مدیرعامل سازمان بازآفرینی شهری مشهد از ریز و درشت اقدامات برای حل مشکلات حاشیه نشینان می‌گوید
سازمان بازآفرینی در سال۱۳۹۷ براساس ابلاغ مجلس در موضوع بافت فرسوده و حاشیه شهر و با دستور وزارت کشور و دولت در همه کلان‌شهر‌ها تشکیل شد. هدف اصلی سازمان هم رسیدگی به حاشیه شهر، بافت فرسوده، بافت تاریخی و ناهمگون و الحاقی هست و سازمان بازآفرینی شهرداری براساس اساسنامه موظف است که به‌صورت جدی در این حوزه‌ها ورود داشته باشد و آن‌ها را به استاندارد‌های شهری نزدیک کند.
محمد کاملان | شهرآرانیوز؛ در سال‌های پایانی دهه۹۰، با ابلاغ مجلس و دستور دولت و با هدف سامان‌دهی بافت‌های فرسوده، حاشیه شهر، بافت‌های ناهمگون و رسیدگی به بافت‌ها و فضا‌های تاریخی، سازمانی با نام «بازآفرینی فضا‌های شهری» در شهرداری‌های کلان‌شهر‌های کشور تشکیل شد. این سازمان در مشهد، به‌دلیل اقدامات و پروژه‌های عمرانی‌ای که در «حاشیه شهر» اجرا کرده است، از روز‌های ابتدایی تأسیس تا امروز، نامش با این منطقه گره خورده، درحالی‌که احیای بخشی از بافت تاریخی مشهد و مرمت بنا‌های تاریخی، اشتغال‌زایی و توانمندسازی مردم در حاشیه شهر، رسیدگی به اوضاع بافت‌های فرسوده‌ای مثل آبکوه، عامل و وکیل‌آباد، فعال‌کردن مجموعه خیران شهریار و افزایش مشارکت آن‌ها برای نقش‌آفرینی در ساخت پروژه‌های شهری و... فقط بخشی از کار‌هایی است که سازمان بازآفرینی در مشهد انجام می‌دهد.
علی رضازاده‌همدانی، مدیرعامل سازمان بازآفرینی شهرداری مشهد، در گفتگو با شهرآرا، جزئیات بیشتری از فعالیت‌ها و اقدامات این سازمان در یک سال اخیر بازگو می‌کند؛ از اجرای موفقیت‌آمیز فاز نخست پروژه‌های زودبازده و آماده‌سازی برای آغاز فاز دوم این پروژه‌ها، آسفالت ۲۸۰ هزار مترمربع از معابر حاشیه شهر مشهد، هدف‌گذاری برای اشتغال بیش از ۸ هزارنفر در مراکز «رویش نوین» تا رتبه نخست مشهد در تحقق مطالبات از دولت و سازمان‌های مختلف و افزایش مشارکت مردم در احیای بافت‌های فرسوده.
توسعه کسب‌و‌کارها، افزایش سرانه‌ها و موضوعات فرهنگی و اجتماعی، مأموریت بازآفرینی در حاشیه شهر
سازمان بازآفرینی جزو سازمان‌های جدید شهرداری‌هاست؛ فلسفه تشکیل چنین اداره‌ای چه بوده است؟
سازمان بازآفرینی در سال۱۳۹۷ براساس ابلاغ مجلس در موضوع بافت فرسوده و حاشیه شهر و با دستور وزارت کشور و دولت در همه کلان‌شهر‌ها تشکیل شد. هدف اصلی سازمان هم رسیدگی به حاشیه شهر، بافت فرسوده، بافت تاریخی و ناهمگون و الحاقی هست و سازمان بازآفرینی شهرداری براساس اساسنامه موظف است که به‌صورت جدی در این حوزه‌ها ورود داشته باشد و آن‌ها را به استاندارد‌های شهری نزدیک کند.
با این همه، سازمان بازآفرینی بیشتر با حاشیه شهر و اقداماتی که در آنجا انجام می‌دهد، شناخته شده است.
ببینید! سازمان بازآفرینی براساس وظیفه‌ای که در حاشیه شهر دارد، موظف است در چهار حوزه به‌صورت جدی برای حاشیه شهر کار کند؛ یکی موضوع کالبدی، دیگری کمبود سرانه‌ها، پس از آن معیشت و اقتصاد و به‌ویژه کارآفرینی و در آخر هم موضوعات فرهنگی و اجتماعی. شورای ششم شهر در این دوره، توجه و تمرکز بسیار بر حاشیه شهر مشهد و موضوعات آن دارد و به همین‌دلیل ۴۰درصد بودجه عملیاتی شهرداری به پهنه حاشیه شهر اختصاص یافته است و همان‌طور‌که گفتم، در این دوره به‌صورت جدی به حاشیه شهر توجه خواهیم کرد.
طبیعتا یکی از اقدامات شاخص شما در حاشیه شهر، کلید‌زدن پروژه‌های زودبازده در این محلات بود. زودبازده‌ها چه نوع پروژه‌هایی محسوب می‌شوند؟
با تصمیم شورای اسلامی شهر در نخستین روز‌های کاری این دوره مدیریت شهری و در مرداد سال گذشته، قرار شد بخشی از این ۴۰ درصد بودجه به اجرای طرح‌های زودبازده در محلات هدف حاشیه شهر و بازآفرینی داده شود. زودبازده‌ها پروژه‌هایی هستند که مردم آن‌ها را تعریف می‌کنند. چون نگاه شورای شهر مردمی‌سازی و نقش‌آفرینی جدی آن‌ها در این حوزه است، طرح‌های زودبازده هم با کمک شورای اجتماعی محلات و معتمدان و روحانیان محوری و براساس درخواست‌ها و نیاز‌های مردم آن محله، تعریف و پس از تأیید کمیته نظارتی و تصویب شورای شهر اجرا شد و تا امروز ۴۱۰پروژه زودبازده درحال اجراست.
تملک اراضی برای افزایش سرانه‌ها در پروژه زودبازده۲ پررنگ خواهد بود
شورای شهر مشهد، چندی پیش، اجرای فاز دوم پروژه‌های زودبازده را مصوب کرد. قرار است مرحله دوم این پروژه‌ها چه تفاوتی با فاز اول داشته باشد؟
در فاز نخست زودبازده‌ها ۱۰میلیاردتومان اعتبار برای هر محله پیش‌بینی شد و برای فاز دوم نیز میانگین ۱۵ میلیاردتومان برای هر محله تصویب شده است. تفاوت بعدی، این است که دست سازمان بازآفرینی برای هزینه‌کردن بیش از آن مبلغ پیش‌بینی‌شده برای هر محله باز است، درحالی‌که در مرحله قبل، اگر نیاز به اعتباری بیش‌از ۱۰ میلیارد تومان داشتیم، امکان جذب آن فراهم نبود. یکی دیگر از مشکلات ما در مرحله اول تملک‌ها بود؛ مثلا برای اجرای خواسته مردم مثل احداث پارک یا بازگشایی یک معبر و... شهرداری باید ملکی را تملک می‌کرد که یا مالک حاضر به فروش نبود یا اینکه قیمت بیش از عرف مطرح می‌کرد و آن پروژه قفل می‌شد و مجبور به حذف آن می‌شدیم، اما در فاز دوم با جابه‌جایی درخواست‌های مردم، این اتفاق رخ نمی‌دهد. ضمن اینکه در پروژه‌های زودبازده مرحله دوم، هیچ معبر خاکی در شهر مشهد که طرح تفصیلی مصوب داشته باشد، باقی نخواهد ماند.
آیا مرحله اول را آسیب‌شناسی کرده‌اید که مشکلات آن در مرحله دوم پیش نیاید؟
برای اجرای هرچه بهتر و بدون نقص پروژه‌های زودبازده در فاز دوم، موانع و اتفاقاتی را که در مرحله اول اجرای این پروژه‌ها رخ داد، به‌صورت کامل بررسی کردیم تا این مشکلات برای فاز بعدی برطرف شود. برای این کار هم از معتمدان محلی نظرخواهی می‌کنیم و هم شهرداری‌های مناطق، چالش‌ها و موانع فاز اول را به سازمان بازآفرینی اعلام کردند. در مرحله نخست مردم دوست داشتند نقش خود را پررنگ ببینند؛ به‌همین‌دلیل هم در مرحله دوم این پروژه‌ها اطلاع‌رسانی و حضور مردم در کلنگ‌زنی و اجرا و سایر مراحل پررنگ‌تر و جدی‌تر از مرحله اول پیگیری و دنبال می‌شود.
املاک قولنامه‌ای، بلای جان نوسازی بافت‌های فرسوده
شرکت بازآفرینی شهری کشور، تسهیلات خوبی برای بافت‌های فرسوده درنظر گرفته که متأسفانه در مشهد چندان از آن‌ها استقبال نشده است. دلیل این موضوع به نحوه اطلاع‌رسانی شهرداری مربوط است یا مردم اقبالی به استفاده از این تسهیلات نشان نمی‌دهند؟
مشکل سند در بافت فرسوده و حاشیه شهر مشهد و نحوه بازپرداخت این وام‌ها دو مشکلی است که باعث شده از این تسهیلات استقبال نشود. در سنددارکردن اراضی بافت‌های فرسوده سازمان بازآفرینی وظیفه‌ای ندارد، ولی، چون دوست داریم مردم در مناطق هدف بتوانند از تسهیلات استفاده و کمبود‌ها را جبران کنند، ما هم مشغول پیگیری این موضوع از اداره ثبت اسناد هستیم. بخش زیادی از اراضی و خانه‌های بافت فرسوده مشهد، قولنامه‌ای و متعلق به اوقاف و آستان قدس رضوی است که طی جلساتی که در سطح مدیران ارشد و میانی برگزار می‌شود، سعی می‌کنیم همراهی‌ها را بیشتر کنیم تا تمایل مردم به سنددارکردن املاکشان افزایش یابد. تا این سند آماده نشود، مردم نمی‌توانند از تسهیلات خوبی که وجود دارد و اطلاع‌رسانی شده است، استفاده کنند. البته به‌جز این‌ها، یکی از مشکلاتی که بر سر راه استفاده از این تسهیلات وجود دارد، مسئله بازپرداخت آن‌هاست که برای بسیاری از مردم ساکن بافت فرسوده مشهد، مشکل است. خانواده‌ای که برای معیشت خود دچار مشکل است، برای ساخت مسکن نمی‌تواند از این تسهیلات استفاده کند.
در همین بافت‌های فرسوده، دفاتر توسعه محله وجود دارد که یکی از مشکلات آن‌ها، بومی‌نبودنشان بود. این مشکل حل می‌شود؟
مشکل بزرگ دفاتر توسعه محله، این بود که به‌دلیل کمبود‌هایی که در مشهد وجود داشت، از ظرفیت‌های دیگر شهر‌های کشور استفاده شد و شرکت‌هایی از شهر‌های مختلف، پیمانکار دفاتر توسعه محله مشهد شدند. این موضوع برای سازمان بازآفرینی مشکل ایجاد می‌کرد. در این دوره فقط به شرکت‌هایی برای دفاتر مجوز خواهیم داد که خاستگاه آن مشهد باشد. تعداد شرکت‌ها به‌دلیل بومی‌بودن کم می‌شود، ولی تعداد محلات میزبان دفاتر توسعه بیشتر خواهد شد و از ۳۲محله به ۵۴محله افزایش پیدا خواهد کرد.
تحول در بافت فرسوده با انتشار اوراق مشارکت
روند اجرایی در بافت‌های فرسوده‌ای مثل آبکوه، وکیل‌آباد و... در سال‌های گذشته قفل بوده است. آیا قرار است در بافت‌های فرسوده، در بر همان پاشنه قبلی بچرخد یا گره‌ها و قفل‌ها باز می‌شود؟
در این دوره از مدیریت شهری، به بافت‌های فرسوده‌ای مثل آبکوه و عامل و... توجه خوبی شده است و با نگاه ویژه اقدامات خوبی دارد صورت می‌گیرد. برای باز‌شدن قفل برخی بافت‌های فرسوده مثل آبکوه و وکیل‌آباد، نقشه‌ها دقیق‌تر و سهم مشارکت مردم بیشتر درنظر گرفته شده است؛ قبلا فقط افراد و سرمایه گذاران خاص می‌توانستند در این بافت‌ها فعالیت کنند، اما امروز این مانع برداشته شده است و مردم هم می‌توانند برای ساخت پروژه در بافت فرسوده فعالیت کنند و خودشان کار را جلو ببرند. درکنار این‌ها، بسته‌های تشویقی جدی‌تر با تسهیلات بیشتر به‌زودی تعریف می‌شود. از همه مهم‌تر اینکه با همراهی شهردار مشهد و برای باز‌شدن گره‌های بافت فرسوده، هیئت‌مدیره این بافت‌ها تقویت شده‌اند که بتوانند بخش زیادی از اختیاراتی را که مدیران بافت‌ها نیاز دارند، به آن‌ها تفویض کنند.
با این تفاصیل اگر این اقدامات به ثمر بنشیند، باید در یکی‌دو سال آینده اتفاقات خوبی در این بافت‌ها رخ دهد.
در یکی‌دو بافت مثل عامل و میدان شهدا روند رو‌به‌رشد بوده است و سعی می‌کنیم تا پایان این دوره مدیریت شهری، این بافت‌ها را به نقطه مطلوب برسانیم. در دو بافت آبکوه و وکیل‌آباد که در سال‌های گذشته برای آن‌ها کم‌کاری شده است، سعی کردیم مشارکت مردم را افزایش بدهیم و با حضور مردم کار جلو برود و به نقطه مناسب برسد. البته با اوراق مشارکتی که به تصویب شورای اسلامی شهر مشهد رسیده است، بافت‌های فرسوده از شکل فعلی خارج خواهد شد. درمجموع در بافت فرسوده مشارکت مردم زیاد شده است و تلاش می‌کنیم با کمک آن‌ها بافت را احیا کنیم تا شاهد خروج مردم از این بافت‌ها نباشیم.
پیاده‌رو‌سازی، بیشترین درخواست حاشیه‌نشینان
بیشترین درخواست مردم از سازمان بازآفرینی برای اجرای چه پروژه‌هایی بوده است؟
در طرح‌های زودبازده بیشترین درخواست مردم، ساخت معابر سواره‌رو و پیاده‌رو بود؛ ساخت پارک و مراکز ورزشی و درنهایت احداث مراکز فرهنگی در رده‌های بعدی قرار داشت. بخش زیادی از این معضلات با همین طرح‌های زودبازده حل‌وفصل شد. در موضوع کمبود سرانه‌های ورزشی در محله‌ها هم با کمک زودبازده‌ها این توجهات بیشتر شد و سرانه ورزشی محلات را به‌خوبی افزایش دادیم. کمبود پارک محلی، یکی دیگر از این مشکلات بود و مشهد در‌این‌زمینه عقب‌ماندگی‌هایی داشت که با اجرای پروژه‌های زودبازده، بخشی از این کمبود‌ها جبران شد.
وقتی صحبت از پروژه‌های زودبازده و اجرای سریع آن‌ها می‌شود، ناخودآگاه همه فکر می‌کنند کیفیت فدای سرعت شده است؛ آیا نظارتی بر این پروژه‌ها وجود دارد که با کیفیت مناسب اجرا شوند؟
در تعریف پروژه زودبازده، آنچه مدنظر مدیریت شهری است، اجرای آن‌ها در بازه زمانی کوتاه و یک‌ساله است. همه این طرح‌ها باید تأیید مشاوران تخصصی را داشته باشد. در زودبازده‌ها با دستور شهردار مشهد، فرایند‌هایی که به عنوان بوروکراسی اداری تعریف شده بود، کوتاه‌تر شد و از یازده‌مرحله به چهارمرحله رسید؛ در اجرا هم پیمانکار باید تأیید تخصصی و فنی را داشته باشد تا به مرحله اجرا برسد و همه طرح‌های زودبازده این تأیید‌ها را دریافت کرده است و حین اجرا هم بازرسی‌های مداومی از آن‌ها صورت می‌گیرد تا در اجرا خللی پیش نیاید و کیفیت فدای سرعت نشود.
احداث ۵ مرکز رویش برای اشتغال‌زایی در حاشیه شهر
سازمان بازآفرینی امسال و سال گذشته علاوه‌بر اقدامات عمرانی، حضور پررنگی درزمینه اشتغال‌زایی در حاشیه شهر مشهد داشت؛ اصلا چه ضرورتی داشت که بازآفرینی وارد این عرصه شود؟
نمی‌توانیم در حاشیه شهر فقط فضای کالبدی بافت را درست کنیم و کاری به کمبود سرانه‌ها نداشته باشیم. نمی‌توان با همراهی مردم، ریزدانگی را کاهش داد، ولی به اقتصاد مردم کاری نداشت. در اشتغال هم نقش اصلی مربوط‌به چند سازمان متولی است، ولی، چون شهرداری تسهیلگر این موضوع است و در اساسنامه ما موضوع توانمندسازی مردم پیش‌بینی شده، برای خودمان نقشی تعریف کردیم که هم مطالبه‌گر باشیم و هم اینکه به‌صورت مستقیم در این موضوع نقش‌آفرینی کنیم و مراکز رویش نوین هم به همین منظور تأسیس شد. این مراکز فرصت جدی برای ورود پیشران‌های تولید و فعال‌کردن نیرو‌ها و ظرفیت‌های بومی حاشیه شهر مشهد است. در این مراکز مردم آموزش می‌بینند، توانمند می‌شوند و آماده ورود به بازار اشتغال خواهند شد. پیش‌بینی این است که تا پایان سال، پنج مرکز رویش نوین دیگر در مشهد احداث شود. مرکز خلاق هم که پشتوانه مرکز رویش نوین خواهد بود، به‌زودی راه می‌افتد تا از خدمات استارت‌آپ‌ها و دانش‌بنیان‌ها هم در این موضوع استفاده کنیم.
برای ایجاد چند شغل هدف‌گذاری شده است؟
در سال ۱۴۰۱ برای تحقق حدود ۸ تا ۱۰ هزار شغل در پهنه حاشیه شهر هدف‌گذاری کردیم که بستر‌های بعضی از آن‌ها فراهم شده است و برای برخی دیگر نیز با همراهی دیگر سازمان‌هایی که در این موضوع باید کار کنند، بسترسازی می‌کنیم. درمجموع با این نقش تعریف‌شده و مطالباتی که انجام می‌دهیم، می‌خواهیم خود را به تعهد تعریف‌شده برسانیم؛ چون اگر این کار به‌خوبی انجام نشود، در بخش کالبدی نمی‌توانیم موفق باشیم.
احیای هویت تاریخی مشهد در دستورکار
قانون‌گذار به سازمان بازآفرینی اجازه داده است که درباره بافت‌های تاریخی هم اقداماتی انجام دهد. سازمان بازآفرینی شهرداری مشهد چه کار‌هایی برای معدود‌بنا‌های تاریخی مشهد انجام داده است؟
قانون‌گذار برای ورود سازمان به حوزه بافت تاریخی، نقشی تعریف کرده است که با کار‌های میراث فرهنگی تداخلی ندارد. وظیفه ما این است که با تغییر کاربری املاک واجد ارزش و تاریخی، برای مالکان و سرمایه‌گذاران فرصتی ایجاد کنیم که این بنا‌های هویتی را مرمت و حفظ کنند. با این همه، سازمان بازآفرینی پا را فراتر گذاشته و برای حفظ نمای تاریخی و هویتی و حفظ معابری که در بافت تاریخی قرار دارند، پروژه‌های بسیاری اجرا کرده است. امروز دو محله تاریخی مشهد درحال بازپیرایی است، در خیابان امام‌خمینی یا همان ارگ قدیم نما‌های قدیمی و تاریخی احیا شده‌اند و همین کار برای کوچه قدیمی و ارزشمند سرشور هم انجام شده است. چیزی که مدنظر ماست، این است که در آینده نزدیک بتوانیم بخشی از هویت‌های تاریخی مشهد را احیا کنیم.
البته طبیعی است که احیای این بافت ارزشمند به مشوق‌هایی هم نیاز دارد تا مالکان برای حفظ بنایی که در‌اختیار دارند، ترغیب شوند.
بله درست است؛ اتفاقا بسته‌های تشویقی هم تصویب شده است. برای استفاده از تسهیلات و مشوق‌ها به‌منظور احیای خانه‌های تاریخی مراجعات بسیاری داریم، ولی متأسفانه در مشهد، توجه به خانه‌های واجد ارزش و تاریخی، اندک است. تا امروز تعدادی از مالکان خانه‌های تاریخی برای استفاده از این مشوق‌ها به ما مراجعه کرده‌اند و تعدادی بنای تاریخی و واجد ارزش هم ازسوی تسهیلگران سازمان شناسایی شد که با مالکان آن‌ها برای احیای و مرمت بنایشان وارد مذاکره شدیم و امیدواریم منجر به اتفاقات خوبی برای این خانه‌ها شود.
مشارکت با خیران برای گشودن گره‌های شهر
سازمان بازآفرینی از آن سازمان‌هایی است که به‌دلیل شرح وظایفش می‌تواند در موضوع افزایش مشارکت مردم بسیار فعال باشد و نقش‌آفرینی کند. برای مشارکت‌دادن مردم در امور شهر چه گام‌هایی برداشته‌اید؟
سازمان بازآفرینی باید طوری کار‌ها را جلو ببرد که مردم نقش جدی‌تری داشته باشند. ما به گروههای جهادی نگاه ویژه‌تری داشته‌ایم و هنرمندان و نخبگانی را که در حوزه تاریخی کار می‌کنند، با خودمان همراه کرده‌ایم. یکی از اقدامات مهم سازمان بازآفرینی در یک سال اخیر، مشارکت‌دادن مردم در امر تصمیم‌گیری برای محله‌شان است. دفاتر تسهیلگری ضمن آموزش به مردم و معتمدان، مدل‌هایی را به آن‌ها نشان می‌دهند که مشارکت مردم در ارتقای سطح رفاه محل زندگی با نقش‌آفرینی در آن تعریف شده است. اینجا جایی است که فکر می‌کنیم اگر درست جلو برویم، شاهد این خواهیم بود که مردم خودشان مشکلات را پیگیری و رفع خواهند کرد. جدای از این‌ها بستری دارد آماده می‌شود که گروههای جهادی به‌عنوان مجموعه‌ای مردمی بتوانند از ظرفیت شهرداری استفاده کنند؛ این حوزه روند رو‌به‌رشدی دارد.
با اضافه‌شدن مجموعه خیران شهریار به این سازمان، یک ظرفیت دیگر برای استفاده از مشارکت مردم فراهم شد و احتمالا اتفاقات خوبی در راه خواهد بود.
ستاد خیران شهریار پیش از این در معاونت اقتصادی تشکیل شده بود و در دوره جدید مدیریت شهری با دستور شهردار، به سازمان بازآفرینی منتقل و چند دستورکار جدی برای آن درنظرگرفته شد. یک مرکز آموزشی و یک مرکز کارآفرینی برای موضوع اشتغال در حاشیه شهر با همراهی این مجموعه ساخته شد. همچنین قرار است مجموعه‌ای با نام «مادر و کودک» برای مادران سرپرست خانوار و آسیب‌دیده ساخته شود و در ماجرای ساخت مسکن هم خیران قرار است به ما کمک کنند و حتی با کمک آن‌ها یک پارک در مشهد ساخته خواهد شد.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
