زمان بومی‌سازی کتابخانه‌های هوشمند فرارسیده است
بیستمین نشست اندیشگاه رضوی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس‌رضوی با عنوان «از کتابخانه‌های دیجیتالی تا کتابخانه‌های هوشمند: جهانی‌سازی در برابر بومی‌سازی» در بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی برگزار شد.
جواد لگزیان | شهرآرانیوز؛ در این نشست دکتر سیدمهدی طاهری، عضو هیئت‌علمی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه علامه‌طباطبایی تهران، سخنرانی، بحث و تبادل نظر کرد.
در ابتدا دکتر علی اصغر محکی، دبیر نشست، با اشاره به اینکه بهرهگیری از نظام‌های هوشمند در بسیاری از فعالیت‌های کتابخانه‌ها از جمله فهرست‌نویسی، رده‌بندی، دسترسی، امانت‌دهی و جستجو و بازیابی اطلاعات مفید واقع شده است، خاطرنشان کرد: کتابخانه‌های آینده تفاوت اساسی با کتابخانه‌های سنتی خواهند داشت و استفاده از هوش مصنوعی، هم ساختار و سیستم‌ها و هم کارکرد‌های کتابخانه‌ها را به‌کلی تغییر خواهد داد.
سیدمهدی طاهری، سخنران اصلی این نشست نیز ابتدا سیر تحول و تطور کتابخانه‌ها را از شکل سنتی و فیزیکی تا ظهور کتابخانه‌های دیجیتال و خودکار و سایبری تشریح کرد و سپس از ورود به عصر «کتابخانه‌های هوشمند» گفت.
دکتر طاهری با این مقدمه که همواره کتابخانه‌ها جزو نهاد‌های اجتماعی و در تلاش برای استفاده از فناوری‌های روز بوده‌اند، گفت: از اواخر دهه ۱۹۹۰، نسل کتابخانه‌های دیجیتال با توسعه شبکه وب، پدیده جدیدی را در راستای مدیریت داده‌ها و خدمات کتابخانه‌ها معرفی کرد. این پدیده با عناوینی همچون کتابخانه‌های بدون کاغذ، خودکار، دیجیتال، الکترونیک، و مجازی نامگذاری شدند. از اوایل قرن بیستم این مفاهیم در دیدگاه‌های متخصصان بلوغ یافت و زمینه را برای پیدایش مفهوم جامع «کتابخانه‌های هوشمند» فراهم ساخت.
شش دوره تحول کتابخانه‌ها
طاهری در بیان سیر تحول کتابخانه‌ها تا پیش از دوره کتابخانه‌های هوشمند، به شش دوره متمایز اشاره کرد: نخست کتابخانه‌های سنتی و فیزیکی؛ دوم خودکارسازی بخشی از فرایندها و ورود محدود منابع دیجیتالی، سوم افزایش ورود منابع دیجیتال و روند خودکارسازی فرایندها، چهارم جا افتادن مفهوم کتابخانه‌های دیجیتال که در آن عمده منابع دیجیتال شده بودند و خودکارسازی بیشتر رخ داده بود، پنجم ظهور شبکه‌های اطلاعاتی و منابع و خدمات مجازی و ششم پیدایش کتابخانه‌های سایبر.
این استاد دانشگاه تاکید کرد: اینکه منابع کتابخانه، دیجیتال شده باشد برای اطلاق کتابخانه دیجیتال کافی نیست بلکه باید سازماندهی آن کتابخانه نیز دیجیتال شده باشد.
وی اضافه کرد: در عصر «کتابخانه‌های هوشمند» نیز ما شاهد سه نسل متفاوت بوده‌ایم؛ نسل اول که هوشمندسازی را در محیط فیزیکی پیاده‌سازی کرد، نسل دوم که فضای دیجیتالی را در کنار فضای فیزیکی هوشمندسازی می‌کرد و نسل سوم که از اساس همه ساختار‌ها و سیستم‌ها را به‌گونه جدید و متفاوت به کمک هوش مصنوعی، هوشمندسازی می‌کند.
در ادامه طاهری، مهمترین چالش‌های هوش مصنوعی را در مقایسه با هوش انسانی در دو سطح «بافت» و «احساس» ارزیابی کرد و کتابخانه‌های هوشمند را نتیجه ترکیب دانش مدیریت و ارائه خدمات کتابخانه‌ها به‌صورت هوشمند و شخصی‌سازی شده دانست.
ویژگی‌های کتابخانه‌های هوشمند
وی در بیان ویژگی‌های کتابخانه‌های هوشمند، شش ویژگی را بیان داشت: اول، مکان هوشمند، یعنی تمام زیست‌بوم این نوع کتابخانه‌ها هوشمند شده‌اند. دوم، انسان هوشمند، یعنی کاربرانی که کتابخانه را متناسب با نیاز به‌طور شخصی‌سازی شده استفاده می‌کنند و با کتابداران هوشمند در ارتباط هستند. سوم، خدمات هوشمند مکان و افراد. چهارم، ابزار‌های هوشمند اعم از سخت‌افزاری و نرم‌افزاری. پنجم، تحلیل هوشمند داده‌ها بر اساس تراکنش‌ها و ردپا‌ها و پروفایل‌های کاربران. ششم، پردازش عمیق داده‌ها تحت عنوان متا دیتا و سیستم‌های معنایی.
طاهری تاکید کرد: همه این ویژگی‌ها در کتابخانه‌های هوشمند بر پایه رویکرد دانش‌مدار و بافت‌مدار صورت می‌گیرد. سیستم‌های جدید، بر مبنای پروفایل‌ها و تراکنش‌های کاربران و روابط آنها با دیگران در فضای مجازی، رفتار اطلاع‌یابی و رفتار تعاملی او را ثبت و تحلیل کرده و برای هر شخص، یک هویت شخصی شده خاص تعریف و سپس متناسب با این شخصیت، به او اطلاعات و خدمات ارائه می‌کند.
در واقع علاوه بر خوداظهاری کاربران، رفتار و ارتباطات مجازی او نیز رصد می‌شود و از ترکیب این دو، شخصی‌سازی صورت می‌گیرد. بنابراین در کتابخانه‌های هوشمند متناسب با ویژگی‌ها و نیاز‌ها و علایق احصا شده‌ی هر کاربر، کتابخانه‌ی شخصی‌شده وجود دارد. پس ارائه خدمات شخصی‌شده هوشمند و خودکار، از مهمترین ویژگی‌های کتابخانه‌های هوشمند است.
طاهری همچنین به مبحث جدید بومی‌سازی پرداخت و اظهار داشت: کتابخانه هوشمند، هم بافت خود را خوب می‌شناسد و هم کاربران خود را و هر دوی این‌ها را برای بومی‌سازی مدنظر دارد. با توجه به تغییرات شتابان در بافت و کاربران، ساختار کتابخانه‌های هوشمند بسیار منعطف است و در آن استاندارد‌های منجمد پیشین کنار گذاشته شده است و استاندارد‌های جدید، به‌جای بسته‌های آماده، «پازل» سیال و برنامه‌پذیر را در اختیار کاربر قرار می‌دهد تا او بتواند متناسب با علایق و زیست‌بوم خود، بسته موردنظر خود را بسازد. این رویکرد «راه‌حل محور»، که جایگزین رویکرد «محصول محور» قبلی شده است، به کاربران اجازه می‌دهد تا هماهنگ با نیاز و سطح آمادگی و قابلیت بافت و محیط، اقدام به شخصی‌سازی و بومی‌سازی کتابخانه کنند.
دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی در پایان، از معنابخشی سیستم‌های هوشمند و لزوم انعطاف کتابدار کتابخانه هوشمند سخن گفت: سیستم‌های هوشمند کنونی، پس از شناخت بافت و اکوسیستم، و شناخت کاربران، اقدام به «معنابخشی» می‌کند، یعنی متناسب با نقش اجتماعی هر کاربر و به اقتضای بافت زیست‌بوم او، به کاربران توصیه و مشاوره تخصصی خاص می‌دهد.
این تحول بنیادین، نظام‌های استاندارد فهرست‌نویسی انگلوامریکن قبلی را تغییر داده و استاندارد جدید RDA را جایگزین آن کرده است؛ لذا کتابدار کتابخانه هوشمند، باید این انعطاف را داشته باشد که برای هر کاربر، رفتار و برخورد منحصر به‌فرد او را داشته باشد.
درباره اندیشگاه رضوی
اندیشگاه رضوی به منظور فراهم کردن فضایی بایسته برای حضور، گفتگو و تضارب آرا اندیشمندان در حوزه‌های مختلف علوم به ویژه علوم انسانی در کتابخانه حرم مطهر امام رضا (ع) از سال ۱۳۹۸ راه‌اندازی و مشغول خدمت است.
تداوم شیوه گفتگو و بحث عالمانه برای دستیابی به حقیقت با توجه به سیره امام‌رضا (ع)، تحقق عملی کرسی‌های آزاداندیشی، شناسایی روشمند مهمترین پرسش‌ها و فرضیه‌های موجود در آثار مکتوب متفکران حوزه علوم انسانی و فراهم ساختن شرایط و امکانات لازم برای گفت‌وگوی نقادانه درباره آنها از اهداف مهم راه‌اندازی این اندیشگاه است.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
