سناریو جدید مجلس برای مهار بحران صندوق‌های بازنشستگی

به گزارش شهرآرانیوز، بسیاری از کارشناسان معتقدند بحران صندوق‌های بازنشستگی در سال‌های آینده ممکن است تبعات سیاسی و اجتماعی بسیاری به همراه داشته باشد. بررسی‌‎ها نشان می ‌دهد که مدیریت ناکارآمد و عدم وجود شفافیت در عملکرد این صندوق ها مشکل اصلی این صندوق هاست.

صندوق هایی که به دلیل داشتن دارایی های مالی و سرمایه ای فراوران باید بی نیاز از کمک های دولتی باشد اکنون بدون کمک های دولتی امکان اداره آن‌ها وجود ندارد.

در ایران ۱۸ صندوق بازنشستگی وجود دارد که درمجموع حدود ۲۳ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر مستمری بگیر تحت پوشش این صندوق‌ها هستند.

از بین صندوق‌های بازنشستگی، صندوق بازنشستگی کشوری، سازمان تأمین اجتماعی نیرو‌های مسلح، صندوق بازنشستگی کارکنان فولاد و صندوق وزارت اطلاعات از طریق منابع داخلی خود قادر به پرداخت حقوق و مزایای بازنشستگان خود نبوده و در بودجه سالیانه به صورت مستقیم مبالغ چشمگیری به آن‌ها اختصاص می‌یابد.

روند اعتبارات اختصاص یافته به صندوق‌های بازنشستگی از بودجه عمومی کشور نمایان گر اوج فاجعه‌ای است که در حال رخ دادن است. طی ۵ سال گذشته میزان کمک دولت به این صندوق‌ها به طور حدودی ۵ برابر شده است به نحوی که در سال جاری بیش از ۲۰۰ هزار میلیارد تومان از بودجه عمومی کشور به صندوق‌های بازنشستگی اختصاص یافته است.

بررسی عملکرد ۶ ماهه منابع و مصارف عمومی نیز نشان می‌دهد که در شش ماه نخست امسال ۱۰۰ هزار میلیارد تومان از بودجه کشور به صندوق‌های بازنشستگی اختصاص یافته است. این در حالی است که بودجه اختصاص یافته به پروژه‌های عمرانی و پیشران توسعه تنها ۳۶ هزار میلیارد تومان بوده است.

از سوی دیگر اکثر صندوق‌های بازنشستگی دستگاهی نیز از عهده پرداخت تعهدات شان به مستمری بگیران خود بر نمی‌آیند. با این تفاوت که کمبود درآمد آن‌ها از طریق دستگاه مادر) مثل سازمان صداوسیما، هواپیمایی ملی ایران و ...) تأمین می‌شود و لذا این ارقام به صورت شفاف در بودجه عمومی ذکر نمیشود؛ برای مثال حدود ۱۲۰۰ میلیارد تومان از هزینه‌های صندوق بازنشستگی کارکنان صداوسیما در سال ۱۴۰۰ از محل بودجه سازمان صداوسیما پرداخت شده است.

پیشنهاد مجلس برای مهار بحران در صندوق‌های بازنشستگی

مرکز پژوهش های مجلس برای جلوگیری از تشدید چالش در صندوق‌های بازنشستگی پیشنهادهای تحولی در این حوزه و ممنوعیت بازنشستگی با سن کمتر از ۴۸ سال داد.

این مرکز ضمن آسیب‌شناسی کلان بودجه دولت برای کارکردهای اصلی، اصلاحات اساسی مورد نیاز برای بهبود رویه بودجه‌ ریزی، پوشش کسری بودجه و اقدام‌های تحولی در برخی حوزه‌ها ارائه کرده که قابل پیشبرد در بودجه سال ۱۴۰۲ است.

پیشنهادهای حوزه صندوق‌های بازنشستگی و اصلاح سن و سابقه بازنشستگی در بودجه سال ۱۴۰۲

**پیشنهاد اول: مشروط شدن پرداخت ردیف بودجه‌های کمکی در نظر گرفته‌ شده برای صندوق‌های بازنشستگی

بر اساس این پیشنهاد، پرداخت ردیف بودجه‌های کمکی در نظر گرفته‌ شده برای صندوق‌های بازنشستگی (صندوق بازنشستگی کشوری، سازمان تأمین اجتماعی نیروهای مسلح، صندوق بازنشستگی کارکنان فولاد و صندوق بازنشستگی کارکنان وزارت اطلاعات) به اجرای اقدام‌های زیر مشروط می‌شود:

۱. ثبت حقوق و مزایای تمامی کارکنان ستادی صندوق‌های مذکور در سامانه حقوق و دستمزد کارکنان دولت

بیش از ۷۰ درصد از هزینه‌های این صندوق‌ها بطور مستقیم از بودجه عمومی تأمین می‌شود و در عمل این صندوق‌ها یک نهاد دولتی هستند. لذا حقوق و مزایا باید مشابه سایر نهادهای دولتی در این سامانه ثبت شود. در مرحله بعد می‌توان با استناد به این حقیقت، نهادهای مذکور را ملزم کرد در پرداخت حقوق و دستمزد کارکنان ستاد از قوانین و مقررات پرداخت حقوق و مزایای کارکنان دولت پیروی کنند.

همچنین در صورت در نظر گرفته شدن اعتباری برای پرداخت دیون دولت به سازمان تأمین اجتماعی، پیشنهاد می‌شود پرداخت این اعتبار مشروط به اقدام مذکور باشد. مشابه این اقدام در بودجه سال ۹۹ اتفاق افتاد که پرداخت اعتبارات در نظر گرفته‌ شده در بند "و" تبصره ۲ به سازمان تأمین اجتماعی مشروط به اجرای طرح متناسب‌سازی حقوق بازنشستگان بود.

۲. شفاف‌سازی کلیه درآمدها و هزینه‌های صندوق

۳. اجرای اصلاحات پارامتریک در سن و سابقه لازم برای احراز بازنشستگی: با توجه به افزایش فاصله بین سن امید به زندگی و سن بازنشستگی در طول زمان، ضرورت اجرای اصلاحات بیش‌ از پیش احساس می‌شود.

**پیشنهاد دوم: پرداخت مشروط بودجه دستگاه‌های دولتی دارای صندوق بازنشستگی اختصاصی

عمده صندوق‌های بازنشستگی دستگاهی مثل صدا و سیما، هما، وزارت نفت و… برای تأمین هزینه‌ها از بودجه عمومی تغذیه می‌کنند. پیشنهاد می‌شود پرداخت بودجه دستگاه مادر مشروط به انتشار عمومی اطلاعات مربوط به صندوق بازنشستگی تابعه شامل درآمدها، هزینه‌ها، دارایی‌ها و حقوق و دستمزد مدیران باشد.

**پیشنهاد سوم: اصلاحات پارامتریک در صندوق‌های بازنشستگی

کاهش نرخ باروری و افزایش امید به زندگی در جهان کارایی سیستم‌های سنتی تأمین اجتماعی را به‌شدت کاهش داده و پایداری صندوق‌ها را با مشکلاتی بزرگ مواجه کرده است. در نتیجه به‌منظور کاهش تعهدات، اصلاحات گسترده و پیوست‌های میان کشورها در دهه گذشته رخ داده است. در سال ۲۰۲۰، متوسط سن بازنشستگی در کشورهای OECD برای فرد شاغل تمام‌ وقت، برابر با ۶۳.۴ سال برای زنان و ۶۴.۲ سال برای مردان است.

همچنین سیاست‌های معطوف به افزایش سن بازنشستگی عادی و پیش از موعد در برنامه آتی کشورهای OECD و دستیابی به متوسط سن بازنشستگی عادی برای مردان و زنان ۶۶.۱ و ۶۵.۵ سال به چشم می‌خورد. این در حالی است که سن قانونی بازنشستگی در ایران در بهترین حالت ۶۰ سال است اما سن مؤثر بازنشستگی در صندوق بازنشستگی کشوری به کمتر از ۵۱ و در صندوق تأمین اجتماعی به ۵۶ سال رسیده است.

با توجه به این ضرورت غیرقابل اجتناب، اصلاحات سنوات و سن لازم برای بازنشستگی مورد نیاز خواهد بود. با توجه به دامنه زمانی اجرای قانون بودجه می‌توان این اصلاحات را محدود به بازه زمانی کمتر از یک سال کرد و اصلاحات تکمیلی را در قوانین دائمی و با توجه به تجربه سایر کشورها بصورت تدریجی پیش برد.

با توجه به پایین آمدن سن مؤثر بازنشستگی به‌دلیل طرح‌های بازنشستگی پیش از موعد بالاخص مشاغل سخت و زیان‌آور، پیشنهاد می‌شود بازنشستگی با سن کمتر از ۴۸ سال به‌جز در موارد ازکار افتادگی در هر حالت ممنوع شود.

بر اساس این گزارش، دولت لایحه مستقلی برای اصلاح سن و سابقه بازنشستگی در دستور کار قرار داده و این اصلاحات در یک بازه ۱۰ تا ۱۵ ساله در صورت تصویب در مجلس در دستور کار قرار خواهد گرفت. با توجه به ابعاد و اهمیت برنامه هفتم توسعه که در دست تدوین است احتمالاً این اصلاحات در قالب برنامه جدید توسعه نیز دنبال خواهد شد.