بررسی شاخصه‌های امت اسلامی در قرآن کریم و بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی | امت واحده اسلامی

حمیده خلیل‌زاده | شهرآرانیوز؛ «امت اسلامی» یکی از مفاهیمی است که در قرآن کریم بار‌ها از آن صحبت شده است و از مواردی است که پیامبر اکرم (ص) در سخنان گهربارشان به آن اشاره زیادی کرده‌اند و در دوره بعد از انقلاب اسلامی در گفتمان سیاسی و دینی نیز مطرح شده است. اندیشمندان اسلامی در تبیین و شرح آن اهتمام ویژه‌ای قائل شده‌اند تا معنا و تفسیر درستی از آن ارائه کنند. رسیدن به امت واحده اسلامی یکی از آرمان‌های اندیشمندان مسلمان است. این مفهوم در اندیشه پایه‌گذاران سیاسی گفتمان انقلاب اسلامی مورد تأکید واقع شده است آن‌چنان‌که در بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی زوایای مختلف این امر به طور مبسوطی بیان شده است. در ادامه به شرح ویژگی‌های «امت اسلامی» بر اساس این موارد پرداخته می‌شود.

اسوه بودن

امت اسلام، الگویی به دور از افراط و تفریط برای مردم هستند. در دین و آیین اسلام به الگوپذیری و الگوسازی نگاه ویژه‌ای شده است. در نص قرآن کریم این واژه به‌کار برده شده است و این امر نشان‌دهنده اهمیت این موضوع است چرا که هر فرد با الگوپذیری که مبتنی بر «همانندسازی» است به درجه مهمی در فرایند رشد خود می‌رسد.

رهبر معظم انقلاب در سخنان خود ویژگی‌های امت اسلامی را ذکر کرده‌اند: «زنده نگه داشتن یاد مولودِ مبارک رسول اعظم (ص) برای این است که ما به مضمون این آیه شریفه که فرمود: لَقَد کانَ لَکُم فی رَسولِ اللهِ اُسوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَن کانَ یَرجُو اللهَ وَ الیَومَ الآخِرَ وَ ذَکَرَ اللهَ کَثِیرًا عمل کنیم. پیغمبر اکرم (ص) اسوه حسنه است؛ این را قرآن به‌صراحت می‌گوید. اسوه است یعنی چه؟ یعنی یک الگویی است که ما باید از این الگو تبعیت کنیم؛ در قله‌ای قرار گرفته، ما باید از این حضیض به سمت آن قله پیش برویم، حرکت کنیم. بشر تا آنجایی که می‌تواند باید حرکت کند به سمت آن قله؛ اسوه یعنی این»
(۲۲ /۰۷/۱۴۰۱)

امر به معروف و نهی از منکر

امت اسلام، امرکننده مردم به انجام نیکی‌ها و نهی‌کننده از منکر است. در سوره آل عمران آیه ۱۱۰ آمده است: کنتم خیرَ اُمة اُخرجَت للناس تأمرون بالمعروف و تَنهَون عن المنکر... شما بهترین امتى هستید که (براى اصلاح جوامع انسانى) پدیدار شده اید، به کار شایسته و پسندیده فرمان مى‌دهید و از کار ناپسند و زشت بازمى دارید و (از روى تحقیق، معرفت، صدق و اخلاص) به خدا ایمان مى آورید.

همچنان که طراحان حکومت اسلامی به این امر تأکید و رهبر معظم انقلاب نیز ذکر کرده اند: «امر به معروف و نهی از منکر که در واقع به‌نوعی زیربنای همه حرکات اجتماعی اسلام است «بِها تُقامُ الفَرائِض» امربه‌معروف یعنی همه مؤمنان در هر نقطه‌ای از عالم، موظف هستند جامعه را به‌سمت نیکی، به‌سمت معروف، به‌سمت همه کار‌های نیکو حرکت دهند و نهی از منکر یعنی همه را از بدی‌ها، از پستی‌ها، از پلشتی‌ها دور بدارند. هرکدام از این چهار شاخص به‌نحوی ترجمان ساخت و هندسه نظام اسلامی است.»
(۰۱/۰۱/۱۳۹۴)

اعتدال

امت اسلام، امتی معتدل میان امت‌های دیگر است. یکی دیگر از ویژگی‌های امت اسلامی میانه‌روی است که اندیشمندان دینی و سیاسی به آن اشاره کرده‌اند. همان‌طور که در قرآن کریم در سوره بقره نیز ذکر شده است: وکذلک جعلَنـکم اُمة وسطا لتَکونوا شهداءَ علی‌الناس... و همان‌گونه (که شما را به راه راست هدایت کردیم) شما را امتى میانه (و معتدل و پیراسته از افراط و تفریط) قرار دادیم تا (در ایمان، عمل، درستى و راستى) بر مردم گواه باشید و پیامبر (ص) هم گواه بر شما باشد.

ایمان به خدا

ایمان به خدا، از اوصاف امت اسلام و رمز برتری آن بر دیگر امت‌ها ذکر شده است. ایمان به خدا به عنوان یک ویژگی که می‌تواند مسلمانان را در هر مسئله‌ای پیروز کند مطرح می‌شود در سوره آل عمران ذکر شده است: کُنتم خیرَ اُمة اُخرجَت للناس... وتؤمنون بالله. همچنان که تأکید بزرگان در این امر نشان دهنده اهمیت این شاخصه است: ولاَ تَهِنُوا ولاَ تَحْزَنُوا وَ أَنتُمُ الْأَعلَونَ إنْ کُنْتُم مُؤمِنینَ. نه سستی کنید و نه محزون باشید، اگر مؤمن هستید، علو رتبه دارید و از همه بالاترید. لکن مهم ایمان است؛ و چطور تحصیل کنیم ایمان را؟ «اسلام» شهادتین است. «ایمان» حظ قلب است. آن چیزی را که زبان بگوید و تلقین کند به قلب و قلب قبول کند؛ باور کند.

اگر باور کردید که خدای تبارک و تعالی قادر مطلق است، حی مطلق است، وجود مطلق است، قادر عظیم‌الشأن است، اگر باور کردید این معنا را، دیگر نه حزنی است و نه سستی. یک جلوه‌ای از این ایمان در شما پیدا شد و به واسطه همین جلوه ایمان این سد عظیمی که باورکردنی نبود شکست. سدی که تمام قدرت‌ها، تمام ابرقدرت‌ها، تمام حکومت‌ها، پشتیبان آن بودند. تمام حکومت‌های اسلامی ـ شاید استثنا بشود کرد یکی دو تا را ـ تمام حکومت‌های اسلامی پشتیبان بودند. تمام قدرت‌های بزرگ پشتیبان بودند.»
(۲۵/۰۳/۱۳۵۸)

حجت خدا

امت اسلام، حجتی از سوی خدا بر دیگر امت‌هاست. در طول تاریخ در جهان اسلام موارد بیشماری را به عنوان حجت‌های خداوند بر زمین برای خلق دیده‌ایم. در قرآن کریم در سوره بقره آمده است: وکذلک جَعلنـکم اُمة وسطا لتکونوا شهداء علی الناس. (یکی از معانی «شهداء علی الناس» حجت بودن برای مردم است.)

برتری

امت اسلام، امتی برتر به دلیل ایمان به خدا و انجام امر به معروف و نهی از منکر است. همان‌طور که در موارد قبل اذعان کردیم امت اسلامی با دو شاخصه مهم ایمان به خدا و انجام امر به معروف و نهی از منکر می‌تواند پایه‌های مستحکم امت اسلامی و جامعه ایمانی را برپا بدارد.

حق‌گرایی

امت اسلام، امتی حق‌طلب و جویای حقیقت  است که خداوند متعال در قرآن کریم این امر را به عنوان شاخصه‌ای برای تمییز پیروان امت پیامبر (ص) و غیر ایشان بیان کرده است: وممَن خَلقنا اُمة یهدون بالحق و به یعدلون». طبق روایت، مقصود از «اُمَة یهدون بالحق»، امت پیامبر اسلام (ص) است.
(نورالثقلین، ج۲، ص۱۰۵.)

گواه اعمال

اعتقاد به گواهی امت اسلام در قیامت بر اعمال امت‌ها یکی دیگر از شاخصه‌های مهم در میان امت اسلامی است. وکذلک جعلنـکم امة وسطا لتکونوا شهداء علی الناس. اگر مقصود از «شهداء علی الناس» همان معنای ظاهری‌اش یعنی گواه بودن باشد. گفتنی است: فعل مضارع «لتکونوا» و نیز تحقق دقیق گواهی، قرینه است بر اینکه ظرف شهادت، قیامت است و مفسران هم این گواهی را مربوط به قیامت دانسته‌اند.
(مجمع البیان، ج۱، ص۴۱۷)

هدایتگری

هدایت به حق، از ویژگی‌های امت اسلام است. از آموزه‌های قرآن کریم برای ما این است که بدانیم امت اسلامی هدایتگر هستند و خلق را به سوی حق هدایت می‌کنند وممن خَلقنا اُمة یهدون بالحق و به یعدلون؛ و از آن‌ها که آفریدیم، گروهى به‌حق هدایت مى کنند، و به‌حق اجراى عدالت مى نمایند. رهبر معظم انقلاب در سخنان خویش به این نکته اشاره می‌کنند و می‌فرمایند: «ا.. ولىُ الذین ءامنوا یُخرجُهم من‌الظّلمات الى‌النور؛ از ظلمات خرافات، از ظلمات گمراهى‌ها، از ظلمت ترس، از ظلمت توهمات، انسان خارج می‌شود «اِلَى النُّور»؛ نور هدایت، نور معرفت، نور تقرب به پروردگار، نور انس با پروردگار. این‌ها خصوصیاتى [است]که با نشستن با قرآن و انس با قرآن براى انسان به‌وجود مى‌آید و ما به این احتیاج داریم. امت اسلامى امروز به این احتیاج دارد»
(۰۸/۰۴/۱۳۹۳)