نگاهی به مستند «غیرمسکونی» مسعود زارعیان | بازنمایی واقعیت زندگی ساده یک طلبه دل سوز

حسین نژاد موسی | شهرآرانیوز؛ مستند «غیرمسکونی»، ساخته مسعود زارعیان، مستندساز مشهدی که امسال در بخش بلند ملی شانزدهمین جشنواره سینما حقیقت حضور دارد، روایت برشی از زندگی مردی است در حاشیه شهر مشهد که در خلال فعالیت‌های مردمی اش در یکی از محلات پایین شهر، حاشیه‌هایی برایش ایجاد می‌شود که به زندگی خصوصی او با همسرش لطمه می‌زند و برای او مشکل ساز می‌شود.

این مستند از حیث انتخاب سوژه کاملا موفق عمل کرده است؛ زندگی یک روحانی کنشگر و دغدغه‌مند در حوزه معضلات فرهنگی اجتماعی و حتی اقتصادی مردم ساکن در محله بهرام مشهد که در طی یک سال توانسته است رابطه‌ای بسیار صمیمی و نزدیک با همه اقشار محله ایجاد کند؛ طلبه‌ای که هم به فکر نجات دادن معتادان از منجلاب اعتیاد است، هم برای زنان بی سرپرست شغل ایجاد می‌کند، هم دغدغه پرورش نوجوانان محل را دارد و هم برای پیشرفت تیم فوتبالشان تلاش می‌کند.

اما قصه فیلم از آنجا آغاز می‌شود که مردی در پی برخی تهمت‌های ناروا -که توسط بعضی از اهالی محل به او زده شده است- به همسرش مشکوک می‌شود و به او گمان بد می‌برد. از اینجا تلاش شخصیت فیلم برای رفع این سوءتفاهم شروع می‌شود و مخاطب فیلم را با خودش همراه می‌کند. «غیرمسکونی» یک قهرمان فعال و دوست داشتنی دارد؛ کاراکتری امیدوارکننده و هدفمند که البته در نهایت برای حفظ کیان خانواده اش ناچار می‌شود امور را به دیگران واگذار کند و تصمیم به ترک فعالیت هایش می‌گیرد.

اما آنچه که از برخورد برخی از مردم محله با او، یعنی ایجاد حواشی مختلف برای او، برمی آید این است که تا زمانی که رشد فرهنگی و خواستی برای تغییر و بهبود وضع موجود در آن‌ها شکل نگیرد، به سختی می‌توان اتفاق مثبتی در حاشیه شهر رقم زد، یا به تعبیری پیش نیاز هر اقدامی برای حاشیه شهر رشد و تعالی وضعیت فرهنگی آن منطقه است. مستند غیرمسکونی در ژانر ادعای مشاهده گری دارد، اما به نظر می‌رسد بخش‌هایی از آن توسط فیلم ساز ساخته وپرداخته شده است.

دکوپاژ داستانی گونه بعضی از سکانس‌های اصلی فیلم و دیالوگ‌هایی که گویی طراحی شده اند این گمانه را بیشتر در ذهن تقویت می‌کنند. از این نکته که البته این روز‌ها در بین فیلم سازان مستند محبوبیت هم یافته است بگذریم، بازنمایی واقعیت زندگیِ ساده زیستانه یک طلبه دل سوز و به تصویرکشیدن تصاویر کمتر دیده شده از این قشر، از ویژگی‌های مثبت این فیلم به شمار می‌آید که امروز نیاز به آن در سینمای مستند ما به شدت احساس می‌شود.

مسعود زارعیان، کارگردان «غیرمسکونی»: مستندسازان همیشه مظلوم بوده اند

مستند «غیرمسکونی» تلاشی برای ثبت تصاویری منحصر به فرد و البته دردآور از معضل حاشیه نشینی و تبعات آن است. تولید این مستند از سال ۱۳۹۸ آغاز شد و امروز، سه شنبه، در بخش مستند بلند و نیز بین المللی شانزدهمین جشنواره بین المللی سینماحقیقت به نمایش در خواهد آمد. مسعود زارعیان، مستندساز مشهدی، درباره هدف ساخت مستند «غیرمسکونی» در گفتگو با جام جم آنلاین گفت: مشهد بعد از تهران از بیشترین حاشیه شهر برخوردار است و مدیریت این نوار حاشیه‌ای از لحاظ کالبدی، امنیتی، فرهنگی و اجتماعی بسیار حائز اهمیت است. حاشیه نشینی همیشه از معضلات جوامع شهری بوده است که با خود مشکلات بی شماری را از نظر اشتغال، مسائل فرهنگی و ... به بار می‌آورد. حاشیه نشینان مشهد مشکلی به نام بی هویتی دارند و ساکنان شهر آن‌ها را جزو همشهری‌های خود قلمداد نمی‌کنند؛ بنابراین این نوار حاشیه‌ای تبدیل به مرکز فساد، جرائم و... می‌شود.

وی با بیان اینکه از سال‌ها پیش دغدغه پرداخت مؤثر به این قشر از جامعه را داشتم، خاطرنشان کرد: حدودا سال‌های ۱۳۹۹-۱۳۹۸ را پیگیر موضوع این مستند بودم. البته از هفت هشت سال پیش صرفا به عنوان یک فعال و کنشگر اجتماعی دغدغه مردم و مشکلات حاشیه شهر مشهد را داشتم، اما دو سال در مواجهه کامل با آن بودم و طبیعتا با مراکز متعددی ازجمله شهرداری، بازآفرینی شهری، امامان جماعت مساجد، فعالان اجتماعی و... در تماس بودم تا برای روایت قصه شناخت کاملی از بافت این مناطق و مسائلی که بر آن نواحی می‌گذرد داشته باشم.
‌
نمی‌خواستم صرفا سیاهی و پلیدی‌ها را بازتاب دهم و از روزنه‌های نور و امید غافل بمانم، یا برعکس. این هنرمند مشهدی ادامه داد: به نظرم اصل اول مستندسازی هم واقع بینی است؛ اینکه مستندساز مثبت‌ها و منفی‌ها را کنار هم ببیند و تلاش کند به علت اتفاق مثبت و منفی برسد. در سینمای مستند تا به علت‌ها نرسیم، گامی برنداشته ایم.

زارعیان با بیان اینکه فیلم برداری در حاشیه شهر بسیار سخت و دشوار بود، گفت: بار‌ها مورد حمله قرار گرفتیم، تهدید شدیم و... در چنین شرایطی فقط دانش و تجربه فیلم ساز به کمکش می‌آید که چطور موقعیت هایش را برای فیلم برداری ایجاد کند و در چه ساعت و چه زمان و از چه زاویه‌ای کارش را انجام دهد. وی با بیان اینکه جشنواره ویترین سینمای مستند ایران است، در پایان خاطرنشان کرد: جشنواره سینماحقیقت جشنواره‌ای است با متولیگری دولت و متعلق به مردم. این جشنواره براساس حمایت از سینمای مستند تأسیس شده است.

این جشنواره جدی‌ترین رویداد سینمای مستند ماست و بنابراین برای مستندسازان بسیار مهم تلقی می‌شود. در نتیجه اگر این جشنواره هم قربانی شرایط اجتماعی، اقتصادی و سیاسی شود، درست نیست. سینمای مستند همیشه در گیشه مهجور و کم رونق است. این جشنواره برگزار می‌شود تا دست مستندسازانی را که همیشه مظلوم بوده اند بگیرد.