ثبت ملی اژدرکوه تا پایان آذر ۱۴۰۱

آرزو جاودانی | شهرآرانیوز؛ «اژدرکوه» کوهی افسانه‌ای است که در شمال مشهد قرار گرفته و در دامنه آن، فارمد یا همان روستای «پرمه» با قدمتی طولانی و مربوط به پیش از ظهور اسلام قرار دارد. اژدر کوه یکی از هزاران منبع تاریخی ایران بوده و زیبایی آن وصف ناپذیر است و اگرچه میلیون‌ها سال سرافراز و پایدار ایستاده، بسی مظلوم است.

این کوه در حوزه محیط زیست و کوه نوردی هم بسیار ارزشمند است و در تاریخ کهن نیز از آن به عنوان یک کوه افسانه‌ای نام برده شده است، اما به رغم ذکر نامش در شاهنامه حکیم بزرگ توس، فردوسی، و همچنین گرشاسب نامه اسدی توسی، چندسالی است به دلیل برداشت آهک، هر روز زخم‌های بسیاری را بر پیکر خود تجربه‌ می‌کند. توقف فعالیت معادن آهک در این کوه و حفظ سلامت آینده هوای مشهد به دلیل قرارگرفتن این کوه در مسیر وزش باد در مشهد، ضرورت دارد و اگرچه دراین راستا وعده‌هایی ازجمله ثبت ملی این اثر طبیعی شنیده می‌شود، هنوز اقدام مؤثری در این زمینه انجام نشده است.

اژدرکوه در تاریخ

مهدی سیدی، نویسنده کتاب «فرهنگ جغرافیای تاریخی شاهنامه»، آورده است: «در دامنه جنوبی اژدرکوه، رگه سرخ رنگی به شکل اژد‌هایی هولناک (با تنه، دم و دهانی باز) به طول تقریبی یک کیلومتر دیده می‌شود که اهالی توس، آن لکه سرخ رنگ را جسد اژد‌هایی می‌پندارند و افسانه‌ای برای توجیهش دارند. اسطوره سازان باستانی ایران چنین گفته اند که روزگاری آن اژد‌ها با بندآوردن آب کشف رود (رودی که زمانی شاهرگ حیاتی ولایت توس بوده، و در فاصله اندکی از کوه مزبور جاری است)، خواب و آرام را بر مردم توس حرام می‌کرده، تا اینکه پهلوانی تن به خطر داده و آن اژد‌های کوه مانند را کشته و جسدش را از مقابل رودخانه به دور انداخته است!»

اسدی توسی در گرشاسب نامه، کشتن این اژد‌ها را به گرشاسب نسبت داده، فردوسی در شاهنامه، این دلاوری را به سام (پدر زال و جد رستم) مربوط دانسته است، و مردم محلی روستای فارمد، این پهلوان را حضرت علی (ع) معرفی می‌کنند. چندسالی است که این کوه اسطوره‌ای در مظلومیت و بی توجهی متولیان دچار خسران می‌شود و مردم مشهد به واسطه همین بی توجهی و البته به مرور زمان، سلامت هوا و محیط زیست خود را از کف می‌دهند.

تغییر چهره طبیعی کوه، پذیرفته نیست

برای پیگیری تخریب و تغییر چهره اژدرکوه، همین ابتدای گزارش به سراغ معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی می‌رویم. محمد عرفانی در این باره می‌گوید: اژدرکوه در حال حاضر جزو مناطق چهارگانه که شامل منطقه شکار ممنوع، پارک ملی طبیعی، منطقه تحت حفاظت و اثر ملی است، قرار نگرفته؛ بنابراین جزو مناطق تحت اختیار ما نیست، اما از لحاظ جایگاهی که در سلامت محیط زیست دارد، بسیار با اهمیت است.

او ادامه می‌دهد: این منطقه به دلیل برخورداری از شرایط لازم برای ثبت ملی جزو مناطق تحت حفاظت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و از حیث فعالیت معادن آهک و سیمان، مشمول قانون معادن و تحت نظارت سازمان صنعت، معدن و تجارت است.

عرفانی با اشاره به فعالیت معادن در محدوده این کوه بیان می‌کند: برهم زدن سیمای زمین و تغییر چهره طبیعی کوه و در کنار آن، ایجاد گرد و غبار ناشی از فعالیت‌های معدنی، از تبعات محسوس در این منطقه است و به هیچ وجه پذیرفتنی نیست.

معاون اداره کل محیط زیست خراسان رضوی می‌گوید: اژدرکوه با توجه به موقعیتش و قرار داشتن در جنوب شرق مشهد، دقیقا در جهت وزش باد‌های غالب به سمت شهر است؛ بنابراین برداشت‌های معدنی در این منطقه و غبار ناشی از آن با وزش باد به سمت شهر هدایت می‌شود و تبعات زیست محیطی به دنبال دارد.

هیچ سندی درباره ارزشمندی اژدرکوه در دست نیست

بسیاری از تاریخ پژوهان، اژدرکوه را یک اثر تاریخی دارای ارزش ثبت ملی می‌دانند، اما معاون امور معادن و صنایع معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت (صمت) خراسان رضوی، نظرش متفاوت است. او معتقد است تا کنون هیچ سندی مبنی بر ارزش طبیعی یا تاریخی این کوه به سازمان صنعت و معدن ارسال نشده و اگر هم این کوه ارزشمند باشد، متولی حفاظت و صیانت از آن، اداره کل میراث فرهنگی است.

محمد توکلی با بیان اینکه هنوز مستندی از اقدام برای ثبت ملی یا ثبت ملی این منطقه به ما ابلاغ نشده است، ادامه می‌دهد: اینکه گفته می‌شود جایگاه اژدرکوه ارزشمند است، بر اساس کدام سند و مدرک است؟ مشهد و استان کوه‌های فراوانی دارد؛ چه کسی گفته است که اژدرکوه دارای ارزش و اهمیت است؟
وی تأکید می‌کند: درصورت ثبت ملی و اعلام ارزش طبیعی و تاریخی، این کوه معدنی واگذار نمی‌شود و برای هیچ فردی هم حقی ایجاد نمی‌شود، اما نکته مهم، پیگیری نکردن اداره کل میراث فرهنگی در این زمینه است.

معاون امور معادن صمت خراسان رضوی با بیان اینکه طبق قانون در هر معدن، یک مسئول، ناظر بر عملیات معدن است که ازسوی سازمان نظام مهندسی معدن تعیین می‌شود، ادامه می‌دهد: سازمان صمت نیز به عنوان متولی انفال (مالک اصلی معادن دولت است که با صدور پروانه مجوز برداشت معدن را به بخش خصوصی می‌دهد) هر سال از مناطق فعالیت معادن و رصد برداشت‌ها بازدید می‌کند و بر کار معادن نظارت دارد.

وی می‌گوید: با اجرای طرحی جدید در راستای ایمنی معادن و کنترل میزان برداشت‌ها از معادن، به تازگی با پهپاد و بهره گیری از فناوری روز دنیا اقدام به نقشه برداری از منطقه می‌شود و میزان برداشت‌ها تحت نظر است؛ البته هنوز گزارش ارزیابی وضعیت دریافت نشده است.

توکلی درباره احیا و بازسازی آثار ناشی از فعالیت معادن در منطقه بیان می‌کند: طبق قانون ۱۲ درصد از پرداخت حقوق دولت در ازای برداشت منابع طبیعی، سهم اداره کل منابع طبیعی است که با هدف احیا و بازسازی تخریب صورت گرفته ناشی از بهره برداری معادن باید هزینه شود.

وی با  اشاره به فعالیت سه معدن برداشت آهک در اژدرکوه می‌گوید: پروانه فعالیت یکی از این معادن تا ۱۴۰۸ تاریخ دارد و حدود فعالیتی سایر معادن این منطقه نیز کم وبیش تا همین مدت است.

رئیس اداره حفاظت محیط زیست مشهد:
جای خالی مطالعات درباره تأثیر اژدرکوه بر هوای مشهد

یکی از نکاتی که سمن‌ها درباره تخریب اژدرکوه به آن اشاره کرده اند، رسیدن ریزگرد‌های بیابان قَرَه قوم ترکمنستان به مشهد است. ماجرا از آنجا اهمیت دارد که بیابان قره قوم (به معنای شن سیاه)، از بزرگ‌ترین کویر‌های شنی جهان، حدود ۷۰درصد (حدود ۳۵۰ هزار کیلومترمربع) از مساحت کشور ترکمنستان را پوشانده است و در صورت تخریب کوه ها، این ریزگرد‌ها به روی شهر مشهد سایه می‌افکند و دردسر‌های بزرگی برای مردم مشهد به وجود خواهد آورد. برای پیگیری این ماجرا به سراغ رئیس اداره حفاظت محیط زیست مشهد می‌رویم.

هادی موسی پور دوست آبادی درباره تأثیر اژدرکوه و معادن پیرامون آن بر کیفیت هوای مشهد بیان می‌کند: تاکنون در این زمینه مطالعه همه جانبه‌ای انجام نشده، اما لازم است درباره تأثیر این کوه بر جریانات هوا به ویژه هوای شرق به غرب و آلودگی‌ای که ممکن است با جریانات هوا از طرف ترکمنستان به ایران منتقل شود، مطالعاتی صورت گیرد. افزایش فرسایش خاک و درنهایت تأثیر آن بر میزان گرد وغبار منطقه، از دیگر موضوعاتی است که باید در این منطقه بررسی شود؛ زیرا عوارض طبیعی هر منطقه بر جریان هوای آن منطقه اثر گذار است؛ بنابراین بررسی نحوه و میزان اثر آن‌ها ضرورت دارد.

او در ادامه، اژدرکوه را دارای ارزش ثبت ملی می‌خواند و بیان می‌کند: اژدرکوه ازسوی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و طبق نامه ابلاغی در تاریخ چهارم آبان جاری، «اثر طبیعی دارای ویژگی و ارزش ثبت در فهرست ملی» تشخیص داده شده است؛ بنابراین حراست و حفاظت از آن و نیز تعیین و حفظ حریم آن در صورت ثبت ملی در حیطه وظایف این اداره کل است و برای هر فعالیت معدنی در آن محدوده باید علاوه بر دریافت مجوز‌های لازم از سازمان صنعت، معدن و تجارت و اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری، مجوز‌های جدیدی هم از اداره کل میراث فرهنگی گرفته شود.

موسی پور می‌افزاید: علاوه براین، متولی معادن یعنی سازمان صمت، باید با نظارت قوی خود در صورتی که تعهدات معدن کار در منطقه رعایت نشود، با متخلف برخورد کرده و درصورت نیاز حتی مجوز معدن را لغو کند. تعهد اجرای پیوست زیست محیطی هر معدن بر عهده سازمان صمت است.
وی با بیان اینکه آخرین بازدید نظارتی از این منطقه، تابستان امسال انجام شده است، می‌گوید: در صورت مشاهده هرگونه تخلف در فعالیت معادن و ایجاد آلودگی محیط زیستی، قطعا اخطار صادر می‌شود و برخورد قانونی صورت می‌گیرد.

کوه افسانه‌ای تا پایان آذر ثبت ملی می‌شود

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی، صحبت‌های معاون امور معادن و صنایع معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت (صمت) خراسان رضوی را مبنی بر ارزشمند نبودن اژدر کوه رد می‌کند و‌ می‌افزاید: اژدرکوه، کوهی تاریخی و یک اثر طبیعی ارزشمند است که اقدامات لازم برای ثبت ملی این اثر به صورت کامل انجام شده و اکنون در انتظار جلسه بررسی نهایی و صدور شماره ثبت ملی است.

احسان زهره وندی بیان می‌کند: در این راستا پرونده ثبت این اثر طبیعی در سامانه ثبت بارگذاری شده و به همراه ۱۵اثر طبیعی دیگر در استان خراسان درانتظار برگزاری جلسه نهایی برای موافقت نهایی در تهران است.

وی ادامه می‌دهد: به دلیل اینکه استان خراسان رضوی دارای بیشترین شمار پرونده‌های پیشنهادی آثار ملی به منظور ثبت در فهرست ملی است، احتمال برگزاری جلسه بررسی در مشهد هم وجود دارد.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی درباره تاریخ برگزاری جلسه مذکور نیز می‌گوید: به احتمال قوی تا پایان آذر، جلسه نهایی برگزار و با ثبت اژدرکوه در فهرست میراث ملی طبیعی موافقت می‌شود.

وی با بیان اینکه هم اکنون بیش از ۲هزار اثر تاریخی، فرهنگی، معنوی و طبیعی خراسان رضوی در فهرست آثار ملی ثبت شده است، می‌افزاید: حفظ تک تک این آثار، مهم و دارای اهمیت است و برای این منظور نیازمند کمک و مشارکت مردم هستیم و هر همکاری در این زمینه را با آغوش باز پذیرا هستیم.