نگاهی به تاریخ ایجاد گلزار شهدای حرم مطهر رضوی که مدفن ۷۶۵ شهید است

بیات | شهرآرانیوز؛ چندی پس از خاک سپاری حضرت رضا (ع) در باغ حمیدبن قحطبه طوسی، دفن جنازه در محل کنونی حرم و اطراف مرقد ایشان مرسوم می‌شود. ابتدا پیکر سرشناسان و پس از مدتی که تشکیلاتی اطراف مرقد امام پا‌ می‌گیرد، دفن مردگان پیرامون بارگاه رضوی شکلی همگانی پیدا می‌کند. این گونه است که امروز سوای قبور موجود در گوشه گوشه حرم، در حریم آن، سه زیرزمین به نام «بهشت ثامن الائمه (ع)» داریم.

هر سه این آرامستان‌ها پس از پیروزی انقلاب و به دلیل تقاضای زیاد برای دفن در حرم مطهر رضوی احداث شده اند؛ بهشت ثامن الائمه (ع) یک در طبقه زیرین صحن آزادی است، بهشت ثامن الائمه (ع) دو در طبقه زیرین صحن قدس و بهشت ثامن الائمه (ع) سه در طبقه زیرین صحن جمهوری اسلامی.

اگر چه خاک سپاری شهدا در این آرامستان‌ها از زمان پیروزی انقلاب و وقایع آن روزگار آغاز شده و تعدادی از شهدای مدفون در بارگاه رضوی نیز به رویداد‌های بعد از دفاع مقدس مربوط هستند، بیشترین شهدای مدفون در حرم مطهر رضوی به دفاع مقدس تعلق دارد. هفته دفاع مقدس بهانه‌ای شد تا نگاهی بیندازیم به مأمن شهدای کشورمان در بارگاه مطهر رضوی.

محل شهادت شهدای مدفون در حرم مطهر حضرت رضا (ع)، به مناطق جنگی غرب و جنوب ایران محدود نمی‌شود و برخی از این شهدا در دیگر شهر‌های ایران به ویژه مناطق شرقی و مرکزی کشور یا در کشورهایی، چون عراق، سوریه و عربستان سعودی به شهادت رسیده اند. همچنین تعدادی از شهدای مدفون در بارگاه رضوی، بعد از سپری کردن سال‌های اسارت یا جانبازی به خیل یاران شهیدشان پیوسته اند؛ باوجوداین از‌میان وقایع گوناگونی که منجر به شهادت مجاهدان راه حق شده است، بیشترین شهدای مدفون در حرم به دفاع مقدس تعلق دارند.

بر اساس اطلاعات موجود، پیکر مطهر ۷۶۵ شهید در بهشت‌های سه گانه ثامن الائمه (ع) و رواق‌های دارالسلام، دارالزهد، دارالحکمه و ایوان طلای بارگاه منور رضوی به خاک سپرده شده است. این شهدا طی سال‌های ۱۳۵۷ تا ۱۳۹۵ به این شرح به خاک سپرده شده اند: رواق‌های دارالسلام و دارالزهد هرکدام یک شهید، رواق دارالحکمه چهارشهید، صحن انقلاب ۱۴ شهید، بهشت ثامن شماره یک ۶۲۳ شهید مرد و ۱۰ شهید زن، بهشت ثامن شماره دو ۵۱ شهید و بهشت ثامن شماره سه ۵۵ شهید مرد و ۲ شهید زن. همچنین چهار شهید شامل دو شهید دفاع مقدس و دو شهید امنیت در هفته جاری در حرم به خاک سپرده شده‌اند.

بهشت ثامن الائمه (ع) شماره یک

در مقایسه با سایر بخش‌های حرم مطهر رضوی، بیشترین شهدای دفاع مقدس مدفون در حرم، در بهشت ثامن الائمه (ع) شماره یک واقع در صحن آزادی به خاک سپرده شده اند. افزون بر تعدادی از فرماندهان شهید دفاع مقدس، ۹ بانوی شهید و ۶ شهید حادثه حج خونین سال ۱۳۶۶ نیز در این مکان آرام گرفته اند.

علاوه بر یک شهید مرد و یک شهید زن بمباران تهران (۱۳۶۵)، تعدادی از شهدای ترور نیز در این مکان آرمیده اند، از جمله نوجوانی سیزده ساله به نام «محمدعلی افضلی بغدادآبادی» که در واقعه بمب گذاری تهران در سال ۱۳۶۵ به شهادت رسید.

همچنین مزار دو شهید سقوط هواپیمای ایرباس (۱۳۶۷) به نام‌های «محمدتقی رضایی نیری» و فرزندش، «محمدرضا رضایی نیری»، در یکی از غرفه‌های بهشت ثامن الائمه (ع) شماره یک قرار دارد. البته این خانواده چهار شهید دارد و پیکر مطهر شهید «فاطمه مهماندار رضایی کهریزی»، همسر شهید «رضایی نیری»، و دختر خردسالشان، شهید «زهرا رضایی نیری»، برای همیشه در خلیج فارس ماندگار شده است. شهید دیگر این واقعه، «امیر‌عابدشاهی»، نیز در این مکان دفن شده است.
از نکات جالب توجه این آرامستان، وجود آرامگاه ۳ شهید مجاهد عراقی است که همراه با رزمندگان ایرانی علیه رژیم بعث عراق و صدام جنگیده اند.

بهشت ثامن الائمه (ع) شماره ۲

علاوه بر وجود مزار تعدادی از شهدای دفاع مقدس در بهشت ثامن الائمه (ع) شماره دو، یادمان ۲۳ شهید سانحه هوایی هواپیمای ارتش جمهوری اسلامی ایران نیز که ۲۳ اسفند ۱۳۷۵ هنگام مراجعت از مأموریت در ارتفاعات بینالود دچار سانحه شدند، در این مکان قرار دارد. تعدادی از شهدای امنیت هم از جمله سربازان و مرزبانان غیور کشورمان که هنگام درگیری با اشرار به درجه رفیع شهادت نائل آمده اند، در این قسمت از حرم مطهر به خاک سپرده شده اند.

بهشت ثامن الائمه (ع) شماره ۳

علاوه بر تعدادی از شهدای دفاع مقدس، مزار شهدای عاشورای رضوی نیز در بهشت ثامن الائمه (ع) شماره سه است. در این واقعه که ۳۰ خرداد ۱۳۷۳ مصادف با عاشورای حسینی محرم ۱۴۱۵ هجری قمری و در جوار ضریح مطهر حضرت رضا (ع) رخ داد، بالغ بر ۳۰۰ تن از زائران مجروح شدند و ۲۷ نفر به شهادت رسیدند که از این تعداد، ۱۰ شهید در حرم مطهر به خاک سپرده شده اند. قبور این ۱۰ شهید یک تفاوت عمده با دیگر قبور شهدا دارد؛ در هر سه آرامستان حرم مطهر رضوی، قبور سراسر سنگ مرمر و هم سطح زمین است، اما مزار شهدای بمب گذاری سال ۱۳۷۳ در بهشت ثامن الائمه (ع) سه هم سطح دیگر قبور نیست.
همچنین سه شهید از شهدای فاجعه منا (۱۳۹۴) مثل شهید حاجی حسنی کارگر، قاری بین‎المللی مشهدی، در این مکان آرمیده اند.

شهید مدافع حرم، سردار غلامرضا سمائی که خادم حرم حضرت رضا (ع) نیز بوده و ۷ آبان ۱۳۹۵ در سوریه آسمانی شده، آخرین شهید مدفون در حرم مطهر است که در این آرامستان به خاک سپرده شده است.
همچنین مزار علم دار روایتگری و رئیس فقید مؤسسه تفحص سیره شهدا، حجت الاسلام مرحوم عبدا... ضابط که ۲۶ بهمن ۱۳۸۲ در مسیر بازگشت از جلسه تبلیغی در جاده بابل در سانحه رانندگی کشته شده است، در بهشت ثامن الائمه (ع) شماره سه قرار دارد.

شهدای شاخص مدفون در حرم رضوی

پیکر مطهر حجت الاسلام سید عبدالکریم هاشمی نژاد، دبیر حزب جمهوری اسلامی در استان خراسان، در رواق دارالسلام به خاک سپرده شده و مزار حجت الاسلام سید رضا کامیاب، عضو شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی استان خراسان، در رواق دارالزهد واقع شده است.

پیکر مطهر شهیدان حجت الاسلام قاسم‌صادقی، نماینده مردم مشهد در اولین دوره مجلس شورای اسلامی، علی اکبر دهقان، نماینده مردم تربت جام در اولین دوره مجلس شورای اسلامی، مهدی امین زاده، معاون بازرگانی داخلی وزارت بازرگانی، جواد اسدا...  زاده، معاون بازرگانی خارجی دولت شهید رجایی که در حادثه هفتم تیر به درجه رفیع شهادت نائل آمده اند، در رواق دارالحکمه آرام گرفته است.

مزار سردار شهید مهدی خادم الشریعه، اولین فرمانده تیپ ۲۱ امام رضا (ع)، و سردار جهادگر، سیدمحمدتقی رضوی مبرقع، معاون فنی مهندسی قرارگاه خاتم الانبیا (ص)، در ایوان طلا واقع در صحن انقلاب قرار دارد.
پیکر مطهر سرداران شهید بابامحمد رستمی، فرمانده عملیات سپاه خراسان، شهید حسن آقاسی زاده، معاون فنی مهندسی قرارگاه خاتم الانبیا (ص) رمضانعلی عامل، فرمانده تیپ امام جعفر صادق (ع)، شهید حسین آستانه پرست، دبیر دبیرستان علوی و مدیر هنرستان شهید بهشتی (صنعتی) مشهد، نیز در رواق دارالحکمه آرام گرفته است.