زمانی - هرساله بر اثر خوابآلودگی، تصادفات زیادی در کشور رخ میدهد که آمار آن کم نیست. این اتفاقات گاهی آن اندازه ناگوار و دلخراش است که داغی بر دل هموطنان میگذارد. موضوع خوابآلودگی و تأثیر آن بر وقوع تصادفات، دو نوجوان را به این فکر انداخته است که با تکیه بر علم و دانش خود نرمافزاری اختراع کنند که بتوانند تا حدود زیادی مانع ایجاد اتفاقات ناگوار شوند و از بروز بسیاری حوادث بر اثر خوابآلودگی جلوگیری کنند. نرمافزار خوابآلودگی (رانندهیار) عنوان اختراع آنهاست که توانسته است در مرحله کشوری جشنواره خوارزمی مقام دوم را از آن خود کند و تأییدیههای لازم از بعضی ارگانها را دریافت کند. ساعاتی را پای گفتگو با مهدی ناصری تکلو و کیان میر، دو دانشآموخته منطقه گذراندیم تا از این اختراع که تاکنون با چنین ویژگیهایی اختراع نشده است، اطلاعات بیشتری کسب کنیم.
آموزش و یادگیری
در ابتدا مهدی ناصری تکلو گفتگو را به دست میگیرد و از سالها قبل میگوید: سال ۷۹ در کرمان به دنیا آمدم و همراه با خانواده در آنجا ساکن بودیم تا اینکه سال ۸۷ وقتی که دوم دبستان بودم، به همراه خانواده به مشهد مهاجرت کردیم. مادرم مدرس هنر و پدرم مهندس عمران است. من نیز در چنین شرایطی بزرگ شدهام و فعالیتهای آنها و رشد در آن محیط زندگی، علاقهای در من ایجاد کرد که سبب شد به دنبال آموزش و یادگیری بروم. طوریکه از کلاس هشتم تا یازدهم در کلاسهای مختلف آموزشی فنی و حرفهای مانند طراحی وب، گرافیک و برنامهنویسی اندروید شرکت کرده و همچنین مدرک عکاسی پرتره را از اداره ارشاد اسلامی دریافت کردم. گرچه مادرم مشوق اصلی من در این راه بود، اما من نیز با علاقه در اینگونه فعالیتها شرکت میکردم. از همان کودکی در کنار هنر انجام فعالیتهای پژوهشی را نیز دوست داشتم. این علاقه بهحدی بود که در دوران دبستان در مسابقات جابربن حیان شرکت کردم. کار ما در آن مسابقه گروهی بود و باید کاری درباره طبقهبندی گیاهان دارویی ارائه میکردیم. علاقهمندیهای من به این موارد پایان نگرفت بلکه من فرد فعالی بودم و دانستن و آموختن را برای خود ضروری میدانستم. به همین دلیل ورزش را نیز در چند رشته تجربه کردم و درنتیجه در مسابقات ورزشی بدمینتون، دوچرخهسواری و پینگپونگ شرکت کرده و با تلاشی که داشتم در رشتههای کار کرده، مقامهایی را کسب کردم که هنوز مدالهای آنزمان را دارم حتی در مسابقه دوچرخهسواری نیز رتبه اول استان را به دست آوردم. علاوه بر این در مقطع ششم در آزمون تیزهوشان شرکت کردم و از همان زمان تا پایان تحصیلات دبیرستان را در مدرسه تیزهوشان گذراندم. از مقطع هفتم به رشته کامپیوتر نیز علاقهمند شدم، زیرا معلم کلاس بسیار جذاب به ما درس میداد و نحوه آموزش او این علاقه را در من ایجاد کرد و حتی چند سایت هم طراحی کردم. سال هشتم دورههای فنی را گذراندم. با این حال در دوران دبیرستان در رشته علومتجربی تحصیل کردم. سال دهم تصمیم گرفتم در زمینه مکانیک در جشنواره خوارزمی شرکت کنم و با یک طرح در نوزدهمین دوره شرکت کردم، اما در مرحله منطقهای رتبه آوردم؛ بنابراین با آن طرح و رفع مشکلات آن دوباره در بیستمین جشنواره خوارزمی شرکت کردم و اینبار، هم در مرحله استانی مقام آوردم و هم به مرحله کشوری راه یافتم و در آن مرحله نیز رتبه دوم کشوری را کسب کردم.
ورود به مدرسه تیزهوشان
در ادامه صحبتهای او، کیان میر هم درباره خود میگوید: سال ۷۲ در زاهدان به دنیا آمدم. پدرم پزشک است و به خاطر شغل او مدتی را در منطقه ایرانشهر سکونت کردیم. تا کلاس پنجم در آنجا بودم و پس از آن باز هم به خاطر حرفه پدر به مشهد آمدیم. با ورودمان به مشهد در خیابان فرهنگ ساکن شدیم و از سال ۹۱ به سجاد نقل مکان کردیم. محله سجاد، محله خوبی است، اما علاوهبر مشکل آسفالت معابر، کوچههای باریکی دارد و این میزان جوابگوی حجم ماشین و حضور مردم در آن نیست. او ادامه میدهد: از اول دبستان دانشآموز درسخوان و پرتلاشی بودم و به همین دلیل به پیشنهاد مادرم در آزمون تیزهوشان شرکت کردم و برای ورودی سال هفتم رتبه ۴ مشهد را در آزمون کسب کردم و از همان زمان وارد مدرسه تیزهوشان شدم. سال نهم نیز در دوره دوم امتحان تیزهوشان شرکت کردم و در آنجا توانستم رتبه ۲۱ مشهد را به دست آورم. از کودکی همیشه علاقه خاصی به خودرو و طراحی آن داشته و دارم و به خاطر این علاقهمندی نیز کتابخانهام مملو از مجلات کالایاب خودرو است. به یاد دارم هشتساله که بودم تمام بخشهای فنی خودرو را یاد داشتم. به همین منظور حتی سالهای هفتم و هشتم فعالیتهای مربوط به طراحی خودرو را انجام دادم که البته در این امر پدرم من را بسیار حمایت کرد. با این حال در دبیرستان در رشته علومتجربی تحصیل کردم. در نوزدهسالگی مدتی را به فعالیت در رشته ورزشی بسکتبال بهطور حرفهای پرداختم و در این زمینه منتخب استانی نیز شدم. ورزش را به مدت ۲ سال ادامه دادم، اما به خاطر درسم مجبور شدم آن را رها کنم. برای آن تلاش زیادی کرده بودم و اکنون از اینکه آن را ادامه ندادهام ناراحت هستم. مربی من نیز حتی تا مدتها با من تماس میگرفت که ادامه دهم، اما نتوانستم. درسخوان بودن من باعث شد تا سال هفتم در المپیاد ادبیات، ریاضی و زیست شرکت کنم و در هر ۳ رشته در مرحله اول قبول شوم. سال هفتم با مهدی همکلاس شدم و ارتباطات خوبی بینمان ایجاد شد. طوری که اواسط سال دهم تصمیم گرفتیم با ارائه طرحی در جشنواره خوارزمی شرکت کنیم و به دنبال آن از سال یازدهم به طور جدی کار را دنبال کردیم. هدف ما کسب رتبه ۱ تا ۳ بود و به خاطر همین پس از کسب رتبه چهارم در نوزدهمین دوره جشنواره خوارزمی تصمیم گرفتیم راهمان را با جدیت ادامه دهیم تا به مقصودی که داشتیم برسیم؛ بنابراین در جهت رفع ایرادات و بهترشدن کار برآمدیم. گرچه کنکور داده و در رشته پزشکی در زابل قبول شدم، اما نرفتم و تصمیم دارم امسال دوباره کنکور دهم تا روزانه مشهد قبول شوم. پزشکی را دوست دارم و با آنکه علاقهام به رشته طراحی خودرو و فعالیتهای فنی آن است و پزشکی اولویت دوم من است، با این حال تصمیم دارم به عنوان درس در رشته پزشکی تحصیل و در کنار آن علاقهام به طراحی خودرو را دنبال کنم و فعالیتهای مرتبط در این زمینه نیز داشته باشم.
یک اختراع کاربردیدوستی مهدی و کیان در این مدرسه باعث شده است ارتباط خوبی با یکدیگر داشته باشند و صمیمیتی در میان آنها ایجاد شود. نتیجه این صمیمت و ارتباط خوب نوآوری و ایجاد یک اختراع میشود. مهدی در اینباره میگوید: به یاد دارم زمانی که چند نفر از دانشآموزان در جشنواره رتبه آورده بودند و تقدیری که از آنها شد در ما نیز حس رقابت ایجاد کرد و ما نیز جذب شدیم تا کاری انجام دهیم و در مسابقات شرکت کنیم، اما آن چیزی که باعث ایجاد خلاقیت و خلق یک اختراع شد، یک مسئله مهم در کشور بود. پس از پایان تعطیلات نوروز، اخبار و گزارشهای بسیاری از تصادفات به گوشم رسید که آمار نگرانکنندهای بود. موضوع را با کیان که همکلاسی و یکی از دوستان خوب من است مطرح کردم و در نتیجه تصمیم گرفتیم برای رفع این موضوع قدمی برداریم و کاری کنیم که تا حدودی بتوانیم از بروز حوادث جلوگیری کنیم. در نتیجه کار را شروع کردیم. برای این کار ابتدا باید به آمار و اطلاعات درست و دقیق دست مییافتیم؛ بنابراین با یکدیگر تحقیق کردیم تا علت بروز تصادفات را بفهمیم. براساس اخبار و تحقیقات آماری و همچنین دادههای اداره راهنمایی و رانندگی متوجه شدیم که علت ۶۵ درصد تصادفات خطای انسانی است و بیشترین مورد آن خوابآلودگی است. پیرو این موضوع تمرکز خود را روی موضوع خوابآلودگی قرار دادیم و بهطور ویژه بر روی این موضوع کار کردیم. در این راستا تحقیقات انجامشده در زمینه خوابآلودگی و حتی درباره ماشینهایی که به سیستم مشابه مجهز شدهاند نیز مطالعه کردیم و بر مواردی که برای رفع خوابآلودگی در ماشینها طراحی و ساخته شده بود تحقیق کردیم. در نهایت تصمیم گرفتیم چیزی اختراع کنیم که مردم به راحتی به آن دسترسی داشته باشند. به این منظور کتابهای برنامهنویسی را بررسی کردیم و متوجه شدیم که سیستم عامل اندروید ۴ به بالا در برنامه ما بر روی ۱۰۰ درصد گوشیهای همراه جواب میدهد و میتوانیم ادعا کنیم ۹۹ درصد مردم میتوانند آن را تهیه کنند. علاوهبراین با کتابخانههای گوگل، اوپنسیوی، تنسورفلو نیز کار کردیم و سرانجام پس از مطالعه و بررسی توانستیم برنامهای طراحی کنیم که کمتر از ۹ صدم ثانیه در زمان خوابآلودگی به راننده هشدار میدهد.
شخصیسازی براساس چهره
وی ادامه میدهد: یکی از قوانین جشنواره خوارزمی این است که طرح نباید تکراری باشد و در هیچ جای دنیا نباید آن طرح ساخته و اجرا شده باشد. در این نرمافزار به تمام جوانب ممکن توجه شده است. برای مثال این برنامه قابلیت شخصیسازی دارد. به این معنا که تصویر چشم افراد را میتواند پردازش کند و با پردازش آن تصویر چهره را پیکسل به پیکسل میخواند. ضمن اینکه حساسیت آن تنظیمشدنی است. ما در این نرمافزار برای هشدار به راننده، سیستم صوتی و نوری ایجاد کردهایم تا به واسطه آن به راننده هشدار داده شود. این هشدار بهگونهای است که تکرار خوابآلودگی فرد در شدت صوت تأثیرگذار است. مهمترین ویژگی این طرح، این است که بیشتر خوابآلودگی در شب اتفاق میافتد و با نور کمی که در ماشین وجود داشته باشد دستگاه عمل میکند و تصویر چشمهای راننده را تشخیص میدهد. علاوهبراین بر روی کار یک گرادنیت نصب شده است. گرادنیت نور آبی و سفید متحرک در میزان کاهش خستگی راننده تأثیرگذار است و ما نیز به دلیل اثرگذاری رنگ آبی، برای کارمان از این ویژگی استفاده کردیم. در واقع برای تکمیل این برنامه امکانات مختلفی به آن افزوده شده است.
زمانیکه فرد وارد برنامه میشود، ۲۰ تصویر متوالی از چهره او گرفته و یک پروفایل شخصی ایجاد میشود و به دلیل داشتن چنین ویژگی در آن بر روی چشمان ریز و درشت کاربرد دارد. برای مثال اگر راننده یک فرد چینی باشد، نرمافزار قابلیت اجرا درباره او را نیز دارد. او ادامه میدهد: پس از شرکت در نوزدهمین جشنواره خوارزمی و کسب رتبه چهارم کشوری، تصمیم گرفتیم کار را با جدیت بیشتری پیگیری کنیم. به همین دلیل به مدت ۲ سال روی آن کار کرده و دوباره در جشنواره شرکت کردیم.
اینبار تلاشمان نتیجه داد و توانستیم رتبه دوم کشوری را کسب کنیم. در واقع پس از کسب رتبه چهارم دیگر امیدی به کسب رتبه اول تا سوم نداشتم، اما مادرم مشوق اصلیام برای ادامه این کار بود و با تشویقهای او امیدی در من ایجاد شد و در این راه پدرم نیز من را حمایت کرد. کسب رتبه دوم نتیجه حمایتهای خانواده، مدیر مدرسه، آقای سربلند، مهندس هراسان، خانمها موسویان، تربتی و مسئولان پژوهشسرای رویان و همچنین تلاشهای خودمان بود، زیرا هیچ کاری بدون زحمت و تلاش به نتیجه نخواهد رسید. اشکالی که در دوره قبلی به کار گرفته شد در بررسی آمار بود و به همین دلیل در دوره بعدی برنامه را روی افراد بیشتری آزمایش کردیم تا به نتیجه موردنظر خود دست یافتیم و این نتیجه و موفقیت خستگی این دوسال را از تنم بیرون کرد و به من امید داد تا به این راه ادامه دهم و اجرای طرحهای پژوهشی را دنبال کنم.
نتیجه زحمت چندساله
کیان نیز در ادامه میگوید: این برنامه روی ۲۰ فرد و هر فرد ۱۰ بار با شرایط مختلف از جمله با عینک، بدون عینک، مرد، زن، شب، روز، پیر و جوان آزمایش شده است. براین اساس ۲۰۰ آزمایش انجام شده است. دادههای آماریای که از این آزمایش به دست آمد به وسیله نرمافزار spss انجام شد و ۹۲ درصد دقت برنامه به دست آمد. برای بررسی آمار و تحلیل دادهها نیز از مدرسان پژوهشسرا کمک گرفتیم. گزارش طرح پژوهشی ۱۸۰ صفحه شد و ۹۰ صفحه آن تحلیل کدنویسی برنامه بود که البته تحلیل کدنویسی را هم خودمان انجام دادیم. برای اینکار روزی دو ساعت زمان میگذاشتیم که پس از گذشت دو سال نتیجه آن را دیدیم. پژوهش و همچنین برنامهنویسی هزینهبر است و نیاز به تلاش دارد. من علاقه زیادی به خودرو و مهدی علاقه زیادی به برنامهنویسی داشت و با یکدیگر همکاری و تعامل خوبی داشتیم تا این موفقیت بزرگ نصیبمان شد و خستگی را از تنمان بیرون کرد. ۶ سال است که با هم دوست هستیم و از سال دوم متوجه علاقهمندیها و دغدغههای مشترک خود شدیم که درنتیجه این رابطه به همکاری در این طرح منجر شد. ما در مسیر انجام کار مشارکت خوبی داشتیم و اگر رابطه خوب ما نبود هرگز نمیتوانستیم به هدف مشترکمان برسیم. در کنار آن دوستانمان هم به ما انرژی میدادند به ویژه متین یکی از دوستانمان که رتبه یک هنر در نوزدهمین دوره را کسب کرده بود و با حرفها و بیان تجاربش از جشنواره به ما روحیه داد.
برنامهای با کارایی زیاد
مهدی با اشاره به قابلیت اجرا داشتن این برنامه برای تمام رانندگان میگوید: اکنون برنامهای ایجاد کردهایم که در بروز تصادفات بسیاری تأثیرگذار است. با یک نگاه کوتاه به آمار تصادفات پس از تعطیلات نوروز و تابستان جرقه ایجاد این برنامه در ذهنمان زده شد و متوجه شدیم که مطابق آمار درست و دقیق ۶۵ درصد آمار مرگ و میر به خاطر خواب آلودگی است و این نرمافزار میتواند در رفع این موضوع کمک کند.
این نرمافزار هشداردهنده است؛ گویا که در کنار راننده یک همسفر حضور دارد که ۲۴ ساعته او را زیرنظر دارد و به محض خوابرفتگی او را بیدار میکند و به او هشدار میدهد تا دچار تصادف نشود. این برنامه شخصیسازی چهرههای مختلف را انجام میدهد و حتی اگر پلک یک فرد افتاده باشد هم با این نرمافزار تطبیق داده میشود.
این نرمافزار هنوز انتشار نیافته است، اما اگر خودروسازها بیایند و در این زمینه با ما قرارداد ببندند، میتوانیم این نرمافزار را روی خودروها نصب کنیم و آنها را به این ویژگی مجهز کنیم. علاوه بر این، نرمافزار خوابآلودگی (رانندهیار) امکان نصب روی گوشیهایی با سیستم عامل اندروید ۴ به بالا و دوربین را دارد و هر فردی با چنین شرایطی میتواند از آن بهره ببرد. این طرح نهتنها برای جلوگیری از تصادفات خوب است بلکه برای هر کاری که نیاز به دیدهبانی و مراقبت دارد مانند برج خلبانی و دیدهبانی در مرزها نیز مفید است.
با همکاری ادارات تاکسیرانی و اتوبوسرانی در این امر میتوان تمام رانندگان آن مجموعهها را ثبت کنیم و اینگونه خطاهای رانندگی را ثبت کنیم. اکنون ما این طرح را با این ادارات و همچنین اداره راهنمایی و رانندگی مطرح کردهایم و از آنها تمام تأییدیههای لازم را هم گرفتهایم. اداره راهنمایی و رانندگی نرمافزار ما را امتحان کرده و تأییدیه دادهاند.
این تأییدیهها به اعتبار کار ما میافزاید. با این حال برای این کار نیاز به سرمایهگذاری است. این کار پیچیده و هزینهبر است و برای استفاده در بخش بزرگ نیاز به یک گروه متخصص دارد و به همین خاطر نتوانستهایم تاکنون این ایده را اجرا کنیم. نیاز داشتن به سرمایهگذار و یک کار گروهی سبب شده است که فقط ایده را به ادارات بیان کنیم.
تلاش؛ لازمه انجام هرکاری
مهدی به همسنوسالان خود و افرادی که ایده دارند، اما نمیدانند از کجا شروع کنند هم توصیهای دارد: جشنواره خوارزمی میتواند شروع خوبی برای نوجوانان دارای ایده باشد، زیرا درس را به عمل تبدیل میکند. دانشآموزان در مدرسه فقط به درس خواندن اکتفا میکنند و این موضوع فایده ندارد، زمانی که آموختههایشان را به عمل تبدیل کنند در تمام ابعاد زندگی آنها تأثیرگذار خواهد بود. اینگونه تجارب زیادی کسب میکنند و حتی در این بین با استادان و افرادی آشنا میشوند که میتوانند کمکشان کنند. نوجوانانی که ایده دارند باید بدانند که شرکت در جشنواره آخرین بخش کار نیست و باید راهشان را ادامه دهند. بسیاری از طراحان با ارائه طرح کاربردی موفق شدهاند و توانستهاند کسب و کار ایجاد کنند. او از حس موفقیتش میگوید: وقتی کارمان به ثمر رسید حس خوبی در من ایجاد شد. یک باغبان هم وقتی درختی را که کاشته است میوه میدهد و ثمر آن را میبیند لذت میبرد. ما هم دو سال زحمت کشیدیم و از به نتیجه رسیدن تلاشمان لذت بردیم. کسب رتبه دوم کشوری اعتماد به نفس زیادی به ما داد تا ایدههای دیگرمان را بال و پر دهیم.
ادامه مسیر پژوهشکیان و مهدی با این موفقیت به فکر اجرای ایدههای دیگرشان هستند. مهدی درباره اهداف و برنامههای آیندهاش بیان میکند: علم، عمل و پژوهشکردن را دوست دارم. امسال کنکور دادم ودر رشته پزشکی کرمان ورودی بهمن ماه قبول شدم، اما از آنجایی که در جشنواره خوارزمی رتبه دوم را کسب کردهام در بنیاد ملی نخبگان هم عضو شدم. این بنیاد در دنیا اعتبار و ارزش دارد و تسهیلات مختلفی از جمله استفاده از پارکهای علم و فناوری، تسهیلات نظاموظیفه، سهمیه در کنکور، حمایتهای مالی، تسهیلات فرهنگی، رفاهی و جذب در دستگاههای اجرایی و نهادهای فناورانه و صنعتی به اعضا ارائه میدهد. من نیز میخواهم به واسطه آن برای ادامه تحصیل مجوز انتقالی به مشهد را بگیرم و تحصیل خود را در مشهد ادامه دهم. پژوهش در دنیا گرانقیمت است. با این حال خیلی علاقه دارم که بخشهایی از گرایشهای پزشکی را که مربوط به سیستم عصبی هستند با برنامهریزیهای کامپیوتری ادغام کنم و در این زمینه پژوهشهایی انجام دهم مانند ساخت اندامهای مصنوعی. علاوه براین ایدههای زیادی دارم و اگر بتوانم از امکانات موجود در پارکهای علم و فناوری استفاده کنم آن ایدهها را میتوانم به مرحله اجرا برسانم. همانطور که موفقیت برخی دانشآموزان مدرسه در من ایجاد انگیزه کرد تا من هم به دنبال راه و هدفی که انتخاب کردهام بروم من نیز به دیگر دانشآموزان کمک کرده و اگر سؤالی داشته باشند آنها را راهنمایی خواهم کرد و به آنها انگیزه خواهم داد تا آنها هم در تحقیق و پژوهش دنبالهرو ما باشند. کیان نیز در ادامه میگوید: سازمانهای اتوبوسرانی، تاکسیرانی و تاکسیرانی اینترنتی و همچنین سازمانهایی که مرتبط با راننده هستند میتوانند از این طرح استفاده کنند و اگر شرکتهای خودروسازی کشور و اداره راهنمایی و رانندگی از این طرح حمایت کنند از وقوع بسیاری تصادفات جلوگیری خواهد شد. بیشترین تصادفات در کشور بینشهری است و به همین دلیل این طرح ارزش اجرا در کشور را دارد. هر فردی که دارای ایدههای نوآورانه است باید ایدههایش را با استادان آن حوزه مطرح کند و از مشکلات این راه هرگز نترسد بلکه طرح پژوهشی خود را ادامه دهد. کسب رتبه دوم برای ما حس خوبی هم برای ما و هم برای خانوادههایمان به همراه داشت. مادرم مشوق من بود و خانواده، مدیر مدرسه و استادان مجرب در این موفقیت سهیم هستند. در میان رشتههای پزشکی به رشته پاتولوژی علاقه دارم و تصمیم دارم به کسانی که بیماری ایدز دارند کمک کنم و پژوهشهایی برای بهبودی آنها انجام و پژوهش را ادامه دهم.
ایدههایی نیز درباره خودرو و طراحی آن دارم که در آینده به طور حتم آنها را پیگیری خواهم کرد.