درباره «جیران»، سریال پر سر و صدای حسن فتحی | سایه محو خاطرات

محمد عنبرسوز | شهرآرانیوز؛ انتشار نخستین قسمت از سریال تازه حسن فتحی در اواخر بهمن ۱۴۰۰، امیدواری‌های زیادی را در شبکه نمایش خانگی به وجود آورد؛ مجموعه‌ای تاریخی و عاشقانه که توسط یکی از موفق‌ترین کارگردان‌های سریال در سه دهه اخیر تلویزیون و شبکه نمایش خانگی ایران ساخته شد و از لحاظ بصری هم جذابیت‌های زیادی داشت.

«جیران»، اما به مرور تبدیل به یکی از مجموعه‌های بی رمق و کش دار شبکه نمایش خانگی شد که کارنامه حسن فتحی را با تردید‌هایی رو به رو کرد. به بهانه پخش آخرین قسمت «جیران» در ایام عید نوروز، مروری داریم بر برخی از دلایل ناموفق بودن این سریال.

انتظارات بالا

حسن فتحی هیچ وقت در سینما کارگردان موفقی نبوده، اما در عرصه تولید سریال‌های تلویزیونی توانسته است نقشی ماندگار از خود به جای بگذارد و تبدیل به یکی از بهترین سریال ساز‌های تاریخ ایران شود. او که نزدیک به سه دهه است در عرصه تولید سریال فعالیت می‌کند، در دهه ۸۰ توانست با تولید سه مجموعه «شب دهم»، «میوه ممنوعه» و «مدار صفردرجه» سطح سریال‌های تلویزیون ایران را یک درجه ارتقا ببخشد و مجموعه‌های تلویزیونی به اصطلاح «خیابان خلوت کن» را روانه آنتن کند.

در اوایل دهه ۹۰ نیز در حالی که خیلی‌ها فکر می‌کردند فتحی به پایان راه خود رسیده است و دیگر آن توانایی سابق برای جذب مخاطب را ندارد، او با «شهرزاد» به شبکه نمایش خانگی آمد و در فصل اول این مجموعه توانست غوغایی در بین بیننده‌های این رسانه نسبتا نوپا ایجاد کند. «شهرزاد» به قدری تأثیرگذار بود که بعد‌ها چندین سریال دیگر، در شبکه خانگی و تلویزیون، با الهام از قصه یا فضای آن ساخته شدند.

دومین تجربه نمایش خانگی فتحی، اما با انتظارات مخاطبان از این کارگردان خوش نام سازگاری چندانی ندارد. «جیران» یک سریال کش دار از آب درآمده که وقفه حدودا دو ماهه در پخش آن حسابی مخاطبان را کلافه کرد. «جیران» در ۵۲ قسمت توزیع شد که با احتساب وقفه اواسط آن، پخش این مجموعه نزدیک به یک سال و دو ماه طول کشید که در نوع خود برای یک فصل سریال بی سابقه و البته برای مخاطبان آزار دهنده بود.

آن زبان دل نشین

حسن فتحی همواره تمرکز خود را بر مؤلفه‌های هنری گذاشته است. سنگ بنای عموم سریال‌های موفق این کارگردان را فیلم نامه‌های منسجم و چفت و بست دار تشکیل می‌داده اند که نگارش دقیق و باظرافت دیالوگ ها، به نوعی خامه روی کیک این متن‌ها بوده است. فیلم نامه «جیران»، اما از ضعف‌هایی جدی رنج می‌برد که در بلند مدت، مخاطب را ناامید می‌کرد.

فراز و نشیب‌های تکراری رابطه شاه با جیران، قتل سریالی ولیعهد‌های شاه که همگی با سکانس‌هایی تکراری از توطئه، قتل و سوگواری‌های مفصل، پشت سر هم می‌آیند و خرده داستان‌های بی ربطی که حذفشان می‌توانست چهار پنج قسمت از زمان سریال را کم کند، از جمله مهم‌ترین مواردی بودند که سرحال بودن و ضرباهنگ را از فیلم نامه «جیران» گرفتند.

علاوه بر این، سریال «جیران» تقریبا بهره‌ای از آن دیالوگ نویسی ویژه سریال‌های فتحی نداشت و شخصیت هایش در زمان شاه قاجاری تا حد زیادی شبیه به زبان محاوره امروز مردم ایران صحبت می‌کردند. این موضوع به قدری در سریال خام و غیر قابل پذیرش از آب درآمده بود که در قسمت‌های ابتدایی، نوع مخاطب قرار گرفتن امیر کبیر توسط همسرش به سوژه طنز شبکه‌های اجتماعی تبدیل شد.

ستاره‌های بی رمق

در نگاه اول، شاید به نظر برسد که «جیران» یک سریال متوسط و حتی بالاتر از متوسط در شبکه نمایش خانگی است؛ اما بررسی دقیق‌تر عواملش نشان می‌دهد که این مجموعه چقدر ظرفیت هایش را هدر داده و تا چه حد در بهره گیری از هنرمندان درجه یک ناکام بوده است. از مجموعه‌ای حرف می‌زنیم که همایون شجریان و فردین خلعتبری، دو هنرمند شاخص عرصه موسیقی، آواز و آهنگ سازی آن را بر عهده داشته اند؛ اما فیلم ساز از این حاشیه صوتی گوش نواز صرفا برای تولید چیزی شبیه به موزیک ویدئو و قرار دادنش در لابه لای سریال استفاده کرده است.

در بخش بازیگری نیز، «جیران» از دو گروه هنرپیشه استفاده می‌کرد؛ نخست ستاره‌هایی که همواره برای جلب نظر مخاطب بسیار کارآمد و اثرگذارند، یعنی چهره‌هایی همچون بهرام رادان، امیر حسین فتحی و مهدی پاکدل که به طور مشخص بینندگان نوجوان و جوان برای دیدنشان سر و دست می‌شکنند و دوم بازیگران قابلی همچون پریناز ایزدیار، امیر جعفری، مریلا زارعی و رعنا آزادی ور که هر کدامشان به تنهایی برای نجات دادن یک اثر دراماتیک کافی هستند، اما در این مجموعه به عناصری کم اثر مبدل شده اند و دسته جمعی هم نتوانسته اند «جیران» را به سریالی تراز اول تبدیل کنند.

در هفته‌های اخیر، صحبت از پخش ساخته جدید حسن فتحی در قالب یک مینی سریال داغ شده است. البته تیم بازیگران «مست عشق» کاملا با ترکیب «جیران» متفاوت است، اما با توجه به محصول مشترک بودنش بعید نیست که آن اثر هم مثل «جیران» ظرفیت‌های خودش را به طراحی لباس و گریم و صحنه محدود کرده باشد که در این صورت یکی از بهترین سوژه‌های سریال تاریخی در ایران معاصر خراب خواهد شد.