گزارشی از گشت سرزده تعزیرات در نانوایی‌های مشهد

فرزانه شهامت - «میثم، میثم، پاشو!» دیدن خودرو گشت تعزیرات و غریبه‌هایی که بی‌مقدمه به داخل مغازه ریخته‌اند پیرمرد را دستپاچه کرده است. فکرش را نمی‌کرد عصر یک روز سرد زمستانی، سر و‌کله بازرسان در اتاقک استراحت واحدش پیدا شود. تا با تیم بازرسی از کنار تنور گازی بگذریم، پیرمرد کارگر جوان نانوایی را بیدار یا شاید هم هشیار کرده است.
اجاق تک‌شعله کوچکی که فضای اتاقک را بیش از حد طبیعی گرم کرده است شک تیم بازرسی را برمی‌انگیزد. ۲ دقیقه بعد، شاید هم کمتر، پیدا شدن وسایل دست ساز استعمال مواد مخدر در سطل زباله و کشوی کابینت، حدس بازرسان صمت و قاضی تعزیرات حکومتی را به یقین بدل می‌کند. انبوه سیگاری‌های کاغذی و قُل‌قلی تریاک می‌گوید استفاده از مواد مخدر، کار دیروز و امروز کارگران این نانوایی نیست. جای بازرسان مرکز بهداشت خالی است. مردمی که با اعتماد به مجوز این نانوایی، برای خرید نان صف کشیده‌اند، از پشت پرده آن خبر دارند؟ معلوم است که نه.

گران‌فروشی
برای کار دیگری آمده بودیم و چیز‌های متفاوتی دست‌گیرمان شد. گزارشی که ما را به این نانوایی واقع در محدوده هاشمیه کشانده است، تخلف گران‌فروشی است که البته درست هم گزارش شده است. نان سنگک ۱۴۰۰ تومانی در این واحد نیمه‌یارانه‌ای ۱۵۰۰ تومان فروخته می‌شود. وزن نان‌ها هم کمتر از چیزی است که باید باشد. شاطر توجیه می‌کند و می‌گوید: این نان برشته است. برای همین وزنش کم است. بازرس سازمان صمت با طعنه جواب می‌دهد: نان را برشته نکن. از این به بعد خمیرتر دست مردم بده.
اگر بازرسان بنای ریز شدن در جزئیات تخلفات را داشته باشند که دارند به فهرست آنچه در پرونده درج می‌شود، چیز‌های دیگری را هم می‌شود اضافه کرد، مثلا اینکه خبری از نصب پروانه کسب نیست و تابلویی که باید بر سردر واحد صنفی نصب شود سرجایش قرار ندارد. میزان پخت نان روزانه واحد، برآورد و در پرونده درج می‌شود.
کارشناس اتحادیه خبازان از کیفیت نان نانوایی، تعریف و ما را به امتحان آن دعوت می‌کند. با آنچه که دقایق پیش در اتاقک پشتی دیدیم، نمی‌توانیم خودمان را به قبول این پیشنهاد مجاب کنیم.
پرونده نانوایی در حد پرداخت جریمه تخلف خلاصه می‌شود یا جرائم بازدارنده‌تری انتظارش را می‌کشد؟

برای شما ممنوع!
«این ۳ تا را بردار.» بازرس سازمان صمت چند چانه خمیر آماده طبخ را به خمیرگیر نشان می‌دهد و وزنش را می‌خواهد. ۲۶۰ گرمی هستند و ۸۰۰ تومان فروخته می‌شوند. چنددقیقه تبادل نظر کارشناس اتحادیه و سازمان صمت به این نتیجه منجر می‌شود که با این وزن خمیر، نان باید ۶۰۰ تومان فروخته شود، نه ۸۰۰ تومان.
نان از نوع یزدی و در خانواده تافتون ماشینی است که به گفته کارشناسان حاضر، اصل طبخ آن در نانوایی‌های نیمه‌یارانه‌ای مجاز نیست. درست مانند نانوایی قبلی، جای خالی پروانه کسب روی دیوار این نانوایی هم محسوس است. نانوایی، نصب نرخ‌نامه هم ندارد. تمام این موارد در پرونده درج و به امضای بازرسان و کارگر واحد صنفی می‌رسد.
امید جلیلی، رئیس شعبه سیار اداره کل تعزیرات حکومتی خراسان‌رضوی، برگه چسبانده شده روی ستون نانوایی را نشانمان می‌دهد که بر روی آن عبارت «استعمال دخانیات ممنوع» درج شده است. این عبارت با وجود بوی تریاکی که در فضای نانوایی پیچیده است و کارشناسان به اتفاق به آن اذعان دارند، به طنزی بی‌مزه می‌ماند. اینجا محدوده سرافرازان است و دیشب، نانوایی دیگری در همین حوالی پلمب شد.

طلبکار یا بدهکار؟
این نانوایی نیمه‌یارانه‌ای واقع در بولوار شهید قرنی، سابقه‌دار است. دفعه پیش که بازرسان آمده بودند، ۶۰ کیسه آرد دولتی را در آردخانه‌اش پیدا کردند. بازدید این دفعه‌مان تخلف گران‌فروشی، نصب نکردن نرخ‌نامه و طبخ بدون مجوز نان بربری را به کارنامه خطاهایش اضافه می‌کند. شاطر، قاضی شعبه سیار تعزیرات حکومتی را از بازدید دفعه پیش به خاطر دارد. نکته شایان تأمل اینکه با لحنی طلبکارانه و با استفاده از ضمایر مفرد، او را خطاب قرار می‌دهد و از معطلی‌هایی که دفعه پیش برای رفع اثر تخلف کشیده است، گله می‌کند! شاید انتظار دارد بابت این مسئله از او عذرخواهی شود. استفاده از آردی با کیفیت مناسب و جلب رضایت مشتری، تمام چیزی است که شاطر برای توجیه تخلفات خود بیان و با استفاده از عبارت‌هایی، چون فضای نامناسب کاسبی در مشهد نسبت به بقیه کلان‌شهرها، با بازرسان بگومگو می‌کند.

نقد‌های تکراری
«کاری به کارش نداشته باشید. گران می‌دهد که بدهد. عوضش نان خوب تحویلمان می‌دهد و با احترام برخورد می‌کند.» عجیب‌ترین بازخورد ممکن را یکی از مشتریان این نانوایی واقع در محدوده پیروزی تحویل مجریان قانون می‌دهد. گویا نانوایی نیمه‌یارانه‌ای یادشده بابت انجام این وظایف ذاتی یعنی طبخ نان با کیفیت و تکریم مشتری، لطفی فراتر از وظیفه‌اش کرده است.
تخلف گران‌فروشی آن محرز است و البته شیوه اعمال آن هم شایان تأمل. وزن چانه را کمی بالاتر از حد استاندارد می‌گیرد و قیمت را خیلی بالاتر حساب می‌کند، چیزی معادل ۲۰۰ تومان در هر نان.
بحث بر سر نرخ‌نامه و سهمیه آرد نانوایی‌ها موضوعی است که با هر بار توقفمان در یک واحد صنفی نانوایی، میان کارشناس صمت، کارشناس اتحادیه و نانوایان تکرار می‌شود. این موضوع وجه مشترک بازدید این‌دفعه و گزارش پیشمان است که ۵ دی‌ماه در همین صفحه چاپ شد.
اگر نقد‌ها به این موارد، تا این حد فراگیر است، آیا بدون اقناع و به صرف برخورد‌های قهری می‌توان به تمکین حداکثری برابر قانون امیدوار بود؟