امین عظیمی‌زاده | شهرآرانیوز؛ تنوع کم‌نظیر آیین‌های عزاداری سبب شده است در ایام محرم و صفر، شاهد مراسم و مناسک متعددی در مشهد باشیم که هرکدام، ریشه عمیقی در سنت‌ها و باور‌های مذهبی مردم دارد؛ مراسمی که برخی از آن‌ها مانند عزاداری زنان نوغان از مشهد هم فراتر رفته و به آیینی آشنا برای سایر شهر‌ها و حتی شیعیان دیگر کشور‌ها تبدیل شده است.
با‌توجه‌به اهمیت اقتصاد زیارت برای مشهد، کارشناسان اقتصادی و فعالان بخش خدمات‌دهی به زائران معتقدند که می‌توان از برگزاری آیین‌ها و مراسم متنوع عزاداری در مشهد برای جذب و ماندگاری بیشتر زائران داخلی و خارجی استفاده کرد. به گفته این افراد، برگزاری آیین‌هایی مانند مشعل‌گردانی نجفی‌های مقیم مشهد در شب تاسوعا، آیین شاه‌حسین‌گویان آذربایجانی‌های مقیم مشهد و ده‌ها آیین دیگر، سبب می‌شود میزان ماندگاری زائران در مشهد در این ایام افزایش یابد. طبق آخرین آمارها، مدت ماندگاری زائران در مشهد قبل‌از شیوع ویروس کرونا، ۳/۷ روز بوده و اکنون به ۲ روز کاهش یافته است. به گفته کارشناسان، برگزاری مراسم آیینی، ازجمله راهکار‌هایی است که می‌تواند به افزایش ماندگاری زائران در مشهد کمک کند.
به گفته حجت‌الاسلام حجت گنابادی‌نژاد، معاون هماهنگی مدیریت امور زائران استانداری خراسان رضوی، در تیر‌ماه امسال ۸۵۴هزار و۲۰۲سفر به مشهد انجام شد و ۳میلیون‌و۷۱۱هزار و ۸۴۵مسافر وارد مشهد شدند. همچنین معاونت گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی اعلام کرده که از ابتدای امسال، میزان اقامت زائران رشد ۱۲درصدی را تجربه کرده است.
برآورد‌ها نشان می‌دهد که امسال، میزان ورود زائران پیاده در دهه آخر صفر به بیش‌از ۶۰۰ هزار نفر افزایش می‌یابد و به میزان قبل از شیوع کرونا می‌رسد. این اعداد و ارقام نشان می‌دهد که مشهد، ظرفیت فراوانی برای جذب زائران داخلی و خارجی در ماه‌های محرم و صفر دارد.
محمد قانعی، کارشناس گردشگری، در گفتگو با شهرآرا با بیان اینکه اکنون میزان ماندگاری زائران در مشهد حدود دو روز است، می‌گوید: خراسان رضوی و مشهد دارای فرهنگی غنی در حوزه مراسم آیینی ماه محرم است. اگر ما بتوانیم این آیین‌ها را به زائران داخلی و خارجی معرفی کنیم، میزان ماندگاری زائران در مشهد افزایش می‌یابد.
او می‌افزاید: بررسی‌ها نشان می‌دهد که معمولا در ماه محرم تمایل برای سفر کاهش می‌یابد و افراد بیشتر تمایل دارند که در محل سکونت خود در عزاداری‌ها شرکت کنند؛ همین مسئله سبب می‌شود میزان ماندگاری زائران در مشهد کمتر شود. اگر بتوانیم آیین‌های مختلفی را که هرساله در مشهد و شهرستان‌های اطراف برگزار می‌شود، به زائران معرفی کرده و از‌طرفی زمینه‌های تسهیل سفر و اسکان را برایشان فراهم کنیم، میزان ماندگاری زائران در شهرمان بیشتر می‌شود.
قانعی ادامه می‌دهد: از طرف دیگر در کشور‌های همسایه ایران، میلیون‌ها شیعه زندگی می‌کنند که علاقه فراوان به زیارت امام‌رضا (ع) دارند. اگر بتوانیم آیین‌هایی را که هرساله در ماه محرم و صفر در مشهد برگزار می‌شود، به زائران معرفی کنیم، ورود زائران خارجی به این شهر افزایش می‌یابد. وی تأکید می‌کند: بسیاری از آیین‌های محرم برای زائران خارجی جذاب‌تر از رویداد‌های سایر کشورهاست؛ ولی ما به این موضوع توجه کافی نداریم و همین مسئله سبب شده است از این فرصت آن‌گونه‌که باید استفاده نکنیم.
عضو کارگروه اشتغال و کارآفرینی شورای شهر مشهد هم درباره استفاده از مراسم آیینی ماه محرم و صفر برای جذب زائران داخلی و خارجی، به شهرآرا می‌گوید: هرساله در ماه‌های محرم و صفر، در حرم مطهر امام‌رضا (ع) مراسم مختلف آیینی برگزار می‌شود. همچنین شاهد برپایی مراسم مختلفی در روستا‌های اطراف مشهد هستیم. همه این آیین‌ها فرصتی هستند که بتوانیم زائران خارجی بیشتری را جذب مشهد کنیم و بر میزان ماندگاری زائران بیفزاییم.
شیدا حیدری می‌افزاید: فصلی‌بودن پیک سفر به مشهد باعث افزایش تقاضای زائران برای دریافت خدمات در بعضی فصول سال می‌شود و این در‌حالی است که می‌توانیم از‌طریق برگزاری مراسم آیینی و معرفی آن‌ها به دیگر مناطق، این موضوع را حل کنیم و سبب شویم زائران به‌صورت متوازن در همه ایام سال به مشهد سفر کنند.
وی با بیان اینکه درزمینه بزرگداشت مراسم آیینی نباید نگاهمان فقط به شیعیان کشور‌های همسایه باشد، می‌گوید: چندین‌سال است که شهر یزد این موضوع را بررسی کرده است و می‌کوشد مراسم ماه محرم و صفر خود را به سایر کشور‌ها معرفی کند. همین مسئله سبب موفقیت این شهر شده است، به‌طوری‌که میزان ورود گردشگران خارجی به یزد در ماه محرم افزایش می‌یابد. مشهد هم می‌تواند با معرفی مراسم آیینی‌ای که در این شهر برگزار می‌شود، هم فرهنگ خود را به‌عنوان یکی از پایگاه‌های غنی تشیع به سایر کشور‌ها معرفی کرده و هم زمینه‌های رشد ورود زائران خارجی به این شهر را فراهم کند.
این متخصص اقتصاد گردشگری تأکید می‌کند: توجه‌به برگزاری مراسم آیینی و معرفی آن‌ها به دیگر کشور‌ها ضمن خنثی کردن تلاش‌هایی که برای منفی نشان‌دادن چهره کشور ما صورت می‌گیرد، سبب می‌شود فرهنگ مشهد به سایر کشور‌ها معرفی شود و علاقه برای سفر به این شهر افزایش یابد.
یکی از شروط افزایش ماندگاری زائران در ماه محرم و صفر، تسهیل اسکان آن‌هاست؛ براین اساس هر‌قدر که این موضوع تسهیل شود، ماندگاری زائران هم بیشتر می‌شود.
هم‌اکنون خراسان رضوی با برخورداری از ۲هزار و ۷۰۰واحد تأسیسات گردشگری شامل هتل، متل و مهمان‌پذیر، مراکز اقامتی خودپذیرایی شامل هتل‌آپارتمان، زائرسرا و خانه‌مسافر، اقامتگاه‌های بوم‌گردی و اقامتگاه‌های سنتی، مراکز تفریحی و سرگرمی گردشگری، مراکز گردشگری سلامت، محیط‌ها و پارک‌های طبیعت‌گردی، واحد‌های پذیرایی بین‌راهی، سفره‌خانه‌های سنتی، مناطق نمونه گردشگری، دهکده‌های سلامت و دفاتر خدمات مسافرتی و جهانگردی، مقام نخست کشور را در این این زمینه دارد. البته باید یادآور شد که بیشتر این مراکز در مشهد دایر هستند.
یوسف بیدخوری، معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی، درباره تسهیل اسکان زائران در ماه‌های محرم و سفر می‌گوید: در ایام خاص مانند نوروز، عید سعید فطر، دهه آخر ماه صفر و عاشورا و تاسوعای حسینی، با‌توجه‌به احتمال افزایش ورود مسافر، میزان اسکان از‌طریق جبران در بخش اضطرار تا ۷۰درصد امکان افزایش دارد و به‌این‌ترتیب ظرفیت ۲۸۰هزار‌نفری اسکان تابستانی امسال در سه بخش رسمی، موقت و اضطراری قابل افزایش، تا ۵۰۰هزار نفر-شب است.
کنترل هزینه‌های سفر به مشهد، از راهکار‌هایی است که می‌تواند نقش بسزایی در افزایش ماندگاری زائران در مشهد داشته باشد. به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی، نایب‌رئیس کمیسیون گردشگری اتاق مشهد با بیان اینکه بیشترین هزینه سفر بعد‌از حمل‌و‌نقل، مربوط به خوراک است، می‌گوید: اگر هزینه خوراک غیرمنطقی باشد، فرد نمی‌تواند به سفر برود؛ بنابراین باید برای تهیه اقلام مواد غذایی زائر فکری شود. مژگان ثابت‌تیموری می‌افزاید: سال گذشته، میان خدمات مسافرتی، راهنمایان و اقامتگاه‌ها ارتباط خوبی ایجاد شد و اگر این ارتباط در سال جدید تقویت شود، شاید بتوان با مدیریت صحیح، هزینه‌ها را پوشش داد.