اربعین از روز‌های مهم زیارتی امام‌حسین (ع) و در تقویم شیعی، مهم‌ترین مناسبت مذهبی مرتبط با آن حضرت، پس از عاشوراست. اهمیت اربعین در این است که زیارت نامه مخصوصی برای زیارت امام حسین (ع) در این روز از امام صادق (ع) روایت شده که شیخ طوسی آن را در دو کتاب «تهذیب‌الاحکام» و «مصباح المتهجد» نقل کرده است. به علاوه مشهور است که جابربن‌عبدا... انصاری از اصحاب رسول خدا (ص) در این روز برای زیارت امام حسین (ع) به کربلا آمد.
روز اربعین از قرون اولیه اسلامی بین مسلمانان شناخته شده بوده، چنان که در حدود هزار سال پیش، ابوریحان بیرونی در کتاب «الآثارالباقیه» و گردیزی در کتاب «زین‌الاخبار» به اهمیت این روز اشاره کرده اند.
سابقه آیین پیاده روی اربعین که بزرگ‌ترین اجتماع سالانه شیعیان و آیینی زیارتی شامل پیاده روی افراد و گروه‌ها در مسیر‌های منتهی به شهر کربلا و به قصد زیارت امام حسین (ع) است، حدودا به میانه قرن سیزدهم هجری برمی گردد و شیخ مرتضی انصاری (۱۲۱۴-۱۲۸۱ ق)، از علمای بزرگ شیعه در دوره قاجار و ملقب به شیخ اعظم، از مؤسسان اصلی آن بوده است. پیش از این به اهمیت روز اربعین و زیارت امام حسین (ع) در این روز اشاره شد، اما مراد از زیارت در اینجا لزوما رفتن به کربلا نیست، بلکه شامل زیارت از دور هم می‌شود.
پیاده روی به‌قصد زیارت امام حسین (ع) در همه ایام سال توصیه شده است و به ماه صفر و ایام اربعین اختصاص ندارد و زیارت حرم امام حسین (ع) نیز همیشه مطلوب است.
در واقع آیین پیاده روی اربعین حاصل ترکیب سه امر سفارش شده در روایات در ایام منتهی به اربعین است. پس از شیخ انصاری مدتی این آیین کم رونق شد تا آنکه دوباره در اوایل قرن چهاردهم هجری مورد توجه برخی علمای شیعه ازجمله محدث نوری (درگذشته ۱۳۲۰ ق) قرار گرفت و در ادامه با تلاش‌های آیت ا... سیدمحمود حسینی شاهرودی (۱۲۶۲-۱۳۵۳ش) احیا شد و از روزگار ایشان تا امروز با افت وخیز‌هایی استمرار یافته است.
در اواخر قرن ۱۴ قمری و با استیلای حزب بعث در عراق، از رونق پیاده روی کاسته شد. حزب بعث که این راهپیمایی را نمودی از قدرت سیاسی شیعیان می‌دانست، ابتدا کوشید با کمک تبلیغات گسترده از آن بهره برداری سیاسی کند، اما با ناکامی روبه رو شد و در پی مقابله با این آیین بر آمد.
اصرار شیعیان عراق به برگزاری پیاده‌روی و ممانعت رژیم بعث، در سال‌های متعدد به اعمال خشونت علیه زائران منجر شد. گزارش‌هایی از تیراندازی زمینی و هوایی نیرو‌های نظامی به سوی زائران در سال‌های ۱۹۷۰، ۱۹۷۵ و ۱۹۷۶ م (۱۳۵۳، ۱۳۵۸ و ۱۳۵۹ ش) در دست است.
در این سال ها، زیارت اربعین سال ۱۳۹۷ ق (۱۳۵۶ ش) که جمع کثیری از شیعیان نجف و برخی مناطق اطراف کربلا پیاده عازم کربلا شدند، به انتفاضه‌ای بزرگ علیه رژیم بعث عراق تبدیل شد که با شدت سرکوب شد و تعداد بسیاری از شیعیان عراق به شهادت رسیدند یا دستگیر شدند؛
بنابراین حملات بعثیان به زائران پیاده امام حسین (ع) در سال ۱۹۷۷ م (۱۳۶۰ ش) به اوج خود رسید و نیرو‌های بعثی در نزدیکی کربلا به سوی زائران پیاده شلیک کردند، زیرا در آن سال آیت ا... سیدمحمدصادق صدر (۱۳۲۲-۱۳۷۷ ق) با صدور فتوایی پیاده روی به کربلا را واجب اعلام کرده بود.
پس از آن برای مدتی پیاده روی اربعین ممنوع اعلام شد. با وجود این، برخی شیعیان به این ممنوعیت اعتنا نمی‌کردند و مخفیانه خود را به کربلا می‌رساندند. با سقوط حزب بعث و از سال ۲۰۰۳ م (۱۳۸۱ ش) آیین پیاده روی احیا شد و در ابعادی وسیع‌تر از گذشته ادامه یافت، چنان که دوباره به آیینی با حضور میلیون‌ها عراقی تبدیل شد که این بار میلیون‌ها انسان واله و شیدا را از ایران و سایر کشور‌ها در کنار خود داشتند.