کارآمدترکردن محلات هدف بازآفرینی

نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده شهری که این روز‌ها در بازار‌های سرشور و سراب شاهد آن هستیم از گذشته تاکنون رویکرد‌ها و فرایند‌های متعددی را به خود دیده است. اما پیرو مصوبه مورخ ۱۷/۹/۱۳۹۳ شورای‌عالی دال بر تغییر رویکرد «فرسودگی» به «ناکارآمدی» و تأکید بر رویکرد «بازآفرینی‌شهری» به جای «بهسازی و نوسازی»، سیاست بازآفرینی شهری، به عنوان سیاستی جامع و کامل به‌منظور ارتقای کیفیت زندگی محله‌ها و محدوده‌های ناکارآمد شهری تعریف شده است.
سیاست «بازآفرینی شهری پایدار» اصلی‌ترین و متأخرترین سیاست وزارت راه و شهرسازی در سامان‌دهی بافت‌های ناکارآمد شهری است که توأمان با لحاظ‌کردن راهکار‌های اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی و کالبدی- فضایی در دستور کار مدیریت‌شهری قرار دارد. مفهوم بازآفرینی شهری فرآیندی است که به خلق فضا‌های شهری جدید با حفظ ویژگی‌های اصلی فضایی (کالبدی و فعالیت) منجر می‌شود. کاهش فقر شهری، تحقق حکم‌روایی شهری، ارتقای تاب‌آوری شهری و ارتقای هویت و منزلت مکانی از اهداف اصلی بازآفرینی شهری است که جامع‌نگری در اقدامات و توجه به تمامی وجوه پایداری در تعریف برنامه‌ها، اتخاذ نگرش فضایی راهبردی، یکپارچه، بلندمدت، منعطف، فراگیر و همه‌شمولی، شهرنگر و زمینه‌گرا با مشارکت حداکثری تمامی ذی‌نفعان و ذی‌نفوذان از اصول اساسی در به‌کارگیری رویکرد بازآفرینی در شهر‌ها هستند.
از طرفی در رویکرد بازآفرینی شهری، توجه به مردم و نهاد‌های مردمی و تسهیلگر از ارکان مهم بازآفرینی شهری پایدار است. از این نظر دفاتر تسهیلگری با آگاهی از روند‌ها و نقش‌ها، ساکنان را برای رسیدن به هدف مشترک جلب و در مدار مشارکت و توسعه محلی قرار می‌دهند. دفاتر تسهیلگری با بسیج ظرفیت‌های اجتماعی، جذب منابع و بسیج ظرفیت‌های مالی موجود، پیگیری تأمین زیرساخت‌ها و خدمات محله‌ای، بهسازی محیطی و ارتقای کیفیت عرصه عمومی و... گام‌های اساسی در اجرای رویکرد بازآفرینی‌شهری برمی‌دارند.
فرآیند بازآفرینی‌شهری در مقیاس محله، بدون تشریک مساعی ساکنان که از زمان و فضا، پتانسیل و قابلیت‌های بافت محلی و ساکنان آگاهی و اشراف دارند، امری ناشدنی و شکننده است. ساکنان محدوده‌های هدف بازآفرینی به‌دلیل آگاهی از فضا و گوشه‌های بلااستفاده و تأثیر عینی و ذهنی این فضا‌ها بر تصور ذهنی ساکنان، می‌توانند فضا‌های بی‌دفاع را شناسایی و در راستای استفاده مثبت و مؤثر از آن راهکار‌های بهینه و مطلوبی ارائه کنند. فضا‌های گمشده و بی‌دفاع اغلب در گوشه‌ها و کنج‌های بافت‌ها، تقاطع‌های نابسامان، زیرگذر‌ها و زیرپل‌های بدون کیفیت محیطی و روشنایی، برخی بنا‌های مخروبه، عقب‌نشینی‌ها و فرورفتگی در اثر اجرای طرح‌های شهری و... را شامل می‌شوند. طرح‌ها و پروژه‌های مرتبط با شناسایی فضا‌های بی‌دفاع شهری و بازآفرینی آن‌ها در راستای کیفیت زیست محدوده هدف، از نمونه‌برنامه‌های محرک رشد و توسعه در حوزه عرصه باز همگانی است که به خلق فضای شهری جدید و فضا‌های بازفراغتی منجر می‌شود.