سمیرا شاهیان | شهرآرانیوز؛ «دوستی تعریف می‌کرد پسری بیست‌ساله با پدرش به تماشای یک فیلم رفتند. پس از فیلم، پدر یکی‌دو ایراد از آن گرفت و پسرش به‌شدت ناراحت شد. پسر که از کوره در‌رفته بود، به پدرش گفت تو که سواد رسانه‌ای نداری، حرف نزن. مگر اطلاعات داری؟! وقتی صحبت دوستم تمام شد، این پرسش برایم به‌وجود آمد که رفتار این جوان از نظر عفت کلام را چگونه باید ارزیابی کرد. او به پدرش فحش نداده، ولی لحن درستی هم نداشته است.
مانند عبارت‌های «بدریخت داغون، بدشکل بی‌قواره، کریه‌المنظر ناقواره و...» که این روز‌ها در معاشرت‌های جوانان رایج شده است و وقتی به آن‌ها تذکر می‌دهیم، این شیوه صحبت‌کردن را نوعی صمیمیت می‌دانند و می‌گویند فحش که نمی‌دهیم! برای اینکه به پاسخ درستی درباره عفت کلام برسیم، موضوع را با دکتر حسین سلیمان‌پورمقدم، روان‌شناس، در میان گذاشتیم و از او خواستیم از اهمیت عفت کلام در گفتگو صحبت کند.
متأسفانه عفت کلام این روز‌ها گاهی بین اقشار تحصیل‌کرده هم وجود ندارد. امروزه ادبیات خاصی مرسوم شده است و براساس آن مردم با یکدیگر صحبت می‌کنند و از زاویه دید آن‌ها مشکلی هم ندارد. می‌گویند اگر این‌طوری صحبت نکنیم، مزه نمی‌دهد، یا ما که منظوری نداریم. احتمالا درباره پژوهش دکتر ایموتو روی مولکول آب با عنوان شهادت آب شنیده‌ا‌ید.
این پژوهش نشان می‌دهد گفتگو‌های ما بدون درنظرگرفتن عفت کلام، اثر منفی دارد. بیش از ۶۰ درصد بدن ما انسان‌ها را آب تشکیل داده است؛ بنابراین وقتی ما به طرف مقابلمان توهین می‌کنیم یا با کنایه، قلمبه، نیش، فحش و... با او صحبت می‌کنیم، بی‌شک شکل مولکول‌های آب در بدن فرد مقابل به‌هم می‌ریزد و باید منتظر باشیم که شکل مولکول‌های آب در بدن خودمان هم به‌هم بریزد.
شاید مشکل از اینجا باشد که بیشتر مردم ما تفکر نقاد ندارند؛ یعنی وقتی با ادبیات نادرست صحبت می‌کنند، اصلا از خودشان نمی‌پرسند که آیا حرف من زشت نیست؟ این حرف را باید بزنم یا نه؟ و پرسش‌هایی از این دست. متأسفانه نداشتن تفکر نقاد سبب شده است ناهنجاری‌ها به هنجار تبدیل شود.
بهترین نوع ارتباط، ارتباط بالغ-بالغ است. یعنی من از بالغ خودم به بالغ طرف مقابل پیام بدهم و او هم از بالغ خودش به من پیام بدهد. برای نمونه من به دخترم می‌گویم: «عزیزم، می‌شه یک لیوان آب بیاری؟» یا «می‌شه لطفا کتابت رو بدی ببینم؟» دخترم هم در پاسخ می‌گوید: «چشم، براتون می‌آرم.» یا «نه، نمی‌تونم.» یا خیلی صمیمانه «باشه، می‌آرم الان». مهارت ارتباط یکی از مهارت‌های مهم زندگی است که باید از پیش‌دبستانی آن را آموزش داد. وقتی از این سن به بچه‌ها ارتباط درست و مؤدبانه را آموزش دهیم، در بزرگ‌سالی که پا به عرصه اجتماع می‌گذارند، دیگر نیازی به نگرانی و وقت‌گذاشتن در این‌باره نیست.
عفت کلام یعنی خویشتن‌داری از به‌کارگیری گفتار‌های ناشایست و به تعبیری دیگر پیراستن کلام از آنچه عقل و شرع آن را ممنوع می‌داند و آفتی برای کلام و زبان محسوب می‌شود.
ممکن است برداشت بعضی افراد درباره داشتن عفت کلام این باشد که فقط فحش ندهند، درصورتی‌که عفت کلام دو جنبه دارد؛ نخست پرهیز از فحش و ناسزا و دوم محترمانه و با لحن درست صحبت‌کردن. مبانی اعتقادی ما هم چنین رفتاری را سفارش و توصیه می‌کند که با مردم به نیکی سخن بگویید.
در عصر ارتباطات می‌توان بعد مسافت را نادیده گرفت و با مردم هر گوشه از جهان ارتباط برقرار کرد. با این حال، برخی فکر نمی‌کنند دنیا گرد است و گاهی امکان دارد با همان افرادی که در فضای مجازی ارتباط دارند و در گفتگو با آن‌ها حرمتی قائل نیستند، در فضای واقعی هم روبه رو شوند.
گاهی استفاده از الفاظ زشت و غیراخلاقی که فقط با هدف تفریح و وقت‌گذرانی انجام می‌شود، ضربه‌های جبران‌ناپذیری به دیدگاه مردم درباره این فضا که اتفاقا کارکرد‌های مثبتی هم دارد، وارد می‌کند؛ بنابراین ما به‌عنوان مسلمان موظفیم با رعایت ادب در کلام، زینت و حافظ آبروی اسلام باشیم و نوع عملکرد و شیوه تعاملمان در فضای مجازی فقط بر پایه تقلید کورکورانه و سست‌شدن ارزش‌های اخلاقی و معنوی رایج در این فضا‌ها نباشد.
خانواده اساسی‌ترین و نخستین نهاد اجتماعی است که پیوند عاطفی بین اعضای خود را با گفتگو و برقراری ارتباط و تعامل کلامی حفظ می‌کند. کلام و گفتار در خانواده باید وسیله‌ای برای برقراری ارتباط و تحکیم آن باشد. از این رو بی‌ادبی و استفاده از کلمه‌های نامربوط در چنین نهادی هیج جایی ندارد. ما باید در خانواده به فرزندانمان آموزش دهیم چطور محترمانه صحبت کنند. ممکن است فرزندان به ما بگویند اجتماع با خانواده فرق دارد، ولی ما می‌گوییم قانون یکی است؛ قوانین ارتباط درباره همه انسان‌ها صادق است. بعضی راهکار‌های دیگر هم عبارت‌اند از:
برای نمونه فردی را در نظر بگیرید که وقتی به نانوایی می‌رود، با آقای نانوا این‌گونه صحبت می‌کند: «سلام عرض کردم، وقتتون به‌خیر. من دو تا نون می‌خوام. هر موقع محبت کنین، ممنون می‌شم.» وقتی فردی این‌گونه محترمانه و باادب صحبت می‌کند، ناخواسته نانوا بین آن همه شلوغی نگاهش به سمت همان فرد جلب می‌شود و بعد از چند دقیقه می‌پرسد: «شما دو تا نون می‌خواستی؟ این هم دو تا نون شما.» بنابراین داشتن حسن خلق و عفت کلام در جامعه سبب می‌شود که فرد:
این روز‌ها حضور و فعالیت در فضای مجازی اهمیتی شبیه گفتگو در فضای واقعی دارد، ولی متأسفانه در ابتدای کار که شبکه‌های مجازی و پیام‌رسان‌ها گسترش می‌یافتند، کاربران تصور نمی‌کردند همان‌طور که در فضای واقعی هستند، چه ظاهری و چه ارتباطی، باید در فضای مجازی فعالیت کنند. نتیجه چنین رفتار‌های دوگانه، اتفاقی شده است که امروز می‌بینیم. یکی از آن اتفاق‌ها، ادبیات خارج از چارچوب ادب و همراه با حرف‌های ناپسند و رکیک در میان نوجوانان و جوانان است.
نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد کیفیت و کمیت استفاده از فضای مجازی هم بر فرهنگ شفاهی خانواده و هم جامعه اثر می‌گذارد، به‌طوری که گاهی همان شیوه گفتگو‌هایی که در پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های مجازی می‌بینیم، در دنیای واقعی هم شاهد هستیم. برای نمونه از زمان همه‌گیری کرونا و فعالیت زیاد دانش‌آموزان در فضای مجازی، حرف‌های رکیک و زشت در میان دانش‌آموزان بیشتر از گذشته رد و بدل می‌شود؛ فحش‌هایی که وقتی از زبان یک پسر کلاس‌سومی می‌شنوی، دود از سرت بلند می‌شود.
یکی از راهکار‌های ترویج عفت‌کلام در فضای مجازی، شروع کار زیربنایی از دوره ابتدایی در مدارس است. متخصصان تعلیم و تربیت در کشور ما باید ریشه‌ای و از دوره ابتدایی روی این موضوع کار کنند و راه‌های گفت‌وگوی سالم و اهمیت و ضرورت عفت کلام در گفتگو را از سن دبستان به دانش‌آموزان آموزش دهند.