ره‌باغ‌ها در نیمه‌راه

محبوبه عظیم زاده| ساعت هنوز 8 نشده است. برای اینکه اسیر گرمای وحشتناک تیرماه نشویم، زود شال و کلاه کردیم و خودمان را رساندیم اطراف حرم. هدفمان سر در آوردن از وضعیت ره باغ های اطراف حرم است که چند و چون ماجرای آن مدت هاست افتاده سر زبان ها؛ ره باغ هایی که با هدف تمرکز روی جایگاه عابران پیاده که در قالب زائر و مقیم و مسافر قدم به این شهر و این صحن و سرا می گذارند، ایجاد شده و روبه شکل گیری است. اگر خیابان آیت ا... شیرازی را نقطه آغاز و خیابان امام  رضا(ع) را نقطه پایان مدار حلقوی شکل اطراف حرم در نظر بگیریم، ترتیب ره باغ ها از این قرار خواهد بود: ره باغ طوبی، رضوان، فردوس، نعیم، بهشت، سلام، جنان و پردیس. ترتیبی که ما هم در بازدید میدانی خود، مطابق با همان پیش رفتیم.

ره باغ های اطراف حرم، یک نمونه خوب برای یک شهر پیاده محور
حتما تا همین الآن هم خودتان به این نکته پی برده اید که این روزها حضور در اطراف حرم یعنی دست و پنجه نرم کردن با ترافیک وحشتناکی که بوق بوق کنان اعصاب و روان آدم را نشانه می گیرد. اول صبح و آخر شب هم نمی شناسد. نکته ای که همین چند وقت پیش در شب ولادت امام رضا (ع) به اوج خودش رسید و مسیری که می شد در عرض 5دقیقه طی کرد، 2ساعت به طول می انجامید. تا جایی که صدای رئیس شورای شهر را هم درآورد، محمدرضا حیدری، خواستار حل فوری گره های ترافیکی اطراف حرم مطهر شد. در این وضعیت بی شک بهترین راه برای مطلوب کردن اوضاع، سامان دهی وضعیت ره باغ ها و اولویت دادن پیاده به سواره است.

زیر سایه طوبی
فعلا، تنها ره باغی که به بهره برداری کامل رسیده ره باغ طوبی است. معمولا در هر لحظه از روز که قدم به آنجا بگذاری، حتما افرادی به چشم خواهند خورد که یا زیر سایه درخت ها مشغول استراحت هستند یا روی نیمکت های آن نشسته اند و در حال گپ و گفت با یکدیگرند، درست مثل همین الآن. اما به جز طوبی، ره باغ های دیگر همچنان در گیرودار کارهای عمرانی هستند. حصارهای آهنی سبزرنگ با نقشی از دار و درخت امروز جای فضای سبز واقعی را گرفته است. تل خاک و سنگ ها و ریخت و پاش های داخل آن نیز کاملا گواه این است که هنوز راه زیادی تا رسیدن این ره باغ ها به طوبی وجود دارد که به گفته مسئولان این امر تابعی است از تأمین بودجه مورد نظر. این طور که طرح های نوسازی بافت فرسوده اطراف حرم مطهر نشان می دهد قرار است در نهایت همه ره باغ ها مکان هایی شوند متشکل از گل و گیاه و دار و درخت که با آب نماها و نقاشی های دیواری مزین شوند و در نهایت با ایجاد یک فضای دلچسب، می خواهد شرایطی را فراهم بیاورد تا عابران پیاده قدم های نهایی خودرا برای وصال با امام هشتم، در یک فضای مملو از آرامش و آسایش بردارند و با حال خوش به دیدار حضرت رضا (ع) بروند. این اتفاق، منجر به تمرکز هرچه بیشتر روی جایگاه عابران پیاده در عبور و مرور شهری دارد.
برای اینکه درک بهتری از وضعیت این ره باغ ها و شرایط فعلی آن ها داشته باشیم، نگاهی می اندازیم به اطلاعات زیر. این آمار و ارقام قرار است به ما بگوید که وضعیت فعلی هر کدام از این ره باغ ها به چه صورت است، چه میزان از کارهای عمرانی آن ها پیش رفته و چه میزان از آن هنوز باقی مانده است.

نکته1: درصد کارهای اجرایی از میزان درصد تملک محسوب شده است.

نکته 2: به گفته مهدی زمانی، مدیر روابط عمومی شهرداری منطقه ثامن، کارهای اجرایی مربوط به مناطق تحت تملک در ره باغ بهشت و سلام نهایتا تا اواسط پاییز به پایان می رسد و از آن بهره بردای می شود.

حواسمان باشد تبر به ریشه تاریخ و فرهنگمان نزنیم
اما این تمام ماجرا نیست. نکته ای که از بیان کردن صرف یک ایده و یک طرح مهم تر است، نحوه پیاده سازی و به مرحله عمل رساندن آن است. خوبی های این طرح را که بگذاریم کنار، نمی توان از نکات منفی آن غافل شد. متأسفانه گرچه این طرح با محور قرار دادن حرم مطهر به صورت خورشید در مرکز و 8ره باغ در اطرافش روی کاغذ بسیار زیباست اما تجربه تخریب سال های اخیر نشان داده است آن طور که باید کارشناسی نشده بود. این طرح در هنگام اجرا منجر به تخریب بسیاری از بافت تاریخی اطراف حرم مطهر شد، بافتی که حالا جایش را به مجتمع ها و هتل های مرتفعی داده که منظر حرم مطهر را در خود غرق کرده اند. چقدر خوب است هنوز که برای تکمیل طرح و ادامه این مسیر، فرصت وجود دارد، گام های بعدی را طوری برداریم که اگر از یک سمت داریم اتفاق خوبی را رقم می زنیم، از سمت دیگر تبر به ریشه تاریخ، شکوه و عظمت شهرمان نزنیم.

مزایا و معایب دیگر چه دارد؟
تلاش شهر و مدیران شهری برای بیشتر از پیش مطرح شدن نقش عابر پیاده (چه در قالب شهروند و چه در قالب گردشگر) نفع جمعی دیگر نیز دارد؛ منافعی که با محقق کردن همین ایده های اساسی، می تواند به بهترین شکل ممکن رقم بخورد تا دیگر لازم نباشد برای بیرون رفتن از معضلات بزرگی مثل آلودگی هوا، به صورت اضطراری جلسه و کمیسیون تشکیل بدهیم تا در نهایت نیز فقط به صورت موقت از شر آن ها خلاص بشویم.
یک شهر پیاده محور:
1-از سلامتی، سرزندگی و ایمنی شهروندان پشتیبانی می کند
2-با کاهش وابستگی به خودرو، استفاده از حمل ونقل عمومی را تشویق می کند و افزایش می دهد
3-هوای پاک، گسترش فضای سبز عمومی و رونق گردشگری را به شهرها وعده می دهد
4-برای معاشرت و تعاملات اجتماعی غیررسمی شهروندان فضا و فرصت های مناسبی را خلق می کند

خیابان هایی که یک مکان هستند نه یک معبر
حتی اگر گذرتان به سرزمین هندوها نخورده باشد حتما در فیلم هایشان دیده اید که شرایط زندگی شان به چه صورت است. می توان گفت که هندی ها به زندگی جمعی مشهورند؛ به نحوی که دیگر سبک زندگی آن ها محسوب می شود: خیابان های کوتاه و بلند اما همیشه شلوغی که هرکسی به کاری مشغول است. یکی فقط یک گوشه نشسته است و زل زده به مردم، یکی بساط کرده و دارد با داد و فریاد برای جنس هایش مشتری پیدا می کند، یکی کنج و کناری برای خودش پیدا کرده است و در خواب خوش فرو رفته، یکی دارد موی سر و ریش یک نفر دیگر را کوتاه می کند و ... . گردشگرانی که سرزمین تاج محل را مقصد گردشگری خود انتخاب می کنند، بهتر از هر جای دیگر می توانند بافت و فرهنگ غالب بر این آب و خاک و مردم آن را درک کنند. مقصود البته الگوسازی از این وضعیت که به ناچار تابعی از وضعیت بد اقتصادی و جمعیت فوق العاده زیاد آن هاست، نیست. نکته اینجاست که اگر دقت کرده باشید خیابان برای مردم هندوستان بیشتر از اینکه یک معبر و یک پل ارتباطی باشد، یک مکان است و نقطه ثبات. درواقع خیابان ها تنها محل عبور وسایل نقلیه موتوری نیستند، بلکه مکانی برای مراوده، گذران اوقات فراغت، بازی بچه ها، خرید، دیدار، نگاه کردن، نشستن، دسترسی، تبلیغات، اطلاع رسانی، تجمع، تظاهرات و ... محسوب می شود. چنین فضایی را می توان در یک مقیاس متفاوت، در هر شهر و هر کشوری، با توجه به بافت فرهنگی آن به مرحله عمل رساند. خیابان هایی که می تواند برای قدرتمند شدن آن ها به بهترین شکل ممکن، روی ظرفیت های فرهنگی و هنری شهرش مانور داد.

باید بعد مذهبی، تاریخی و فرهنگی در کنار یکدیگر رشد کند
تجسم کنید یک گوشه از شهرمان که ویترین مغازه ها و دکان دارانش پر است از انواع و اقسام محصولات فرهنگی و سوغاتی های خوش رنگ و لعابی مثل زعفران. یا فلان خیابان که پاتوقی شده برای بومی ها و غیربومی هایی که می خواهند طعم یک دیزی درست و حسابی را توی سنگ های هرکاره مشهدی بچشند. لذت بخش است، نه؟ اگر برای من و شما این گونه است شک نکنید که برای توریست جماعت این لذت چند برابر می شود، چون برایشان تازگی هم دارد. در چنین فضایی است که گردشگر این امکان را دارد که در سطح شهر قدم بزند، این طرف و آن طرف را ببیند و مقصدش را کشف کند. لابه لای همین گشت و گذارها و پیاده روی هاست که می تواند با ظرفیت های تاریخی و فرهنگی و زیبایی های شهر آشنا شود و در مورد آن اطلاعات کسب کند. در همین زمان است که می تواند یک کار هنری را ببیند، یک صنعت دستی چشمش را بگیرد و بابت داشتن آن پولی پرداخت کند. در این صورت لذت سیر و سیاحت هم برایش چندین برابر می شود. اگر چنین نباشد احتمالا باید فقط به این طرف و آن طرف رفتن با یک ماشین قناعت کند و خودش را از تجربه های دست اول و بکری که می تواند برایش رقم بخورد، محروم کند. تمام این اثرات مثبت برای شهری مثل مشهد چند برابر خواهد شد، چرا که مشهد به لحاظ بعد زیارتی و وجود حرم مطهر امام رضا (ع)، دستش از خیلی از شهرهای دیگر در حوزه گردشگری جلو است. اما نکته مهم این است که کنار این بعد زیارتی باید بتوان روی بعد فرهنگی و تاریخی آن هم تمرکز داشت. تلاش برای ایجاد پیاده راه ها و فراهم کردن فضایی برای عابران پیاده قطعا به محقق شدن این اهداف کمک می کند.
پی نوشت: برای نوشتن این مطلب از کتاب «شهرهای پیاده مدار»
به قلم دکتر سید مهدی معینی استفاده شده است..