‌معنای امکان درخواست مطالبه مهریه در هر زمان است که در این صورت زن هر زمان که بخواهد، پس از انعقاد نکاح می‌تواند مهریه را از مرد مطالبه کند و می‌تواند با توجه‌به ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی تا دریافت‌نکردن مهریه خود از وظایف همسری خود و تمکین از همسر خود، امتناع کند. اما به کار بردن عبارت عند‌الاستطاعه در سند رسمی ازدواج به‌معنای درخواست پرداخت مهریه به شرط دارا‌بودن و ملائت مرد (توانایی مالی مرد) است؛ به این معنا که زن ابتدا باید ملائت مرد را ثابت کند. به‌عنوان مثال مالی از او معرفی کند، سپس بتواند مهریه خود را از آن مال مطالبه کند.

نکته دیگر در‌خصوص مطالبه مهریه این است که طبق قانون، مهریه را می‌توان به هر میزان تعیین کرد و زن می‌تواند مهریه خود را به هر میزان که باشد از مرد مطالبه کند، اما مطابق ماده‌۲۲ قانون حمایت خانواده، چنانچه مهریه زن در زمان عقد نکاح تا ۱۱۰عدد سکه تمام‌بهار آزادی یا به میزان آن باشد، مطالبه آن مشمول مقررات ماده‌۲ قانون اجرای محکومیت‌های مالی (حبس در‌صورت عدم پرداخت) است و اگر مهریه بیشتر از این میزان باشد، در‌خصوص مازاد فقط توانایی مالی مرد، ملاک پرداخت است. در‌حقیقت ماده‌۲۲ قانون حمایت خانواده مهریه را کاهش نداده است؛ بلکه فقط ضمانت اجرای مهریه مازاد بر ۱۱۰سکه را کاهش داده است.

قانون معیار را توانایی مرد در مطالبه مهریه تا ۱۱۰ سکه یا معادل آن قرار داده است و فرض را بر این گذاشته که مرد توان پرداخت این میزان مهریه را چه به‌صورت نقد یا اقساط دارد؛ بنابر‌این اگر مرد در مهریه تا ۱۱۰سکه یا معادل آن از پرداخت امتناع کند، زن می‌تواند حکم جلب او را بگیرد و نیازی به اثبات زن مبنی‌بر استطاعت مالی مرد نیست. در این صورت مرد باید در دادگاه، عدم استطاعتش در پرداخت مهریه را اثبات کند و حکم اعسار وی از‌سوی دادگاه پذیرفته شود که در‌این‌صورت به حکم دادگاه مهریه را به‌صورت اقساطی پرداخت می‌کند. اما در‌صورتی‌که مرد از پرداخت اقساط یا پیش‌پرداخت تعیین‌شده توسط دادگاه خودداری کند، زن می‌تواند حکم جلب او را بگیرد و ایشان را زندانی کند.

در‌نتیجه مطالبه مهریه مازاد بر ۱۱۰سکه منوط به اثبات توانایی مالی مرد توسط زن است و قانون اصل را بر اعسار مرد قرار داده است و حبس ناشی از پرداخت‌نکردن مهریه را برای مازاد بر ۱۱۰سکه منتفی دانسته است. همچنین در‌خصوص مهریه مازاد بر ۱۱۰سکه امکان اجبار مرد به پرداخت اقساطی مهریه نیز وجود ندارد و صرفا در‌صورت اثبات توانایی مالی مرد با معرفی اموالی از وی، امکان دریافت مهریه مازاد بر ۱۱۰سکه وجود دارد.

طبق بخشنامه جدید، نحوه اجرا‌گذاشتن مهریه به این صورت است که زن نمی‌تواند مستقیم به دادگاه مراجعه کند و ابتدا باید از‌طریق اجرای ثبت اقدام کند؛ به این صورت که زن به دفترخانه‌ای که ازدواجشان در آنجا ثبت شده مراجعه می‌کند و درخواست صدور اجراییه می‌دهد. اجراییه صادر می‌شود و به نشانی طرف مقابل فرستاده می‌شود و به او ۱۰ روز مهلت داده می‌شود که مهریه را پرداخت کند. در‌صورت عدم پرداخت و سپری‌شدن مهلت، زن با مدارک به اجرای ثبت مراجعه می‌کند و درخواست تشکیل پرونده اجرایی می‌دهد، سپس از دارایی مرد استعلام گرفته می‌شود تا مشخص شود دارایی دارد یا خیر. در‌صورت داشتن دارایی دستور توقیف آن صادر می‌شود. اگر دارایی مرد، کفایت مهریه را نکرد، زن می‌تواند به دادگاه مراجعه کند و از‌طریق آن حکم بگیرد؛ زیرا اجرای ثبت مجاز به صدور حکم جلب نیست و به این ترتیب باید مابقی مطالبات را از دادگاه درخواست کرد.