روضه ورود به «کرب» و «بلا»

در مجالس عزاداری ایران مرسوم است که در شب و روز دوم محرم، روضه ورودیه خوانده می‌شود؛ یعنی یادکرد روز ورود کاروان امام حسین (ع) به کربلا. در وجه تسمیه کربلا اختلاف نظر وجود دارد. برخی گفته اند کربلا لفظی آرامی است که از واژه آشوری کربلاتو به معنای دستار و سربند گرفته شده است، اما از نظر برخی دیگر، کربلا از واژه آرامی کرب ایلو گرفته شده است که به معنای پرستش گاه خداست. قول دیگر این است که کربلا از واژه بابلی کوربابل (کور+بابل) گرفته شده است که به معنای شعله‌های حرارت صحرا یا به معنای مجموع قرای بابل است.

برخی هم بر این نظرند که کربلا واژه‌ای دراصل عربی است و در این باره سه نظر وجود دارد: کربلا همان کربَلَه به معنای نرم و سست است و، چون زمین کربلا چنین است، به این نام نامیده شده است. نظر دوم این است که کربلا از الکربل گرفته شده که نام گیاهی است که در آن منطقه می‌روید. نظر سوم هم این است که کربلا از غربل گرفته شده است و این نام به این موضوع اشاره می‌کند که، چون کربلا سرزمینی هموار و بدون سنگ است، گویی خاک آن را غربال کرده اند.

حتی گفته شده است کربلا واژه‌ای فارسی است که دراصل، کاربالا یعنی ترکیبی از کار (عمل) و بالا (بلند) بوده است که منظور از آن، عمل آسمانی است. اما در ریشه شناسی عامیانه، فارغ از بحث‌های زبان شناسانه، کربلا را ترکیبی از کرب و بلا دانسته اند که ظاهرا برگرفته از روایتی است از امام حسین (ع) که پس از شنیدن نام کربلا فرمود: «ان‌ها ذات کرب و بلاء» (به راستی آن، سرزمین اندوه و دشواری است). اگرچه از این روایت وجه تسمیه کربلا استفاده نمی‌شود، اشاره‌ای است ظریف و کوتاه و گویا به محلی که هزارو ۳۸۲ سال است داغ حسین (ع) را با خود دارد. حال که بحث نام کربلا شد، جا دارد اشاره شود که طَفّ (یا طفوف) و حائر از دیگر اسامی کربلا هستند و ازاین رو بسیاری از منسوبان به کربلا به حائری شهرت دارند. البته مراد از حائر، حرم حسینی است و نه شهر کربلا و طف هم اشاره‌ای عام‌تر به سرزمینی است که شهر کربلا در آن قرار دارد. به این شهر، مشهدالحسین نیز گفته می‌شود.

در زمان ورود امام حسین (ع) به کربلا در دوم محرم ۶۱، در این منطقه هیچ شهری نبود، اما چند دهکده در اطراف بود؛ مانند غاضریه و نینوی که گاهی از این دو نام نیز برای اشاره به کربلا استفاده می‌شود. بنا بر نقلی از کتاب الزیارات ابن داوود قمی (درگذشته ۳۶۸) که امروزه در دست نیست، امام حسین (ع) زمینی را که امروز حرم مطهر ایشان را دربرگرفته است، از اهالی نینوی و غاضریه به ۶۰ هزار درهم خریداری و سپس این زمین را به خود آنان انفاق کرد، با این شرط که زائران قبرش را راهنمایی و سه روز از آنان پذیرایی کنند.

این روایت جالب را شیخ بهایی به نقل از جدش در کشکول آورده و ذکر کرده است که جدش این خبر را به خط سیدبن طاووس دیده و سید آن را از روی کتاب ابن داوود قمی، نوشته است. اگرچه در ادامه این روایت آمده است که بومیان منطقه به شرط امام (ع) وفا نکردند، بعد‌ها افرادی آمدند که از زائران امام حسین (ع) پذیرایی و آنان را اطعام کردند، چنان که ابن بطوطه در قرن هشتم هجری، در سفرنامه خود، به سنت اطعام زائران حرم حسینی اشاره کرده است و امروز هم این سنتِ مردم کربلا را در آیین زیارت اربعین می‌توان دید.