به گزارش شهرآرانیوز؛ «بدون نوشابه که غذا از گلویمان پایین نمی‌رود»، «ما مشتری فست‌فود کیلویی شده‌ایم. این همه غذا با یک مبلغ مناسب»، «شب‌نشینی تا هروقت ادامه داشته باشد، بعدش شام می‌خوریم»، «سبزیجات که دل آدم را نمی‌گیرد، فقط با برنج و نان سیر می‌شویم»؛ نگویید این جمله‌ها را تا‌به‌حال نگفته یا نشنیده‌اید. اینها و بسیاری دیگر، جملات رایج هرروزه ما هستند.
سفره ما ایرانی‌ها زمانی فلسفه منطقی و حکیمانه‌ای داشت و هر چه خورده می‌شد، به نیت سلامتی بود و سخت به آن جمله «غذای تو، دوای تو باید باشد»، اعتقاد داشتند؛ اما این‌روز‌ها آن‌طور‌که دوست داریم، می‌خوریم و هر کدام از آن خوراکی‌ها به‌تن‌هایی می‌تواند عامل بیماری جسم و روح باشد. به این جملات هم توجه کنید: «میزان مصرف نمک در کشور ما دو‌برابر بیشتر از میزان توصیه‌شده توسط سازمان جهانی بهداشت است.
ایرانی‌ها دو‌برابر اروپایی‌ها و در سال، ۲۲ کیلو روغن می‌خورند. مصرف نوشابه در ایران چهاربرابر میانگین جهانی است. باید دست‌کم ۶۰ درصد یک بشقاب غذا، از مواد سبز و سالم مانند سبزی‌ها، کاهو، میوه و دانه‌های مغذی تشکیل شده باشد». شاید مناسبت تقویمی امروز که به نام روز جهانی غذا ثبت شده، بهانه خوبی باشد که نگاهی به وضعیت تغذیه خود بیندازیم و آن را مرور کنیم.
ببینیم الگو‌های تغذیه نادرست ما چیست و آن را ترک کنیم؛ پیش از آنکه به دلیل بیماری ناچار به تغییر سبک خورد و خوراک خود شویم. در این مجال کوتاه فرصت گفتن از همه مشکلات تغذیه‌ای خانوار‌ها نیست، اما آنچه از زبان دو متخصص آورده ایم، تلنگری برای این آسیب جدید است.
زهرا دهنوی، دکترای تخصصی علوم تغذیه و عضو هیئت علمی گروه تغذیه دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، ترجیح می‌دهد گفتگو را با تعریف الگوی غذایی صحیح آغاز کند؛ همان که همه درباره آن تردید دارند و در حال تغییر و آسیب دیدن است: منظور الگویی است که از یک طرف نیاز‌های تغذیه‌ای ما را به مواد مغذی و انرژی و موارد دیگر تأمین کند و از سوی دیگر سلامت عمومی را بهبود ببخشد؛ یعنی عامل پیشگیری از بیماری‌ها هم باشد. الگوی صحیح شامل مصرف متنوع مواد غذایی است که از همان مواد مغذی غنی هستند.
اگر بخواهم به صورت کلی بگویم، سه اصل کلی باید داشته باشد. اصل اول، تنوع در گروه‌های مختلف (غلات، سبزی و میوه، گوشت و لبنیات)، اصل دوم تعادل و اصل سوم تناسب است؛ یعنی مقدار غذا با نیاز جسمی هم اندازه باشد. در نهایت اینکه به صورت کلی از خوردن مواد غذایی مضر همچون قند‌های ساده، چربی‌های اشباع و فست فود‌ها خودداری کنیم.
او با اشاره به وضعیت تغذیه مشهدی‌ها می‌گوید: ما در گروه علوم تغذیه دانشگاه، تحقیقات متعددی روی شهروندان مشهدی انجام دادیم. پرسش نامه تغذیه‌ای داریم و برخی ابزار‌ها برای ارزیابی تغذیه افراد که دریافت‌های غذایی را بررسی می‌کنیم. یکی از مهم‌ترین پرسش نامه ها، بسامد خوراک (FFQ) است که الگوی مصرف را ارزیابی می‌کند.
من نمی‌توانم عدد و رقم خاصی به شما بدهم؛ چون در الگو، کاری به عدد نداریم؛ اما در بررسی‌ها مشخص شده است که الگوی غذایی ما به سمت الگو‌های غذایی ناسالم که سرشار از قند‌های ساده و مصرف فست فود‌ها هستند، کشیده شده است. این تغییر الگو ناشی از تبلیغات و اطلاعات نادرستی است که شهروندان در فضا‌های مختلف در معرض آن هستند. مثلا درباره مصرف لبنیات خیلی تغییر اتفاق افتاده، از طرفی گران است و پای مشکلات اقتصادی هم مطرح است. مصرف میوه و سبزی‌ها به ویژه در قشر ضعیف جامعه بسیار کم است.
استادیار گروه تغذیه با اشاره به یکی از جلسات در مراکز بهداشت درباره مصرف نمک‌ها اضافه می‌کند: نتایج بررسی نشان می‌داد مصرف نمک‌های یددار در بین مردم به شدت کاهش پیدا کرده است. ما طی سال‌ها توانسته بودیم مصرف نمک یددار را ترویج و از بیماری‌هایی مثل گواتر و هیپوتیروئیدی پیشگیری کنیم؛ در حالی که اکنون به خاطر تبلیغات نادرستی که درباره نمک‌های معدنی و دریا می‌شود، گرایش به سمت آن‌ها به شدت افزایش پیدا کرده است. این کاهش باعث کمبود ید شده و عدد و رقم‌ها نشان می‌دهد میزان هیپوتیروئیدی در میان نوزادان افزایش پیدا کرده است. اطلاعات نادرست تغذیه‌ای به شهروندان آسیب می‌رساند.
دهنوی درعین حال آگاه شدن شهروندان درباره نوع تغذیه صحیح و موادغذایی را هم رد نمی‌کند و می‌گوید: ممکن است برخی اطلاعات درست باشد؛ اما براساس آنچه ما می‌بینیم، انگار اطلاعات نادرست آن قدر جذاب و زیبا به مردم انتقال داده می‌شود که کاملا باورپذیر است.
وی ادامه می‌دهد: غذای سالمی که می‌خوریم، اثر مفید دارد؛ اما اگر بخواهیم درباره فست فود‌ها اظهارنظر کنیم، افزایش زیاد آن به شدت آسیب زاست. تنوع بسیار زیاد در فست فود‌ها همراه با طعم‌های جدید می‌تواند مردم را به خوردن آن ترغیب کند. چیزی که الان مد شده، فروش سوخاری کیلویی است که قیمت به صرفه تری دارد. حالا تصور کنید دریافت اسید چرب ترانس با خوردن آن سوخاری که چندین بار از روغن آن استفاده شده و سوخته، سرشار از هیدروژنه و اسید‌های مضر است، فاجعه ایجاد می‌کند. وقتی مصرف فست فود زیاد می‌شود، یعنی نوشیدن نوشابه‌های گازدار و سس‌ها هم افزایش پیدا می‌کند.
این دکترای علوم تغذیه با تأیید اینکه شاهد تغییر ذائقه شهروندان هستیم، می‌گوید: تغییر ذائقه ناشی از عوامل مختلف است. یکی از دلایل، تغییرات فرهنگی و اجتماعی است. تصور کنید در گذشته مردم برای مهمانی‌ها در خانه غذا می‌پختند، اما الان از بیرون غذا می‌گیرند یا اصلا مهمانی را در رستوران برگزار می‌کنند. همین طور به خاطر فضا‌های مجازی و ارتباطات گسترده، غذا‌های کشور‌های دیگر را می‌خورند. ممکن است جنبه مثبت هم داشته باشد و درمعرض غذا‌های مفید هم قرار بگیرند؛ اما باید خیلی روی آن کار شود.
دهنوی یادآور می‌شود: ما در گروه تغذیه، پروژه‌هایی را تعریف می‌کنیم که روی آموزش شهروندان کار کنیم. مثلا وقتی فضای مجازی درباره نمک دریا تبلیغ می‌کند، ما از فواید نمک یددار بگوییم. لبنیات بد است و سردی می‌آورد، ما هم ضرر حذف این مواد را توضیح بدهیم. آموزش باید با روش‌های مختلف برای گروه‌های سنی مختلف متناسب باشد. باید پروژه‌هایی در مهدکودک‌ها همراه با بازی و تفریح برگزار کنیم که این گروه سنی به صورت غیرمستقیم ترغیب شوند.
او در پاسخ به اینکه آیا می‌توان ذائقه نوجوانی را که از کودکی با این نوع مواد غذایی بزرگ شده است، تغییر داد، توضیح می‌دهد: ما اصلی داریم به نام تغییر رفتار تغذیه ای؛ یعنی نه اینکه به فرد یک برگه رژیم بدهیم که برود براساس آن غذا بخورد، بلکه تغییر رفتار تئوری‌های مختلفی دارد که وارد مباحث روان شناسی می‌شود. کار سختی هم هست. در بحث کودک و نوجوان، والدین خیلی مهم هستند. تصور کنید در خانه‌ها کابینتی داریم به نام سوپرمارکت که همه انواع چیپس، پفک، کیک و شکلات هست. کودک به صورت مداوم و روزانه در معرض تنقلات است، ما در این خصوص باید روی والدین کار کنیم.
عضو هیئت علمی گروه تغذیه دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد می‌گوید: تبعات تغذیه ناسالم خیلی واضح است. هر بیماری به جز بیماری‌های واگیردار که شیوع آن خیلی کم شده، شامل همه بیماری‌های مزمن قلبی و عروقی، دیابت، فشارخون، اختلالات چربی خون و انواع سرطان‌ها کاملا با نوع تغذیه ارتباط مستقیم دارند. چاقی و اضافه وزن که دیگر منشأ همه بیماری‌های دیگر است و ریسک ابتلا را افزایش می‌دهد و افزایش آن در همه سنین دیده می‌شود.
دهنوی ادامه می‌دهد: میزان افزایش وزن در بچه‌ها اصلا نیازی به گرفتن آمار هم ندارد. هم رژیم غذایی نادرست دارند، هم سبک زندگی بدون تحرک و فعالیت فیزیکی. برای همین فشار خون و کبد چرب به شدت در میان کودکان و نوجوانان افزایش پیدا کرده است. این اضافه وزن به بزرگ سالی منتقل می‌شود. او در نهایت معتقد است: تنها راه، آگاهی دادن با اطلاعات صحیح به خانواده هاست. ما در هر مدرسه یک مربی بهداشت داریم. در مراکز بهداشت هم از چند سال پیش کارشناس تغذیه حضور دارد که کارشان همین آموزش جامعه است. باید تلاش کنیم با کمک روش‌های مختلف و جهانی آموزش در همه سطوح و سنین را با شدت بیشتری انجام دهیم.
دکتر محسن ذاکریان
متخصص طب سنتی
در طب سنتی قبل از اینکه به سراغ درمان برویم، پایه و نگاه ما حفظ سلامتی است و در این رابطه شش اصل آب و هوا، تغذیه، خواب و بیداری، حرکت و سکون، استفراغ و احتباس و اعراض نفسانی اهمیت دارند و مهم‌ترین عامل، تغذیه است که رکن اصلی برای سبک زندگی به حساب می‌آید. طب سنتی می‌گوید که ۸۰ درصد بیماری‌ها ناشی از سبک زندگی و نوع تغذیه است. زکریای رازی تأکید دارد تا وقتی می‌توانید درمان را با غذا انجام بدهید، دارو تجویز نکنید. در طب سنتی درمان با نوع غذای مصرفی است.
مطالعات علمی که در این خصوص انجام شده، همراه با مراجعه بیماران به مراکز درمانی نشان می‌دهد الگو‌های غذایی شهروندان علت غالب مشکلاتی است که بیماری‌هایی مثل سرطان و ناباروری را دامن می‌زند و نیاز به اصلاح جدی دارد. استفاده زیاد از روغن، نمک، غذا‌های سرخ کردنی، مصرف زیاد فست فود‌ها و نوشابه در نسل جدید، در کنار آن استفاده انواع سس و ادویه جات تند که برای طعم دادن استفاده می‌شود، آسیب جدی برای سلامتی به همراه دارد.
به اینها اضافه کنید فعالیت رستوران‌ها را که بیش از توجه به سلامت افراد، برای داشتن مشتری بیشتر تلاش می کنند. به همین خاطر در فرایند تولید و پخت وپز آن‌ها از طعم دهنده‌های خاصی استفاده می‌شود که مضر است. استفاده از روغن، نمک و ادویه غیرمتعادل در فرایند تهیه غذا و مصرف مستمر آن برای کسانی که تا دیروقت کار می‌کنند و علاوه بر این، غذا را معمولا در محل کار می‌خورند، قطعا آسیب جدی به ویژه در سیستم گوارشی به همراه دارد که ما نمود این مشکلات را در مراجعات به کلینیک‌ها شاهد هستیم. جوانان و عمده مشکل افرادی که درگیر بیماری‌های عدیده گوارشی هستند، غالبا با پرهیز دادن از غذای بیرون و به ویژه فست فود‌ها حل می‌شود.
علاوه بر اینها مصرف نوشیدنی‌های کافئین دار در سال‌های اخیر رشد چشمگیری داشته است. در ۱۰ سال گذشته اگر می‌خواستیم از آسیبی در این حوزه یاد کنیم، مصرف زیاد چای بود؛ اما امروز گسترش قارچ گونه کافه‌ها و حتی مصرف قهوه در خانه‌ها را شاهد هستیم. در حالی که میزان مصرف متعارف برای عموم جامعه نهایتا دو شات و برای خانم‌های باردار در حد کمتر از یک شات است که غالبا رعایت نمی‌شود.
نکته مهم این است که اغلب برای بیدار ماندن و داشتن انرژی بیشتر و توان انجام کار قهوه استفاده می‌شود و از آسیب‌های آن نباید غافل باشیم که مشکلات قلبی یکی از این موارد است. علاوه بر اینها منجر به بیماری‌های گوارشی و التهابی می‌شود؛ این کار شاید به بیدار ماندن کمک کند، اما به داشتن تمرکز کمکی نمی‌کند و معمولا اعتیادآور است و افراد باید مصرف خود را زیاد کنند که آسیب زاست.
بگذارید آن را با مثالی روشن کنم. از منظر طب سنتی، مانند زدن یک شلاق بر پیکر حیوانی است که مرکب ماست. شاید زدن شلاق یک بار و دوبار آن هم به هنگام، تأثیرگذار باشد؛ اما اگر مرتب از این حربه استفاده کنیم، تأثیرش را از دست می‌دهد. خوردن نوشیدنی‌های کافئین دار و قهوه هم به همین شکل است.
در طب سنتی می‌گوییم تنوع استفاده از مواد غذایی خوب است، ولی باید در این زمینه تعادل داشت و نباید زیاده روی کرد؛ حتی در مصرف آب هم که ماده‌ای بی ضرر به نظر می‌رسد، باید تعادل را رعایت کرد.
به صورت کلی شیوه خوردن و آشامیدن برای ما مهم است. چه مواد غذایی را استفاده کردن یک موضوع است و چگونه خوردن، یک بحث دیگر که خیلی هم اهمیت دارد. نکته مهم دیگر، خوردن بموقع غذاست؛ هم زمانی غذاخوردن با کار‌های دیگر مناسب نیست، مثلا همراه با درس خواندن، جلسه و گفتگو و ... نباید غذا بخوریم. فاصله میان وعده‌های غذایی هم مهم است که بدن فرصت هضم و جذب داشته باشد، تنوع غذایی باشد؛ اما در یک وعده غذایی نه.
سفره‌هایی که برنج همراه چند مدل خورشت، سالاد، دسر و نوشیدنی‌های متنوع دارد، اصلا برای بدن مناسب نیست. تنوع در یک وعده غذایی برای هضم غذا سخت است؛ زیرا بدن باید این مواد را جذب و هضم کند که در نتیجه یا مواد دفعی زیاد می‌شود یا غذا در بدن رسوب می‌کند. ریشه بیماری‌های مختلف به همین موضوع برمی گردد.
ترتیب خوردن غذا‌ها هم مهم است. ترجیحا خام خواری را با پخته خواری انجام ندهید. اگر قرار است سالاد بخورید، با فاصله نیم ساعت از غذا باشد که به هضم غذا کمک کند. بهتر است ماست و لبنیات را به عنوان یک وعده غذایی مستقل میل کنید. نکته بعدی هم مصرف مایعات است؛ هم زمانی مصرف آب خنک و نوشابه با غذا آسیب زاست. حواستان باشد که عادت‌های اشتباه رفتاری از کودکی شکل می‌گیرد و خودتان را به خوردن غذا‌های مناسب عادت دهید.