«در بعضی از دانشگاه‌ها عناصری هستند که جوان نخبه را به ترک کشور تشویق می‌کنند؛ من صریح می‌گویم که این خیانت است؛ این دشمنی با کشور است؛ دوستی با آن جوان هم نیست.» رهبر معظم انقلاب، ۲۶ آبان ۱۴۰۰
۱. مهاجرت تحصیلی: یکی از دلایل اکثریت مردم برای مسافرت و مهاجرت، تحصیل در شرایط و موقعیت بهتر است. تحصیل در رشته و موقعیتی که فرد در کشور خود از داشتن آن‌ها محروم بوده یا به آن اهمیتی داده نمی‌شده، دلیلی قابل توجه برای مهاجرت است. همچنین افراد برای کسب تحصیلات عالی و رساندن خود به سطح بالای علمی، دست به مهاجرت می‌زنند.
۲. مهاجرت سیاسی: دلایل سیاسی از جمله دلایل تصمیم مهاجرت برخی افراد است. شخصیت‌های سیاسی به دلایل مختلفی، چون دستیابی و رسیدن به اهداف سیاسی خود دست به مهاجرت می‌زنند و متقابلا برخی از افراد نیز برای دور ماندن از شرایط سیاسی بد منطقه و جنگ‌های نظامی به مهاجرت روی می‌آورند.
۳. مهاجرت به منظور رسیدن به شرایط بهتر: این دلیل بسیاری از مهاجران برای سفر دائمی به کشوری دیگر است. مهاجران به دلیل دستیابی به رفاه و یک زندگی استاندارد و دور ماندن از فقر و استبداد و شرایط دشوار، به انتخاب انواع مهاجرت روی می‌آورند. این افراد در کشور جدید به دنبال کسب دستاورد‌های بهتر و ایجاد زندگی مرفه هستند.
بسیاری از افراد به دلیل نداشتن شغلی مناسب و اهمیت ندادن مسئولان در جایگاه‌های مختلف شغلی، به توانایی و استعداد آن ها، تصمیم به مهاجرت و اقامت در دیگر کشور‌ها می‌گیرند. علاوه بر مشکلات و گرفتاری‌های اقتصادی و مالی، گاهی افراد به دلیل اختلاف نظر سیاسی با دولتمردان و درست مدیریت نشدن این مسئله، تصمیم به مهاجرت و پناهندگی به سایر کشور‌ها می‌گیرند و در برخی از موارد، تصمیم‌های این چنینی به قیمت جان فرد مهاجر تمام می‌شود.
مشکلات فوق از جمله مهم‌ترین معضلاتی است که اغلب جوانان ایرانی را به مهاجرت سوق می‌دهد و با سری پر از رؤیا، غافل از شرایط نامناسب و غیر قابل باوری که در کمپ اسکان مهاجران و پناهندگان حاکم است، در آسمان خاکستری و نامعلوم مهاجرت به پرواز در می‌آورد.
بسیاری از جوانان خوش فکر و با استعداد در حالی از ایران مهاجرت می‌کنند و نامشان در مراکز علمی معتبر و مشهور دنیا در کنار دانشمندان و اندیشمندان تراز اول و حتی بالاتر از آن‌ها به چشم می‌خورد که در داخل کشور به دلیل بی اعتمادی مسئولان به نسل جوان، از داشتن شغلی ساده هم محروم بوده اند و این گونه فرصت‌های ناب و سرمایه‌های ارزشمند انسانی ما به مرور از دست می‌رود.
در یک دسته بندی، علل مهاجرت جوانان را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
۱-دعوت به ادامه تحصیل در مقاطع گوناگون از افراد نخبه توسط کشور‌های مهاجر پذیر؛
۲-تشویق بعضی از استادان دانشگاه‌ها که عامل کشور‌های مهاجر پذیر هستند؛
۳-نبود امکان و برنامه ریزی برای جذب و به کار گیری فارغ التحصیلان از دانشگا‌های خارج از کشور در سیستم اجرایی کشور؛
۴-کمبود نیروی نخبه در کشور‌های غربی برای علوم تجربی و جذب آن‌ها از کشور‌های درحال توسعه و غرب زده؛
۵-علاقه بعضی جوانان به آزادی‌های صوری و جلوه‌های ظاهری تمدن غرب؛
۶-فراهم شدن امکان کار و درآمد همراه با تحصیل در کشور‌های مهاجر پذیر؛
۷-تبلیغات مسموم غرب درباره ایران و ایران هراسی برای دانشجویان مهاجر و ترساندن آن‌ها از برگشت به ایران؛
۸- فقدان شایسته سالاری در ایران و ترجیح رابطه بر ضابطه در به کارگیری نیروها.
«نکته دیگری که در باب نخبگان وجود دارد، بحث مهاجرت است که امروز هم در یکی از صحبت‌ها یک اشاره‌ای شد. خب یک وقت هست که یک دانشجویی بر اساس نیازهایش، بر اساس نیاز‌های فکری اش یا بحث خانوادگی اش مایل است برود در یک کشوری تحصیل کند؛ این اشکالی ندارد؛ یعنی بنده بار‌ها گفته ام که این مانعی ندارد؛ عمده این است که فراموش نکند که بدهکار کشورش است و درس بخوانند و برگردند بیایند.» رهبر معظم انقلاب، ۲۶ آبان ماه ۱۴۰۰
«آن چیزی که اشکال دارد، مهاجرفرستی است. به بنده گزارش داده اند، البته مال امروز هم نیست، مدت هاست یک چنین چیزی وجود دارد، که در بعضی از دانشگاه‌ها عناصری هستند که جوان نخبه را به ترک کشور تشویق می‌کنند؛ من صریح می‌گویم که این خیانت است؛ این دشمنی با کشور است؛ دوستی با آن جوان هم نیست.
امروز در کشور ما جوان‌های نخبه می‌توانند رشد کنند و در برهه‌هایی هم می‌توانند بروند از یک کشور دیگر استفاده کنند و برگردند، اما اینکه ما یک جوانی را نسبت به آینده کشور ناامید کنیم، دلسرد کنیم، آینده را تلخ و سیاه به او نشان بدهیم که او برود و مهاجرت کند، این را من واقعا یک خیانتی می‌دانم که بایستی دنبال کنیم.» رهبر معظم انقلاب، ۲۶ آبان ۱۴۰۰
بر اساس شاخص دانشجوفرستی کشور، ایران در سال ۲۰۱۸ رتبه نوزدهم را در دنیا دراختیار دارد؛ (آخرین آمار مربوط به سال ۲۰۲۱ است). در سال گذشته هزارو ۲۵۰ پرستار درخواست مهاجرت کردند، یعنی معادل ۳۰ دانشکده پرستاری که نیروی انسانی تربیت می‌کنند و این زنگ خطری برای نظام سلامت است.
طبق گزارش نظام پزشکی در سال ۹۹ تعداد ۳ هزارپزشک ایرانی در اوج کرونا درخواست مهاجرت کردند. سهم ایران از مهاجرت جهانی در ۱۰ سال گذشته ۱۶/ ۰ درصد افزایش یافته که همچنان کمتر از سهم جهانی جمعیت ایران است؛ لذا نمی‌توان این مقدار مهاجرت را به «سیل مهاجرت» تعبیر کرد.
متقابلا نرخ بازگشت متخصصان و فارغ التحصیلان ایرانی به داخل کشور از سال ۲۰۱۵ تا سال ۲۰۲۱ روندی صعودی داشته است، به طوری که طی پنج سال اخیر، هزارو ۹۸۹ نفر برگشته اند. سهم دانشجو فرستی ایران از سال ۲۰۱۲ روندی کاهشی به خود گرفته و از حدود ۳/۱ درصد به ۱ درصد در سال ۲۰۱۸ رسیده است
اگر جهانی شدن را به مثابه گسترش روابط اجتماعی به سطح جهانی در ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی و فرهنگی تعریف کنیم، جهانی شدن بازار کار، زمینه مهاجرت متخصصان را فراهم می‌آورد. در این شرایط، نگاهی به تجربه بین المللی درباره مهاجرت نیروی انسانی ماهر نشان می‌دهد که با گسترش روند جهانی شدن به ویژه در حوزه اقتصاد در واقع میزان مهاجرت متخصصان نیز افزایش یافته است.
جمهوری اسلامی ایران در یک مقایسه بین المللی، در منطقه آسیا و اقیانوسیه با ۱۶ درصد مهاجرت متخصصان، دارای دومین رتبه به لحاظ میزان مهاجرت افراد دارای تحصیلات عالی بالای ۲۵ سال به آمریکاست.
همچنین به لحاظ مهاجرت نیروی انسانی متخصص به مقصد کشور‌های عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) ایران با از دست دادن ۳۰ درصد از نیروی انسانی ماهر خود، رتبه دوم در منطقه آسیا و اقیانوسیه را دارد.
با توجه به میزان زیاد مهاجرت متخصصان از ایران، به نظر می‌رسد که برای مواجهه با چالش‌های جهانی شدن درزمینه مهاجرت نیروی انسانی متخصص باید راهکار‌های جدی در برنامه‌های ملی توسعه پیش بینی شود.
از جمله مهم‌ترین این راهکار‌ها در کوتاه مدت، ایجاد شبکه‌های متخصصان ایرانی خارج از کشور برای جلب همکاری پاره وقت آن‌ها با مراکز علمی داخلی و در بلند مدت، ایجاد فضای مناسب در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی برای حفظ متخصصان کشور و جلوگیری از مهاجرت آن هاست. شناسایی و اخراج استادان مهاجر فرست از دانشگاه‌ها نیز موضوع مهمی است که نباید از آن غفلت کرد.