رواج پدیده عجیب بام‌ فروشی در مشهد

محمد کاملان - اوضاع بام فروشی در شهر رونق دارد و قیمت پایین هوایی‌ها خیلی‌ها را برای خرید خانه‌های غیر مجاز ترغیب می‌کند. گزارش پیش‌رو روایتی از معضل بزرگ این روز‌های مشهد است.

«با قرض و قوله و هزار بدبختی بالاخره توانستم خانه‌ای بخرم، اما می‌گویند «هوایی» است و شهرداری آمده و آن را پلمب کرده است. «هوایی» دیگر چه صیغه‌ای است؟»
این روز‌ها برخی از شهروندان با چالش عجیبی در خرید خانه روبه رو شده اند، چالشی با عنوان «بام فروشی» که مشکلات زیادی برای آن‌ها به وجود آورده است. در واقع بالارفتن قیمت مسکن و ارزشمندتر شدن زمین‌ها در یک سال اخیر، راه را برای رشد ساخت و ساز‌های غیرمجازِ نا ایمن و سودجویی عده‌ای که می‌خواهند از این آشفته بازار و آب گل آلود ماهی بگیرند باز کرده است. پدیده «بام فروشی» البته در مشهد چندان جدید نیست، اما امروز این ساختمان‌ها به شکل قارچ گونه‌ای رشد و از حاشیه شهر به دیگر نقاط هم سرایت کرده اند و مشکلات زیادی به وجود آورده اند که اصلی‌ترین آن‌ها برباد رفتن سرمایه کسانی است که بی اطلاع از همه جا و بدون استعلام یکی از این واحد‌ها را که به حکم قانون باید تخریب شود خریده اند و دستشان به هیچ جا بند نیست. همچنان که یکی از متضرران این پدیده می‌گوید: همه سرمایه ام را جمع کرده ام و یک واحد کوچک در طبقه پنجم ساختمانی خریده ام، اما حالا متوجه شده ام که یک واحد کاملا غیرمجاز و بدون استحکام است. کاش مشکلش فقط قول نامه‌ای بودنش بود. آن طور که شنیده ام این واحد در بین ساختمان‌های قول نامه‌ای هم ارج و قربی ندارد.

فقط ۳ ریشتر کافی است
محدوده‌های نهضت، یوسفیه، اندیشه، مشکینی، طبرسی شمالی، توس، موسوی قوچانی و حتی بولوار خیام این روز‌ها به سردمداران پشت بام فروشی و هوایی در مشهد تبدیل شده است و به واسطه همین ساخت و ساز‌های غیرمجاز روزبه روز به جمعیتشان اضافه می‌شود. در این خیابان‌ها هرکسی هرطور که دلش بخواهد می‌سازد و کاری به ضوابط و قوانین شهرداری ندارد. در همین خیابان‌هایی که ذکرشان رفت اگر موقع گشت و گذار سرتان را بالا بگیرید تا دلتان بخواهد با هوایی‌ها یا بهتر بگوییم وصله‌های ناجور شهر روبه رو می‌شوید که شکل و شمایل و نمای متفاوتشان از بقیه طبقات و احتمالا سقف سبکی که برای آن‌ها استفاده شده است، از دور داد می‌زند که این ساختمان هوایی است و غیرمجاز. محمود خلیلی که مهندس ناظر یکی از پروژه‌های بولوار اندیشه است به ما می‌گوید: هوایی‌ها معضلی خطرناک برای شهر مشهد هستند. در همین بولوار اندیشه و خیابان مشکینی تا دلتان بخواهد از این واحد‌ها پیدا می‌کنید که قیمتشان بین ۵۰ تا ۱۰۰‌میلیون تومان پایین‌تر از ساختمان‌های سنددار است. مشکل ساختمان‌های هوایی این است که ذره‌ای استحکام ندارند و با یک زلزله سه ریشتری یا حتی طوفان هم امکان تخریبشان وجود دارد. سازنده‌ای که هوایی می‌سازد دلش برای خریدار نمی‌سوزد و فکر جیب خودش است که بیشتر سود کند. برای همین یا از شاخه آهن‌های مستعمل استفاده می‌کنند یا اینکه به جای استفاده از تیر آهن ۱۸ یا حتی ۲۴، از آهن‌های ۱۲ استفاده می‌کنند که اصلا مناسب این کار نیست.»
او ادامه می‌دهد: یکی دیگر از مشکلات هوایی‌ها این است که معمولا ساختمان‌های زیر آن‌ها هم غیرمجاز ساخته شده است و هیچ استحکامی ندارد. بعد دوباره می‌آیند و بدون محاسبات و کارِ مهندسی یک طبقه دیگر روی آن اضافه می‌کنند.»

تا ۳ هوایی هم فروخته می‌شود
این ساخت و ساز بی رویه و غیرمجاز جمعیت زیادی را راهی خیابان‌ها و کوچه پس کوچه‌هایی مثل سیدی و توس و یوسفیه کرده است که اصلا گنجایش و ظرفیت این حجم از جمعیت را ندارند و به قول معروف دارند منفجر می‌شوند. پیش بینی نکردن پارکینگ برای این واحد‌ها هم دیگر نیازی به توضیح ندارد که چه مشکلاتی به وجود می‌آورد. محمود جهانی از اهالی خیابان توس از دعوا‌های شبانه برسرجایِ پارک در محل زندگی شان حرف می‌زند و می‌گوید: در یک کوچه چهارمتری که تا دیروز ۳ خانواده بیشتر نداشت، امروز ۶ خانوار دارند زندگی می‌کنند. شب می‌خوابی و صبح بلند می‌شوی، می‌بینی همسایه ات پشت بامش را ساخته و فروخته است. این خانه‌ها هم که پارکینگ ندارند و از آن طرف هرکس را که می‌بینی یک ماشین خریده و زیرپایش انداخته است و می‌خواهد که جلوی در خانه اش پارک کند. شبی نیست که اینجا سرِ جای پارک دعوا و درگیری و زدوخورد نشود. خیلی‌ها از این وضعیت خسته شدند و اثاث کشی کردند و رفتند.
قیمت نسبتا پایین هوایی‌ها باعث شده است که تقاضا برای خرید آن‌ها بالا برود و همین عامل خیلی‌ها را وسوسه می‌کند که نه یک طبقه، بلکه ۲ یا حتی ۳ طبقه هوایی هم بسازند و بفروشند. علیخانی که سال هاست در طبرسی شمالی زندگی می‌کند و از نزدیک شاهد رشد قارچ گونه هوایی‌ها در محله شان بوده است با جمله «این خانه‌ها یک روز روی سرِ مردم خراب می‌شود» حرف هایش را شروع می‌کند و بعد از بازار داغ دلال بازی در هوایی فروشی خبر می‌دهد: بعضی از بنگاه دار‌ها و دلال‌های شناخته شده اینجا و حتی خودِ آن‌هایی که اینجا صاحب خانه هستند، به خاطر چندرغاز سود، روی یک پشت بام، ۳ هوایی دیگر می‌فروشند. آن خانه‌ای که شناژ و فوندانسیون درست و حسابی ندارد و اصلا شهرداری استحکامش را تأیید نکرده است، مگر چقدر توان دارد که ۳ طبقه اضافه‌تر را روی خودش تحمل کند؟ همین الان خیلی از این ساختمان‌ها که حتی یک طبقه هوایی دارند، نشست کرده اند و در و دیوارشان پر از ترک است. اینجا اصلا زلزله لازم ندارند، همین خانه‌هایی که هوایی شان را فروخته اند، امروز و فردا روی سر ساکنانشان خراب می‌شوند و یک فاجعه درست خواهد شد.»

پشت بام بخر و بساز
شاید باورکردنی نباشد، اما همین قوطی کبریت‌هایی که به زور چندمتر پیشروی طولی و با نازل‌ترین نوع مصالح ساختمانی ساخته و با یک زلزله ۳، ۴ ریشتری تخریب می‌شوند، مثل آب خوردن خرید و فروش می‌شوند، حتی آن‌هایی که برایشان حکم قلع صادر شده است و امروز و فردا شهرداری تخریبشان خواهد کرد، از هر ۵ بنگاه معاملات املاک دست کم ۲، ۳ بنگاه هوایی دارند. به عنوان خریداری که قصد خرید یک واحد آپارتمان هوایی داریم سراغ یکی از بنگاه‌های معاملات املاک بولوار توس می‌رویم. همین که اسم از خرید هوایی می‌آوریم، آقای بنگاه دار فهرستی بلند بالا از انواع و اقسام هوایی‌ها جلوی رویمان می‌گذارد، از هوایی ساخته شده و آماده تحویل تا آن‌هایی که فقط آهن هایش بالا رفته است. می‌گوید: یک هوایی دارم ۶۳‌متری نرسیده به خین عرب ۸۰ میلیون تومان، دورتادورش تا ۲ متر دیوار شده و آهن‌های چهاردهش هم بالا رفته و آماده ساخت است. برای اینکه پول ساختت دربیاید، می‌توانی طبقه بالای سرت را هم بفروشی. یک مورد دیگر هم دارم: ۸۵ متری در کوی امیر ۱۰۰ میلیون تومان که فقط نازک کاری هایش باقی مانده است. یک واحد طبقه سوم هم هست در خیابان فتحی که ۸۰ متر است و مالکش می‌گوید ۹۰ میلیون، اما راه می‌آید و کمتر هم می‌دهد.»
سراغ یک بنگاه معاملات املاک دیگر در خیابان طبرسی می‌رویم. اینجا هم بیشتر بنگاه دار‌ها انواع و اقسام هوایی‌ها را پیشنهاد می‌دهند. قیمت‌ها هم تقریبا همان چیزی است که در توس به ما گفتند. پسرجوانِ صاحبِ بنگاه در طبرسی شمالی که همه همتش را گذاشته است تا ما را متقاعد به خرید کند، می‌گوید: اینجا صَرف در این است که پشت بام بخری و خودت همان طور که دلت می‌خواهد بسازی. در طبرسی شمالی لب تَر کنی همه فروشنده اند. الان یک پشت بام دارم، آهن هایش آماده است و یک هفتادمتری از آن درمی آید. قیمتش تقریبا ۶۰‌میلیون تومان است. برای ساخت هم لازم نیست آهن ۲۴ استفاده کنی. دیوار‌ها را پنج سانتی بچین که هزینه ات کمتر شود. ولی تا می‌توانی خرج ظاهر خانه کن. چون عقل مردم به چشمشان است و همین که ببینند آپارتمان ظاهرش شیک است در خریدش شک نمی‌کنند. اگر به این روش کار کنی، به سال نکشیده بارت را بسته ای.» پسر بنگاه دار این سؤال ما را که شهرداری جلوی این مدل ساخت و ساز را می‌گیرد یا نه، این طور پاسخ می‌دهد: شهرداری نهایتا می‌آید پلمب می‌کند و می‌رود. یک پولی به عنوان جریمه می‌دهی و حل می‌شود. اگر هم نشد با همان پلمب کارت را پیش می‌بری و وقتی که اسباب و اثاثیه بیاوری دیگر نمی‌توانند کاری بکنند و مجبورند راه بیایند. راه دیگرش هم این است که شبانه و تندتند واحدت را بسازی که شهرداری متوجه نشود.» پیدا کردن واحد هوایی در نهضت و یوسفیه هم از یک آپارتمان سنددار درست و حسابی راحت‌تر است. قانون شهرداری و پروانه ساخت و پایان کار در این ۲ خیابان بیشتر به یک شوخی شبیه است. اینجا هرکس هرطور دلش می‌خواهد خانه می‌سازد و آن طور که شهرداری می‌گوید تقریبا ۸۰، ۹۰‌درصد واحد‌های نهضت و یوسفیه حکم قلع دارند. اینجا یک واحد آپارتمان پنجاه وپنج متری در طبقه چهارم که نه آسانسور دارد و نه پارکینگ، حدود ۱۳۰‌میلیون تومان قیمت دارد. قیمت واحد‌های بزرگ‌تر و بالای ۸۰، ۹۰ متر بین ۹۰ تا ۱۰۰ میلیون تومان است. ظاهر بعضی از آپارتمان‌ها به اندازه‌ای شیک است که خریدار اصلا یادش می‌رود که این واحد هوایی و از بیخ و بن غیرمجاز است و بعید نیست که دیر یا زود حکم قلع آن صادر شود. یکی از بنگاه دار‌های این خیابان می‌گوید که ما هیچ تضمینی به شما نمی‌دهیم که این ساختمان حکم قلع دارد یا نه و بعد ادامه می‌دهد: داشتن یا نداشتن حکم قلع به ما ربطی ندارد. ما فقط فروشنده ایم و اگر ۴ روز دیگر شهرداری آمد و واحدتان را خراب کرد، هیچ ارتباطی به ما ندارد.» البته جناب فروشنده ذره‌ای راهنمایی نمی‌کند که از کجا و چطور باید بفهمیم آپارتمانی که می‌خواهیم بخریم حکم قلع دارد یا نه؟

خانه با حکم قلع هم فروخته می‌شود!
اما همان طور که پیدا کردن واحد هوایی در مشهد آسان است، فروش واحدی که برایش حکم قلع صادر شده است هم کار چندان سختی نیست. به عنوان فروشنده‌ای که برای واحد هوایی اش حکم قلع صادر شده است، وارد یک بنگاه در محدوده مشکینی می‌شویم و مشخصات آپارتمان را می‌گوییم. صاحب دفتر معاملات املاک اول از قبول چنین واحدی طفره می‌رود، اما بعد از اصرار ما قبول می‌کند که در قبال ۲۰ درصد کمیسیون بیشتر خانه را به فروش برساند. البته آقای صاحب دفتر ذره‌ای نم پس نمی‌دهد که چطور می‌خواهد این کار را بکند و می‌گوید: این دیگر جزو رموز کار ماست و فقط اگر اتفاقی افتاد عواقبش پای خودت است!
برای فروش آپارتمان هوایی موردنظرمان که حکم قلع دارد، سراغ ۶، ۷ بنگاه دیگر در مناطق مختلف شهر مثل سیدی و نهضت و یوسفیه و طبرسی شمالی رفتیم که در این میان فقط ۳ دفتر معاملات املاک حاضر شدند به قول خودشان ریسک کنند و فروش آن واحد را با همه دردسرهایش قبول کنند. البته با گرفتن کمیسیونی بیشتر از حد معمول. یکی از همین بنگاه دار‌ها به ما می‌گوید:‌فروش واحد مسئله دار سخت است اگر طرف زرنگ باشد و کسی راهنمایی اش کند و برود شکایت کند، می‌تواند از هردونفرمان غرامت بگیرد. اما می‌شد بند‌هایی به قول نامه اضافه کرد که راه برای شکایت بسته شود. البته ریسکش بالاست و خطر دارد.»

صدور حکم قلع برای «هوایی سازی»
معاون شهرسازی و معماری شهرداری مشهد در این باره می‌گوید ساخت و ساز هوایی را از ۲ منظر می‌شود بررسی کرد؛ گاهی ضابطه و قانون به فرد اجازه می‌دهد که یک طبقه مازاد دیگر داشته باشد و از آنجا که شهرداری استحکام بنا را تأیید و پروانه صادر می‌کند هیچ مشکلی وجود ندارد. سمت دیگر این ماجرا ساخت وساز‌های غیرقانونی و بی ضابطه است. متأسفانه پشت بام فروشی و هوایی سازی در حاشیه شهر مشهد دارد اتفاق می‌افتد. به گفته محمدرضا حسین نژاد، جایی که از همان ابتدا ساختمان‌ها بدون اخذ مجوز‌های لازم از شهرداری ساخته می‌شوند و پشت بامشان را هم براین اساس بالا می‌برند. این اتفاق بسیار خطرناک است، چون چنین ساختمان‌هایی به هیچ عنوان استحکام ندارند و موارد نظام مهندسی در آن‌ها رعایت نشده است. او تاکید می‌کند: شهرداری به صورت جدی با هوایی سازی‌های غیرمجاز و بدون پروانه برخورد و به سرعت حکم قلع صادر می‌کند.

بام فروشی غیر قانونی است
رئیس اداره نظارت برساخت و ساز و کمیسیون ماده ۱۰۰ معاونت معماری و شهرسازی با بیان اینکه تخلف هوایی سازی غیرمجاز از آن دست تخلفاتی است که شهرداری کاملا جدی با آن برخورد و متخلفان را اعمال قانون می‌کند، می‌گوید:همه پرونده‌های این تخلف به کمیسیون ماده ۱۰۰ ارجاع و آنجا درباره آن‌ها تصمیم گیری می‌شود. هوایی‌ها به دلیل اینکه معمولا شاکی خصوصی دارند، به صورت قطعی حکم قلع دریافت می‌کنند و ساختمان تخریب می‌شود. به گفته مسعود ایاز اگر کسی واحدی را خریده باشد که شهرداری برای آن حکم قلع صادر کرده باشد، تنها راهی که دارد این است که از فروشنده به مراجع قضایی شکایت کند. چون این ساختمان‌ها غیرمجاز ساخته شده اند و خرید و فروش آن‌ها غیرقانونی است.