بخش دوم| تغییرات بعدی در حوزه اقتصاد خواهد بود. اکنون صنعت گردشگری و حمل‌ونقل، دچار بحران شده است و همین امر کل ساختار شغلی و اقتصادی را تحت‌تأثیر خود قرار خواهد داد؛ به‌ویژه کشورهایی که بخش مهمی از اشتغال آن‌ها در زمینه گردشگری است با بحران جدی‌تری مواجه خواهند شد. همچنین ممکن است قیمت و تقاضا برای واحدهای اداری یا تجاری کاهش پیدا کند و از طریق دورکاری این فرایند محقق شود و صنعت ساختمان نیز با رکود دست به‌گریبان شود. مسئله این است که این تغییرات سریع در بخش‌های اقتصادی نمی‌تواند به‌سادگی بازسازی شود. برای مثال تعداد بیکاران ایالات‌متحده طی 2ماه گذشته حدودا به‌اندازه کل مشاغلی است که در 2دهه گذشته ایجاد شده است. افزایش بیکاری هزینه‌های اقتصادی و سیاسی زیادی را تحمیل خواهد کرد که به‌احتمال فراوان موجب تغییرات جدی در سیاست‌های اقتصادی دولت‌ها و دخالت بیشتر آن‌ها خواهد شد. رشد بیکاری ممکن است تنش‌های درون‌اجتماعی را دامن بزند و موجب تحول در سیاست‌های مهاجرتی کشورهای صنعتی شود. اگرچه درعین‌حال کرونا می‌تواند انگیزه‌های دفاع از همبستگی جهانی را نیز تقویت کند، ولی در کوتاه‌مدت احتمال بیشتری وجود دارد که تنش‌ها را افزایش دهد. همچنان‌که نگرش‌های ضدچینی در آمریکا و ضداتحادیه‌اروپا در برخی کشورهای اروپایی مثل ایتالیا نمودهای این روند است. سیاست‌های بهداشت و درمان بیش از هر حوزه دیگری دچار تحول خواهد شد. بشر باید آمادگی بیشتری برای مقابله با این بحران و ویروس‌های مشابه و حتی بدتر در آینده پیدا کند و برای این کار حتما برنامه‌ریزی خواهد کرد.
تأثیرات اجتماعی کووید۱۹ در ساختار خانواده محل تأمل است. به‌طور دقیق نمی‌دانیم که چه رخ خواهد داد؟ آیا مردم به‌سوی خانواده گرایش بیشتری پیدا می‌کنند و محیط آن را گرم‌تر می‌کنند و زادوولد بیشتری را تجربه خواهند کرد یا تجرد را ترجیح خواهند داد؟ در مورد ایران حدس من این است که رشد جمعیت را کم خواهد کرد. دلایل آن را پیش‌تر نوشته‌ام. در کنار این عوارض شاید سایه ترس از بازگشت کرونا به‌صورت ویروس جهش‌یافته یا ترس از آمدن ویروس جدیدی که خطرناک‌تر باشد، همواره در سر آدمی باقی بماند؛ ترسی که از ایدز به‌وجود آمد و البته قابل مهار بود، ولی اگر ویروسی مثل کرونا از طریق هوا و تماس عادی منتقل شود و سرعت انتقال و دوره نهفتگی و نیز مرگ‌ومیر آن بالاتر باشد، چه اتفاقی رخ خواهد داد؟ همچنین ترس از اینکه عرصه جنگ و دشمنی میان دولت‌ها به‌میدان بیولوژیک گسترش یابد یا حتی با عملیات تروریستی به این حوزه وارد شوند، مسئله را بسیار خطرناک‌تر خواهد کرد. به‌علاوه پرسش‌های فلسفی و معنای جدید برای زندگی نیز می‌تواند پنجره جدیدی را به‌روی بشر بگشاید که معلوم نیست به‌کجا ختم خواهد شد. این‌ها تأملاتی ابتدایی است که باید منتظر بود و کم‌کم آثارش را دید. گمان می‌رود که سال2020 را بیشتر درگیر مواجهه با کرونا باشیم تا اینکه به‌عوارض و تبعات آن فکر کنیم. به‌عبارت دیگر، تازه اول این راه هستیم؛ پس نباید برای داوری قطعی درباره این موضوع عجله کرد.