دشت مشهد در وضعیت ممنوعه بحرانی قرار دارد

بنیامین یوسف‌زاده | شهرآرانیوز؛ به بارندگی‌های خوب یکی دو سال اخیر نگاه نکنید. دشت‌های خشک و تفتیده اطرافمان آن قدر رنجور از نامهربانی مردمانشان شده اند که مگر با اشک دیده و عزمی جزم بتوان جبران مافات کرد. کسری ذخایر آب زیرزمینی آن قدر زیاد است که نه روان آب‌های چندساله می‌تواند ساقی رفع تشنگی آن‌ها شود و نه دوره‌های بارش کوتاه مدت ساغر آن‌ها را به این راحتی‌ها پر می‌کند. تازه اگر رؤیای خروج از خشک سالی و ورود به دوره ترسالی را هم کمی جدی بگیریم، باید آن قدر باران ببارد و آن قدر برای برداشت آب و ناخنک زدن به این دشت‌های زخمی خویشتن داری کنیم تا شاید شرایط کمی به حالت مطلوب برسد. تازه به گفته متولیان آبی اگر آرزوی محال توازن برداشت از حوضه‌های آبریز به واقعیت بدل شود، باز هم ۱۵ دشت از ۳۷ دشت استان، از جمله دشت خشک مشهد، در وضعیت «ممنوعه بحرانی» قرار دارند و به هیچ وجه نمی‌شود امیدی به احیای سفره‌های آب زیرزمینی آن‌ها داشت.

 

این‌ها را گفتیم که این بار سراغ یکی از سرشاخه‌های دیگر غارت آب برویم و از فاجعه‌ای صحبت کنیم که این بار زیر خاک زیبا و حاصل خیز باغ‌ها و باغ ویلا‌های اطراف شهرمان در شرف رخ دادن است. در این گذار کوتاه کاری به مجاز یا غیرمجاز بودن باغ ویلا‌هایی که در حوالی مشهد و دیگرشهر‌های بزرگ استان سر از خاک برآورده اند، نداریم، اما از کنار این موضوع نمی‌توان به راحتی گذشت که این پیوند انسان و طبیعت، یکی از پرمخاطره‌ترین پیوند‌های زیست محیطی است که ضربه محکمی به ذخایر آب زیرزمینی می‌زند.

قائم مقام شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی در گفتگو با شهرآرا میزان طبیعی آب مصرفی هر هکتار زمین کشاورزی را حدود ۵۰۰۰ متر مکعب برآورد می‌کند و بااین حال همین مصرف برای هر هکتار باغ را عددی بین ۲۰ تا ۳۰ هزار متر مکعب می‌داند؛ چیزی حدود ۶ برابر معمول مصرف برای کاربری زارعی. بی شک استفاده از واژه «فاجعه» برای نمایش تفاوت این مصرف زیاده روی نیست.

علیرضا طاهری با اشاره به ترکیب پوشش گیاهی پرآب طلب درخت و چمن در باغات و باغ ویلا‌ها ادامه می‌دهد از طرف دیگر به دلیل سازه‌های مسکونی‌ای که در باغ ویلا‌ها ساخته می‌شود و همچنین ایجاد معابر در این محیط‌های تفریحی، سطح زمین موجود برای جذب آب کاهش و میزان روان آب افزایش پیدا می‌کند. همین موضوع باعث می‌شود که سفره‌های آب زیرزمینی نتوانند تغذیه لازم را از بارش‌ها داشته باشند. این‌ها به جز مواردی همچون احداث استخر در باغ ویلاهاست که خود داستان دیگری دارد.

او افزایش مراجعه به مناطق ییلاقی و طبیعتی را که توان پذیرایی میزان معینی از جمعیت را دارند عامل تهدیدآفرین دیگری می‌داند که رهاورد توسعه باغ ویلا‌ها در اطراف شهر است. رهاوردی که به دلیل تولید فاضلاب مازاد بر توان دفن منطقه، باعث خسارت‌های عدیده‌ای به پیکره آبخوان‌های خدادادی می‌شود.

قائم مقام شرکت آب منطقه‌ای استان از وجود حدود ۲۰ هزار باغ ویلا در غرب مشهد خبر می‌دهد و می‌گوید: البته در این زمینه اعداد مختلفی گفته می‌شود، اما تمام موارد مطرح شده را اگر با این تعداد باغ ویلای فعال جمع بزنیم، عمق فاجعه بهتر و بیشتر درک می‌شود.

وی همچنین با اشاره به ۳۰۰۰ حلقه چاهی که اخیرا از سوی شرکت آب منطقه‌ای در استان مسدود شده است، می‌افزاید: بخش شایان تأملی از این چاه‌ها در باغ‌ها و باغ ویلا‌ها بوده که حجم زیادی از سفره‌های آب زیرزمینی را برداشت می‌کرده است.

طاهری همچنین در پاسخ به سؤال شهرآرا درباره مواجهه شرکت آب منطقه‌ای با دیگرسازه‌هایی که همچون برخی باغ ویلا‌های غرب مشهد در حریم و بستر رودخانه‌ها هستند، می‌گوید: بستر رودخانه تعریفی دارد و ساخت و ساز تصرف آن کاملا ممنوع است. اما حریم رودخانه‌ها می‌تواند در اختیار افراد باشد که البته هرگونه ساخت و سازی در آن منوط به هماهنگی و اجازه آب منطقه‌ای است.
وی اضافه می‌کند: ما از سال ۹۰ تا ۹۷، ۲۲۷۵ هکتار از حریم و بستر رودخانه‌ها رفع تصرف کردیم و این عدد فقط در سال گذشته ۵۴۰ هکتار بوده است. امسال هم تا الان ۱۵۶ هکتار از این اراضی رفع تصرف شده است.