درخشش دانش‌بنیان‌های مشهدی در بازار تجهیزات پزشکی

علیرضا وفایی نیا | شهرآرانیوز؛ با اینکه ورود شرکت‌های دانش‌بنیان کشورمان به حوزه پزشکی و تجهیزات مرتبط با آن قدمت چندانی ندارد، این مجموعه‌های بومی در بزنگاه‌هایی مانند شیوع کرونا، به‌خوبی توانستند توانمندی‌های خود را نشان دهند و به کمک نظام سلامت و درمان کشور بشتابند. در این بین، مجموعه‌های دانش‌بنیان و فناور شهرمان از مهم‌ترین قطب‌های این صنعت در کشورمان به شمار می‌روند، به طوری که در هفته‌ای که گذشت، بیست‌و‌سومین نمایشگاه بین‌المللی ایران‌هلث (تجهیزات پزشکی، دارویی و آزمایشگاهی) شاهد حضور شرکت‌های دانش‌بنیان مشهدی بود که از حدود پنجاه محصول تازه خود رونمایی کردند.

هم‌چنین در این نمایشگاه تخصصی، سورنا ستاری، معاون علم و فناوری رئیس جمهور، از پارک علم و فناوری خراسان رضوی که تنها پارک حضور یافته در نمایشگاه ایران‌هلث بود، به عنوان پارک پیشرو در توسعه بازار تجهیزات پزشکی یاد کرد. به همین بهانه گفت‌وگویی کردیم با سیدموسی سیادتی، مدیر پردیس فناوری جامع پارک علم و فناوری خراسان تا با ظرفیت‌های مجموعه‌های دانش‌پایه حاضر در این مرکز و توانمندی‌های آن‌ها بیشتر آشنا شویم.

توسعه چشمگیر یک صنعت نوپا

با وجود اینکه در سال‌های گذشته شرکت‌های فناور کشورمان پیشرفت‌های خوبی در حوزه تولید تجهیزات پزشکی داشته و در مواردی توانسته‌اند با ساخت دستگاه‌های پیشرفته مانند سی‌تی‌اسکن یا ونتیلاتور حتی به بازار‌های جهانی راه پیدا کنند، به گفته مدیر پردیس فناوری جامع پارک علم و فناوری خراسان، هنوز جای کار فراوانی در بخش تجهیزات پزشکی وجود دارد و این صنعت در کشورمان نوپاست: حوزه تجهیزات پزشکی در کشورمان دیر معرفی شد و هنوز در مقایسه با پیشرفت‌های این صنعت در دنیا، جای کار زیادی در ایران وجود دارد. همین امروز هم بخش زیادی از تجهیزات پزشکی و بیمارستانی ما از خارج از کشور وارد می‌شوند.

یکی از دلایل مهم این موضوع، عمر کوتاه رشته مهندسی پزشکی در دانشگاه‌های ماست. تا چند سال پیش به طور معمول دانش‌آموختگان این رشته به دلیل سود بالا و چالش‌های کم، به سراغ کار بازرگانی و واردات تجهیزات پزشکی می‌رفتند. پس از مدتی برخی از این افراد متوجه شدند خیلی از این اقلام وارداتی را می‌توانند تولید کنند و با وجود اینکه در آن زمان حمایت‌های دولتی چندانی هم از آن‌ها انجام نمی‌شد، مسیر ساخت تجهیزات پزشکی توسط مجموعه‌های دانش‌پایه در کشورما آغاز شد.

در این مرحله، پارک‌های علم و فناوری هم توانستند در توسعه این صنعت نقش داشته باشند و توانستند به رشد این حوزه کمک کنند. از آنجایی که ساخت تجهیزات پزشکی صنعتی بین رشته‌ای است، معرفی ظرفیت‌های این صنعت در پارک‌ها باعث شد مهندسان دیگر رشته‌ها هم با ظرفیت آن آشنا شده و عملا شبکه‌سازی لازم برای توسعه ساخت این تجهیزات در کشورمان سرعت بیشتری پیدا کند. این شرایط باعث شده است که امروز دیگر افراد فارغ‌التحصیل مهندسی پزشکی در کشورمان کمتر به سراغ کار‌های بازرگانی و واردات این تجهیزات بروند و بیشتر سعی کنند با استفاده از توان فنی و تخصص خود، محصولات مورد نیاز کشور در این بازار را خودشان تولید کنند. البته هنوز نسبت به صنعت روز دنیا در این زمینه عقب هستیم، اما در حدود هفت سال گذشته رشد شتابانی داشتیم و به‌سرعت در حال نزدیک شدن به شرکت‌های بزرگ دنیا در حوزه ساخت تجهیزات پزشکی هستیم.

خراسان، قطب اصلی تولیدات دانش‌بنیان پزشکی

پارک علم و فناوری خراسان رضوی در بخش تجهیزات پزشکی و محصولات مرتبط با آن، ۲۵ شرکت با گردش مالی هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان و چیزی بالغ بر ششصد نفر اشتغال‌زایی دارد. به گفته سیادتی، چنین ظرفیتی مشهد را به قطبی مهم در این حوزه تبدیل کرده است: امروز ۲۵ شرکت در پارک علم و فناوری خراسان فعال در حوزه تجهیزات پزشکی هستند و نکته جالب اینجاست که تقریبا تمام این شرکت‌ها توانسته‌اند در توسعه محصول و تجاری سازی خود موفق باشند و به شرکت‌های بزرگ تبدیل بشوند. از نظر بحث تولیدی و با توجه به مشاهداتی که در نمایشگاه‌های مختلف این حوزه از جمله رویداد ایران‌هلث که هفته گذشته در تهران برگزار شد داریم، خراسان یکی از قطب‌های اصلی در تولید دانش‌بنیان تجهیزات پزشکی کشور است و به طور خاص در زمینه تولید چند محصول، حرف اول را حتی در منطقه می‌زنیم.

به عنوان مثال، امروز ۸۰ درصد ونتیلاتور‌های استفاده‌شده در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی کشور را یکی از شرکت‌های پارک علم و فناوری خراسان به نام شرکت «احیا درمان پیشرفته» تولید می‌کند. از دیگر مجموعه‌های معتبر ما در این حوزه، شرکت «سامان‌دارو» است که با تولید داروی فاکتور ۸، تمام نیاز کشور به این داروی انعقاد خون را تأمین و در کنار آن، محصولاتش را به دیگر کشور‌های منطقه و دنیا هم صادر می‌کند. به طور کلی پارک علم و فناوری خراسان در زمینه شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در حوزه تجهیزات پزشکی، در کشور سرآمد است.

در نمایشگاه تجهیزات پزشکی ایران‌هلث هم تنها پارک علم و فناوری کشور بودیم که از طرف وزارت علوم در این رویداد حاضر شده و دستاورد‌ها و محصولات دانش‌بنیان تولیدشده توسط شرکت‌هایمان را رونمایی کردیم. خوشبختانه در نمایشگاه پزشکی هفته گذشته شاهد اقبال جامعه پزشکی کشور از توانمندی‌های شرکت‌هایمان بودیم، به حدی که برای خیلی از افراد باورکردنی نبود شرکت‌هایی نه‌چندان بزرگ بتوانند محصولاتی با این حد از فناوری و کیفیت تولید کنند.

دولتی‌های بدحساب

بخش زیادی از نظام درمان کشور ما را بیمارستان‌ها و مراکز دولتی تشکیل می‌دهند. همین موضوع باعث می‌شود که مشتری اصلی خیلی از شرکت‌های تولیدکننده محصولات پزشکی دولت باشد. اما به گفته مدیر پردیس فناوری جامع پارک علم و فناوری خراسان، بدحسابی مجموعه‌های دولتی در پرداخت به موقع مطالبات و سیاست‌های پولی و مالی اشتباه، دانش‌بنیان‌های فعال در حوزه تجهیزات پزشکی را با چالش روبه‌رو کرده است: تخصیص ارز‌هایی که در کشور انجام می‌شود، در جهت تولید کشور نیست و تنها برخی مجموعه‌های واردکننده با لابی‌هایی که انجام می‌دهند، از این ارز‌ها برخوردار می‌شوند و با واردات به تولید داخل آسیب می‌رساند.

در طرف مقابل، مشتری بسیاری از تجهیزات پزشکی تولیدشده در شرکت‌های دانش‌بنیان، بیمارستان‌ها و مراکز دولتی هستند. اما دولتی‌ها در زمان معین مطالبات شرکت‌ها را پرداخت نمی‌کنند و همین موضوع باعث شده است امروز تقریبا تمام شرکت‌های ما مطالبات معوقه میلیاردی فراوانی از دولت داشته باشند. این موضوع آسیب مهمی برای شرکت‌های کوچک به شمار می‌رود که منابع مالی کمتری دارند. این شرکت‌ها در صورت دریافت نکردن مطالباتشان، از نظر مالی با مشکلات فراوانی روبه‌رو می‌شوند و نمی‌توانند با تمام ظرفیت به فعالیت خود ادامه دهند.

محصول ایرانی با استاندارد جهانی

تا چند سال پیش جلب اعتماد مردم و جامعه پزشکی کشور برای استفاده از محصولات دانش‌بنیان تولیدشده در داخل کشور از مهم‌ترین مواردی بود که مجموعه‌های فعال در این بازار باید بر آن غلبه می‌کردند، اما به گفته سیادتی، امروز و به لطف عملکرد خوب و محصولات باکیفیت شرکت‌های دانش‌بنیان در این حوزه، مردم اعتماد خیلی بیشتری به توانمندی‌های بومی متخصصان کشورمان پیدا کرده‌اند: در حوزه تجهیزات پزشکی، تمام محصولات باید پروانه ساخت خود را از اداره تجهیزات پزشکی کشور دریافت کنند. فرایند گرفتن این پروانه بسیار سخت‌گیرانه و مطابق با استاندارد‌های روز دنیاست. به همین دلیل، محصولات دانش‌بنیان ما که با گرفتن پروانه، وارد بازار تجهیزات پزشکی می‌شوند، از نظر کیفیت هم‌تراز با نمونه‌های خارجی هستند. اما هنوز فرهنگ اشتباهی بین برخی کادر درمان و مردم وجود دارد که کالای خارجی را به محصولات باکیفیت داخلی ترجیح می‌دهند.

البته شرکت‌های ما در سال‌های گذشته توانسته‌اند با برخی راهکار‌ها این اعتماد را کم‌کم افزایش دهند. برای مثال محصولات مصرفی خود را به صورت امانی در اختیار مراکز درمانی قرار دادند تا آن‌ها با استفاده و دیدن کیفیت محصول، به آن اعتماد پیدا کنند. به طور کلی می‌توان گفت محصولات دانش‌بنیان تولید داخل ما هم‌تراز با نمونه‌های خارجی است، چون این محصولات قبل از گرفتن مجوز ورود به بازار، استاندارد‌های کیفی بین‌المللی را پشت سر می‌گذارند. رشد شرکت‌های دانش‌بنیان ما در پارک علم و فناوری هم نشان می‌دهد که جامعه پزشکی کشورمان در حال اعتماد کردن به محصولات تولیدی متخصصان و نیرو‌های نخبه کشور هستند.

پنجه در پنجه مافیا

حوزه درمان را می‌توان بازاری با حاشیه سود بسیار بالا نامید. این موضوع پای مافیا‌های قدرتمند را به این بازار باز کرده است و در بعضی مواقع کار را برای دانش‌بنیان‌های این حوزه سخت می‌کند. البته به گفته سیادتی، این موضوع تنها چالش شرکت‌های دانش‌بنیان حوزه تجهیزات پزشکی نیست: گرفتن پروانه ساخت به دلیل طولانی بودن فرایندی که شرکت‌ها برای دریافت آن باید طی کنند، از مهم‌ترین چالش‌هایی است که مجموعه‌های دانش‌بنیان حوزه پزشکی با آن روبه‌رو هستند.

البته، چون حوزه پزشکی به طور مستقیم با سلامت مردم سروکار دارد، حساسیت‌های ویژه خود را دارد و بخشی از این زمان‌بر بودن ارائه مجوز قابل قبول است. اما بخش زیادی از زمان‌بر بودن فرایند صدور مجوز هم به سازوکار‌های کهنه و بوروکراسی ناکارآمد اداره‌کل تجهیزات پزشکی کشور مربوط می‌شود. در کنار این موضوع، متأسفانه بازار تجهیزات پزشکی به دلیل حاشیه سود بالایی که دارد، دچار باند‌های مافیایی هم شده است.

شرکت‌های بزرگی که با واردات این محصولات از خارج از کشور، سود‌های فراوانی می‌برند، تمام توان خود را به کار می‌گیرند تا مجموعه‌های دانش‌بنیان داخلی به تهدیدی برای بازار پرسود آن‌ها تبدیل نشوند. لابیگری این گروه‌های مافیایی چه در بحث گرفتن پروانه، چه در حوزه تخصیص ارز و چه در بازار فروش، مشکلات مختلفی را برای تولیدکنندگان داخلی ایجاد می‌کند. شرکت‌هایی داشته‌ایم که محصولات باکیفیتی تولید می‌کردند، اما چون واردکننده بزرگی در حال وارد کردن محصول تولیدی آن‌ها بوده و ارتباطات خوبی هم داشته، مانع از دادن پروانه فعالیت به شرکت تولیدکننده داخلی می‌شده است.

البته مافیا در همه‌جای دنیا وجود دارد و باید دستگاه‌های نظارت‌کننده به آن رسیدگی لازم را کنند. مهم‌ترین چالش بعدی شرکت‌های دانش‌بنیانی که قصد ورود به حوزه ساخت تجهیزات پزشکی را دارند، هزینه ابتدایی بالا و زمان‌بر بودن رسیدن به درآمد در این حوزه است. البته در کنار این چالش‌ها، پارک علم و فناوری تلاش کرده است با حمایت‌هایی مانند تأمین فضای استقرار شرکت، تسهیلات مالی، تسهیل در گرفتن برخی مجوز‌های مورد نیاز شرکت‌ها و تلاش برای معرفی آن‌ها به بازار‌های هدف، تا جای ممکن مجموعه‌های دانش‌بنیان را در مسیر موفقیت یاری دهد.