لزوم کمک نهاد‌های علمی به حل مسائل کشور

«یکی از هدف‌های جامعه علمی کشور، نه فقط نخبگان، [بلکه]همه جوامع علمی؛ البته در مورد نخبگان این بیشتر مورد نیاز است- این است که باید به مسائل کشور فکر کنند، مسئله محور کار کنند؛ مسئله محوری مهم است.

کشور مسائل اساسی‌ای دارد؛ باید به این‌ها توجه کرد، این‌ها بایستی از طرق علمی و با روش علمی حل بشوند؛ راه حل دارد.»
«مقام معظم رهبری ۲۶ آبان ۱۴۰۰»

مسئله محوری

یکی از دلایل موفق نبودن سازمان‌ها و دولت ها، غفلت آنان از مسئله محوری و گرایش نداشتن به حل مسئله است. دولت‌ها و سازمان‌ها علاوه بر انجام وظایف جاری خود باید به مسئله محوری در مسیر حرکت خود توجه کنند و به این ترتیب موانع تحقق اهداف کشور و سازمان را برطرف کنند.

بدیهی است که مقدمه حل مسئله، شناخت دقیق آن است. در عرصه علم، اکثر پژوهش‌ها به این دلیل آغاز می‌شود که مسئله‌ای ذهن پژوهشگر یا دستگاهی را به خود مشغول می‌کند و بدون حل مسئله، امکان پاسخ به ابهامات و مجهولات وجود ندارد. به همین سیاق، در موضوع برنامه ریزی‌های سازمانی و اجتماعی و سیاسی نیز مسئله محوری نقش مؤثری دارد؛ بنابراین باید اغلب برنامه‌های کشوری و سازمانی برای حل مسئله باشد.

مسئله چیست؟

مسئله آن گره و مجهول چند وجهی پیچیده‌ای است که در نگاه اول با معلومات و برنامه‌های موجود، امکان حل آن وجود ندارد و ممکن است به مانعی برای رسیدن به اهداف عالی و کلان کشور و سازمان تبدیل شود، مانند کاهش گرایش مردم به نظام موجود سیاسی در یک کشور، افزایش جرایم خشن در میان جوانان، افت جایگاه اقتصادی کشور در منطقه، کاهش جمعیت کشور، عدم حاکمیت قانون، فساد اداری و....

البته مسئله لزوما سلبی و منفی نیست و حتی می‌توان ادعا کرد گاهی فعال است؛ چون یک سیستم درحال پیشرفت قطعا با موانع، مجهولات و گره‌هایی مواجه می‌شود که تا به حال با آن‌ها مواجه نبوده است یا باید آن‌ها را حل کند؛ لذا نیاز به پژوهش و برنامه ریزی برای حل آن پیدا می‌کند؛ مثلا ضرورت ارتقای رضایت مردم از نظام سیاسی یک مسئله اثباتی است، یا روش تأمین و ارتقای امنیت اقتصادی، یک مسئله ایجابی است.

مراحل تشخیص و حل مسئله

۱-  وجود اختلال یا مانع در حرکت به سمت هدف کلان یا چشم انداز تعیین شده؛

۲-  بررسی و ارزیابی اولیه مانع و تشخیص اولیه مسئله؛

۳-  مطالعه دقیق درباره مسئله برای تعیین مسئله اصلی و ابعاد و مفروعات و گستره آن؛

۴-  پژوهش و بررسی برای یافتن راه حل‌ها و راهکار‌های حل مسئله و تعیین هدف کاربردی؛

۵-  برنامه ریزی برای تعیین وضعیت موجود مسئله، وضعیت مطلوب آن و شاخص‌های تحقق هدف.

محور‌هایی که باید در برنامه ریزی مدنظر قرار گیرد عبارت اند از:

الف- ترسیم و تبیین مسئله و وضع موجود آن (شامل: شناخت دقیق مسئله و ابعاد، عناصر، عمق و گستره آن، شناخت عوامل و دلایل بروز مسئله، شناخت تبعات مسئله، شناخت گذشته و آینده مسئله). درک مسئله و شناخت دقیق آن اصلی‌ترین و مهم‌ترین مرحله و قدم برای حل آن است که معمولا مغفول واقع می‌شود.

ب- تعیین دقیق هدف عینی و تبیین وضع مطلوب و نقطه‌ای که باید به آنجا برسیم.

ج- تعیین شاخص‌های تحقق هدف (نتیجه‌ای که بعد از رسیدن به هدف به دست خواهند آمد و قابل سنجش و درک و لمس است، مانند ارتقای رضایت مردم از نظام سیاسی به میزان ۱۰ درصد براساس نظرسنجی مؤسسه الف).

د- تعیین روش‌ها و شیوه‌های حل مسئله و وصول به هدف.

ه- تعیین سیاست‌ها و الزامات و باید و نباید‌هایی که باید طی مسیر و در جریان حل مسئله رعایت شوند.

مسئله‌هایی که باید حل شود:

۱-آب؛ از موضوعات مبتلابه امروز ما در کشور است و مسئله آب در آینده خیلی نزدیکی به مسئله مهم تری هم در سطح دنیا تبدیل خواهد شد. برای این یک فکر علمی بایدشود.

۲-محیط زیست؛ حفاظت از جنگل ها، کویر زدایی، آلودگی هوا، فضای سبز، سوخت و...؛

۳-ترافیک؛ مسئله ترافیک، یک مشکلی در زندگی است. شما از یک گوشه تهران حرکت می‌کنید تا یک قسمت دیگر، باید یک ساعت، یک ساعت و ربع، سوار ماشین باشید با این گرفتاری ها؛ این راه حل دارد؛ باید از طریق علم راه حل این را پیدا کرد. مثال: تناسب تولید اتومبیل با کشش خیابان ها، حمل ونقل عمومی، کاهش تردد‌های غیرضروری و....

۴- آسیب‌های اجتماعی: مسئله اعتیاد، مسئله طلاق، مسئله حاشیه نشینی.

۵- مهاجرت از روستا ها؛ هجرت از روستا‌ها و تخریب روستاها، راه حل دارد، مثل: اولویت توسعه روستا ها، ارائه تسهیلات برای زندگی در روستا، سوق دادن تولید به روستاها، ایجاد امکانات رفاهی اولیه در روستاها.

۶- مسائل اداره کشور؛ بروکراسی زدایی، کوچک سازی، تمرکز خدمات دستگاه ها، دولت الکترونیک، حکمرانی اسلامی و مردمی، کاهش تصدیگری، کاهش امضاها، پیوستگی اطلاعات و...؛

۷- مسائل اقتصادی؛ مانند مشکلات نظام پولی، نظام مالی، مشکل نظام مالیاتی، مشکل بانک ها، موانع رشد تولید که رهبر معظم انقلاب امسال گفتند «برداشتن موانع» راه حل علمی دارد؛ این‌ها باید از طریق علم حل شود.

«در بعضی از کشور‌های پیشرفته دنیا دانشگاه‌ها غالبا غیر دولتی است، دانشگاه‌ها خصوصی است، ولی همین دانشگاه‌های غیر دولتی بودجه فراوانی از دولت‌ها می‌گیرند؛ چه جور؟ نه اینکه بیایند همین طور فله‌ای پول بدهند برای دانشگاه؛ نه، مسئله تعریف می‌کنند برای دانشگاه و از آن دانشگاه جواب مسئله را می‌خواهند.

هر مقداری که آن دانشگاه توانست این مسئله را برای آن‌ها حل کند، درآمد مالی از ناحیه دولت و حاکمیت خواهد داشت. خب این خیلی خوب است؛ یعنی مسئله محوری در زمینه کار‌های علمی و کار‌های نخبگان، چیز مهم و لازمی است.»
«رهبر معظم انقلاب ۲۶ آبان ۱۴۰۰».

پیشنهاد: همه دستگاه‌هایی که دارای مسائل حل نشده هستند، مسائل خود را احصا کنند و در اختیار مراکز علمی و اندیشکده‌ها قرار دهند و از آن‌ها راه حل بخواهند. نخبگان و اندیشمندان و محققان و پژوهشگران مراکز علمی با مطالعه مشکلات، راه حل‌های مناسب را برای آن‌ها تهیه کنند و ارائه دهند و دستگاه‌ها به بهترین راه حل‌ها جایزه بدهند.