طعم شیرین آزادی

شیما سیدی| توقع داشتیم تا رسیدن به مقصد گوشمان از آواز پرندگان کَر شود اما سکوت محض در ماشین حکم فرماست. گوش تیز می کنیم، بلکه جیک جیکی، کو کویی، غار غاری چیزی بشنویم اما هیچ. از ضبط ماشین هم صدایی درنمی آید. با شک و تردید از مصطفی قاسمی نژاد، مؤسس انجمن «حامیان حیات وحش توس» می پرسیم، مطمئن هستید پرندگان در صندوق عقب ماشین هستند؟ و او حرفمان را تأیید می کند. «سه بهله دلیجه امروز برای رهاسازی در طبیعت آماده اند. دلیجه ها معمولا پرندگان ساکتی هستند و تنها در هنگام خطر صدای جیغ مانندی به صورت «کی کی کی کی» از آن ها شنیده می شود و یا چیزی شبیه به «وریییییح» را زوزه می کشند.» انگار سه جوجه دلیجه امسالی، که دست نامهربان انسان های سودجو به محض چشم باز کردن به دنیا آنان را از آغوش مادر جدا کرده اند، حالا در صندوق عقب ماشین احساس خطری نمی کنند، سکوت پیشه کرده اند تا دست مهربان انسان های دوستدار طبیعت آنان را دوباره به خانه بازگرداند.

بخت بد صید و بخت خوب بازپس گیری
ساعت 7 صبح داخل ماشین نشسته ایم و به سمت منطقه حفاظت شده «دیزباد بالا» می رویم تا این سه جوجه «دلیجه» را به طبیعت بازگردانیم. دلیجه از جمله پرندگان بومی ایران است و در گذشته نه چندان دور از پراکندگی فراوانی برخوردار بوده است، اما در طی 15سال گذشته اطلاع دقیق و مستندی از وضعیت این پرنده در دست نیست. تعداد زیاد و ارزش مادی کم آن موجب صید بی رویه و رواج خرید و فروش دلیجه شده و همین امر هم آینده این پرنده از تیره شاهین سانان را با خطر روبه رو کرده است. سه پرنده ای هم که در قفسی بنفش، در صندوق عقب ماشین ما قرار دارند، گرفتار صید در بدو تولد شده اند. گروهی قاچاقچی جوجه های پرندگان شکاری را از لانه برمی دارند و اقدام به خرید و فروش آن می کنند. از بخت خوب این سه دلیجه، این دفعه انجمن حیات وحش توس با همراهی محیط زیست، قاچاقچیان را شناسایی کرده، دلیجه ها را پس گرفته و پس از آموزش تکنیک های پرواز و شکار به آنان، قرار است امروز دوباره به طبیعت بازگردانده شوند.

خانه سبز دلیجه ها
توربین های بادی را که رد می کنیم، به سمت روستای سبز دیزباد بالا می پیچیم. هرچه بیشتر از جاده اصلی فاصله می گیریم، سبزی و آبادی بیشتر می شود. تابلوهای فراوان هشدار قطع درختان و آسیب به حیوانات، در کنار بوی خوش سبزی و خنکای نسیمی که با رفتن به ارتفاع و عبور از کنار چشمه ساران راهش را به داخل ماشین باز می کند و صورت ها را نوازش می دهد، خبر از رسیدن به مقصد و زیستگاه دلیجه ها دارد. انگار دلیجه ها هم این را حس کرده اند که حالا صدای بال زدن و بی تابی شان در ماشین پیچیده است. کنار چشمه توقف می کنیم تا دهیار، رئیس شورا و یگان حفاظت روستای دیزباد بالا ضمن خوشامد گویی برایمان از دغدغه ویژه مردم این روستا به نگهداری و حفاظت از پوشش گیاهی و حیوانی منطقه بگویند. صحبت هایی که تا حدی خیالمان را از آینده دلیجه ها در فضای سبز این روستا آسوده می کند.

رهایی در اوج
آخرین وعده غذایی دلیجه ها که گوشت چرخ شده بلدرچین است، همراه با سر و صدای پرندگان سرو می شود. سپس عکس های یادگاری ثبت و جمعیت قفس به دست راه می افتند تا حدود 10دقیقه پیاده از مسیری خاکی پای کوه، بالا روند و پرندگان را در اوج رها کنند. حالا دیگر پرندگان بی تاب تر از همیشه داخل قفس بال بال می زنند. آن ها بوی طبیعت را حس کرده اند و آماده اند به محض باز شدن در قفس جلدی بیرون بزنند. همین طور هم می شود. یکی از اعضای انجمن قفس را برمی دارد و بالای تپه می رود. بقیه از پایین نظاره گرند. در روز ولادت امام رضا(ع) ذکری می گوید و همچنین یادی می کند از محیط بانانی که حتی روزشان هنوز در تقویم ثبت نشده است و در همین حال در قفس را باز می کند. آنچه از پایین می بینیم شکوه پرواز پرندگانی است، که جثه شان نهایت به 30 سانتی متر هم نمی رسد اما بال که می زنند تا 60 سانتی متر گسترده می شوند. 3 دلیجه اوج گرفته اند و باید برای دیدنشان چشم ها را تیز کنیم تا بتوانیم به گرد چرخیدنشان نوک کوه برسیم.

درباره کار بزرگ انجمن حامیان حیات وحش توس
مصطفی قاسمی نژاد که مستندساز حیات وحش است، چهار سالی می شود کارش شده، تیمار پرندگان شکاریِ آسیب دیده و بازگرداندن آن ها به طبیعت. امروز سه بهله دلیجه آزاد شدند، هفته قبل یک بهله سارگپه، دو هفته آینده دو قطعه جغد و... به حرف آسان و زیباست اما انجام این کار به دانش، تجربه، پول و وقت بسیاری نیاز دارد که به تنهایی ممکن نیست. به همین دلیل هم به تازگی دست نیاز به سوی سایر علاقه مندان به محیط زیست و حامیان حقوق حیوانات دراز کرده و با همراهی حدود 20 نفر عضو فعال، «انجمن حامیان حیات وحش توس» را راه اندازی کرده اند. آنان کارشان را با تیمار پرندگان آغاز کرده اند زیرا نگهداری از آنان به نسبت سایر حیوانات آسان تر است و شرایط چندان ویژه ای نیاز ندارد، اما قصد دارند در آینده کارشان را گسترده تر و از سایر حیوانات آسیب دیده نیز نگهداری کنند و آنان را در صورت امکان به طبیعت بازگردانند. قاسمی نژاد می گوید: من و همسرم چهارسالی می شود که به صورت مستمر به تیمار پرندگان مشغولیم، اما کار فردی خیلی نتیجه بخش نیست، به همین دلیل تصمیم گرفتیم از ظرفیت مردمی استفاده و از کسانی که علاقه مند به انجام این کار هستند دعوت کنیم با ما همراه شوند. انجمن به تازگی تشکیل شده، با این حال در همین مدت کوتاه کارهای بسیاری انجام شده است که رهاسازی این سه بهله دلیجه یکی از همین کارهاست.

همیشه رهاسازی موفقیت آمیز نیست
پرواز زیبای دلیجه ها حاکی از موفقیت آمیز بودن رهاسازی بود، اما قاسمی نژاد می گوید: همیشه رهاسازی مثل امروز موفقیت آمیز نیست، گاهی گونه، آماده بال زدن نیست، یا توانایی شکار ندارد و به همین دلیل بعد از مدتی می میرد. برای رهایی این دلیجه ها حدود 5 روز است که تمرین می کنیم و تکنیک های شکار را به آنان آموزش می دهیم. البته چون فضایمان محدود بود نتوانستیم مقداری از تکنیک های پرواز را با آن ها کار کنیم. اگر افراد بیشتر به انجمن اضافه شوند می توانیم شرایط نگهداری و تیمار را به استاندارد های جهانی نزدیک کنیم.

تفریح غیرانسانی انسان ها
معمولا پرندگان شکاری و مهاجر به دو دلیل در معرض آسیب قرار می گیرند، عامل اولی که باعث ضربه به گونه ها می شود بحث زنده گیری پرندگان از سوی گروه هایی مافیایی است که جوجه های پرندگان را از لانه برمی دارند و می فروشند. عامل بعد شکار و تیراندازی است. البته گوشت این پرندگان خوردنی نیست، اما متأسفانه برخی از شکارچیان بی فرهنگ، به صورت تفریحی این پرندگان را شکار و آنان را بی رحمانه در حالی که زخمی شده اند، در طبیعت رها می کنند. از اینجا به بعد گروه های حامی حیوانات وارد داستان می شوند و تا جایی که بودجه و توانشان اجازه می دهد برای بازگرداندن حیوانات آسیب دیده به طبیعت تلاش می کنند.

چه بر سر حیوانات آسیب دیده می آید؟
گاه اداره محیط زیست با انجمن هایی چون حامیان حیات وحش توس تماس می گیرد و برای نگهداری و یا تیمار از پرنده ای از آنان کمک می خواهد، مانند همین سه دلیجه که با همکاری خانم حیدری، از اداره محیط زیست نیشابور به دست انجمن رسید. و گاه نیز، مردم از سراسر کشور، پرندگان آسیب دیده را برایشان می فرستند. انجمن نیز پس از در اختیار گرفتن حیوانات، اگر نیاز به درمان داشته باشند آنان را به کلینیک حیوانات می برد. دکتر وکیلی، دامپزشکی است که در این کار خیر همراه همیشگی این انجمن است و رایگان و گاه نیز با تخفیف در درمان پرندگان آسیب دیده کمک می کند. قاسمی نژاد می گوید:اگر ایشان نبودند به لحاظ هزینه های درمان به مشکل می خوردیم چون حامی زیادی نداریم و گاه هزینه عمل تنها یک پرنده به یک میلیون تومان نیز می رسد.
او درباره حیواناتی که نیاز به درمان ندارند، مانند جوجه های تازه متولد شده نیز می گوید: تعدادی از اعضای انجمن با شرکت در جلسات مختلف برای این مهم آموزش دیده اند تا بتوانند از این جوجه ها نگهداری و آنان را برای بازگرداندن به طبیعت آماده کنند. البته 20 درصد از پرندگانی که به دست ما می رسند هرگز قادر به بازگشت به طبیعت نیستند.
این ها یا بسیار آسیب دیده هستند و یا اینکه مدت زیادی را با انسان ها گذرانده اند و دیگر قادر به شکار و دفاع از خود در طبیعت نیستند.

مردم برای کمک به پرندگان آسیب دیده چه کنند؟
مردم عادی هم می توانند اگر پرنده آسیب دیده ای دیدند خودشان نگهداری کنند؟ این سوالی است که قاسمی نژاد این طور پاسخ می دهد: برخی برای سرگرمی یا از سر دلسوزی این کار را انجام می دهند. اما معمولا ماه اول خسته می شوند و بدون هیچ گونه آموزشی حیوان را در طبیعت رها می کنند که این کار بیشتر به پرندگان آسیب می زند. از مردم می خواهیم اگر علاقه به این کار دارند در انجمن ما عضو شوند و برای این کار آموزش ببینند. در غیر این صورت نیز به ما اطلاع دهند تا خودمان از پرنده نگهداری کنیم.
@tooswildlife آدرس تلگرامی است که مردم می توانند با این انجمن ارتباط بگیرند..