۲۸ صفر؛ از مهم‌ترین روزهای سوگواری شیعیان

بیست وهشتم صفر به دلیل ۲ مناسبت نزد شیعیان اهمیت دارد؛ رحلت پیامبر اعظم (ص) در سال ۱۱ هجری و شهادت امام حسن مجتبی (ع) در سال ۵۰ هجری.

درباره اولی باید گفت که در سال‌های اخیر برخی صاحب نظران مانند سیدمحمدجواد شبیری و جلیل تاری این نظر را مطرح کردند که تاریخ رحلت پیامبراکرم (ص) دوم ربیع الاول بوده، اما برخلاف نظر آنان، از آنجا که می‌دانیم پیامبراکرم (ص) روز دوشنبه رحلت کرده است، نمی‌توان دوم ربیع الاول یا دوازدهم آن ماه (قول مشهور نزد اهل تسنن) را پذیرفت، زیرا بنا بر محاسبات نجومی، هیچ کدام دوشنبه نبوده اند، اما بیست وهشتم صفر دوشنبه بوده است.

درباره شهادت امام‌مجتبی (ع) هم در سال‌های اخیر قول هفتم صفر رایج شده و حتی با قید «به روایتی» در تقویم رسمی اضافه شده است، اما موضوع شهادت امام‌مجتبی (ع) در هفتم صفر را در نزد شیعیان دوازده امامی، نخستین بار شهید اول (درگذشته ۷۸۶) مطرح کرده و به آثار پس از شهید اول راه پیدا کرده است؛

درحالی که در منابع پیش از شهید اول، با استناد به گزارشی تاریخی، بر ۲۸صفر به عنوان سالروز شهادت آن حضرت تأکید شده است. شهید اول قول ۷صفر را مستند به قاسم‌رسی، از امامان زیدیه و از نوادگان امام مجتبی (ع) کرده است، اما چنان که یدا... مقدسی در کتاب «بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان (ع)» نشان داده، انتساب این قول به قاسم‌رسی اشتباه است و اعتبار ندارد. ازاین رو باید شهادت آن حضرت را در ۲۸صفر دانست.

پیشینیه برگزاری عزاداری آیینی به مناسبت ۲۸ صفر به دوره قاجار برمی گردد. در مقاطعی از دوره پهلوی دوم و پس از انقلاب تا امروز، ۲۸ صفر از تعطیلات رسمی بوده است. ۲۸ صفر از روز‌هایی است که دسته‌های سینه زنی و زنجیرزنی به خیابان‌ها می‌آیند و عزاداری می‌کنند.

به علاوه این روز از مهم‌ترین روز‌هایی است که در آن انواع نذر و ازجمله اطعام نذری انجام می‌شود. در بسیاری از مناطق ایران، اطعام مخصوص روز ۲۸ صفر شله زرد است، اما در این روز در زابل و مناطق اطرافش، عزاداران را با آش غلور اطعام می‌کنند.

پخت این آش محلی که دست کم ۷۰ سال قدمت دارد، به دست خود مردم در خانه‌ها انجام می‌شود و برای آن زن و مرد شب تا صبح پابه پای هم کمک می‌کنند و اول صبح آش را توزیع می‌کنند که به عنوان صبحانه مصرف شود. مواد اصلی این آش که به آن «هلیم/حلیم سیستانی» نیز گفته می‌شود، بلغور گندم، گوشت گوسفند یا گوساله و حبوبات است.

اطعام با این آش در روز‌های اربعین و ۲۸ صفر در بیرجند نیز رایج است. در مشهدمقدس ۲۸ صفر به «چهل و هشتم» شهرت دارد؛ به مناسبت گذشت ۴۸ روز از شهادت امام حسین (ع).

 رسم است که در این روز دسته‌ها و هیئت‌های مختلف از سراسر کشور به مشهد می‌روند و در روز‌های آخر ماه صفر که سالروز شهادت امام رضا (ع) هم در آن است، در حرم آن امام و خیابان‌های اطراف آن عزاداری می‌کنند. در باور عزاداران، عزاداری روز‌های آخر صفر، نشانه دریافت مزد از امام‌رضا (ع) برای ۲ ماه عزاداری بر جدشان امام حسین (ع) است.

محسن حسام مظاهری در مقاله «بیست وهشتم صفر؛ فرهنگ سوگ شیعی» به دلیل حضور عزادارانی از شهر‌ها و مناطق مختلف، از مراسم ۲۸ صفر با تعبیر «همایش سالانه برگزاری انواع آیین‌ها و رسوم عزاداری شیعی اقوام ایرانی» یاد کرده است.