اجاره نشین‌ها

پویشی که فراگیر شد

با پایان سال تحصیلی و در فصل تابستان، نقل و انتقالات، تمدید اجاره یا جست وجو برای یافتن مسکن استیجاری به اوج خود می رسد. در این میان برخی صاحب خانه ها هر سال با افزایش غیر معقول اجاره بها، مشکلات فراوانی برای مستأجران ایجاد می کنند. این مشکلات باتوجه به گرانی تمام کالاها و خدمات طی یک سال اخیر، دامنه گسترده تری یافته است، به گونه ای که بالاخره باید از جایی جلو این روند افسارگسیخته گرفته می شد. اواخر تیرماه بود که صدا و سیما، یا دقیق تر بگوییم شبکه 3، با راه اندازی پویشی به نام #صاحب خانه _خوب، از همه صاحب خانه ها خواست انصاف را سرلوحه انعقاد قرارداد یا تمدید قرارداد با مستأجران قرار دهند؛ پویشی که بسیار زودتر از آنچه انتظار می رفت، در شبکه های مجازی و رسانه ها فراگیر شد. این پویش اگر چه چند روز قبل به پایان رسید اما قصه موجر و مستأجر قصه ابدی و ناتمام مالکان و مستأجران است.

سعیده آل ابراهیم - چهره اش گرفته و خسته است. سر به زیر دارد؛ انگار گام هایش او را برای ادامه مسیر یاری نمی کند. میان قدم های بی رمقش، نگاهش دوخته شده است روی موزاییک های ناموزون پیاده رو. خودش نه، اما فکرش، غرق در مشکلاتش است، جوری که فقط وقتی تنه اش به شانه یکی از رهگذران برخورد می کند، به خودش می آید و سرش را بالا می گیرد. کمی جلوتر می ایستد و در حالی که دست هایش را از پشت کمر به هم قفل کرده است، به شیشه مغازه خیره می شود. دانه به دانه نوشته های روی برگه های چند سانتی مشخصات خانه ها را می خواند. خطوط ابروهای درهم فرو رفته اش، نمی دانم حکایت چرتکه انداختن و حساب و کتاب کردن است، یا گواهی است بر کلافگی و استیصالش. شاید به این فکر می کند که با پول پیش اندک و اجاره مختصری که توان پرداختنش را دارد، آیا می تواند سقفی هر چند محدود برای خانواده اش دست و پا کند یا خیر. رضا حدود یک ماه است که دنبال خانه می گردد. خانه پُرش می تواند 5میلیون تومان رهن تقدیم صاحب خانه کند و اگر از سر و ته مخارجشان بزند، ماهی 400هزار تومان هم اجاره بدهد، اما هنوز سرپناهی پیدا نکرده است. او این روزها آن قدر درگیر است که حتی به قلکی 40 متری در ناکجا آباد هم راضی شده است، اما همین قلک هم حکم کیمیا را دارد.
با تورم استخوان خرد کُنی که طی یک سال و نیم اخیر گریبان صدر تا ذیل جامعه را گرفته، برای خیلی ها آرزوی خانه دار شدن به افسانه تبدیل شده است. این روزها کم و بیش مشکلات اقتصادی مردم را کلافه کرده است. صاحب خانه های بسیاری برای مستأجرها شمشیر را از رو بسته اند و بدون درنظرگرفتن شرایط کارمندان و کارگران و افزایش حداقلی حقوق آنان در سال جاری، در برخی موارد، حتی اجاره خانه ها را تا دو برابر افزایش داده اند، اما در همین حال هنوز هم هستند صاحب خانه‌هایی که انصاف را سرلوحه کار خویش قرار داده اند و با مروت، همنشینی دیرینه ای دارند؛ صاحب خانه هایی که در این وانفسای اجاره بهای خانه، حکم همان کیمیای نایاب را دارند؛ صاحب خانه هایی که می دانند امروز، همان روز مبادایی است که باید دست یکدیگر را بگیریم؛ صاحب خانه های خوبی که در آستانه سرآمدنِ موعد اجاره، دوراهیِ تخلیه یا رهن و اجاره بیشتر را جلو پایِ مستأجرشان نمی گذارند و کابوسِ بی جا و مکانی با زن و فرزند را در این تنگنای اقتصادی به جانِ مستأجران نمی اندازند. این صاحب خانه ها همان هایی هستند که معتقدند از هر دست بدهی، از همان دست هم می گیری. پس انصاف در پیش می گیرند تا بعدها با آدم های منصف سر و کار داشته باشند.
خیلی ها می گویند که صاحب خانه خوب در حکم کیمیاست و نمی توان ردی از آن یافت، به ویژه در سه ماه تابستان که خیلی از مستأجرها به فکر جابه جایی و یافتن خانه جدید هستند اما اگر به دنبال رد و نشانی از صاحب‌خانه خوب باشیم، مرور پیام هایی که در شبکه‌های مجازی برای هشتگ #صاحب خانه_خوب به ثبت رسید نیز نشان می دهد کم نیستند صاحب‌خانه های خوبی که هنوز هوای مستأجر را دارند: «صاحب خانه ما 3سال است که اجاره را افزایش نداده است و جز خوبی از او چیزی ندیده ام. من 5سال است در یک خانه مستأجر هستم. صاحب خانه نه کاری دارد که چه کار می کنم، نه می گوید اجاره را اضافه کن. امیدوارم هر چه از خدا می خواهد به او بدهد.». «4سال است مستأجر هستیم. صاحب خانه خوبی داریم. هر سال مبلغ کمی به اجاره اضافه می کند و اصلا احساس مستأجر بودن نمی کنیم. همیشه دعاگوی صاحب خانه مان هستیم.». این ها فقط تعداد اندکی از پیام هایی است که مستأجرها برای قدردانی از صاحب خانه ها در فضای مجازی منتشر کرده اند. البته آن سوی قضیه هم هست که تعدادی از کاربران، از بی انصافی صاحب خانه شان در افزایش قیمت رهن و اجاره گفته اند و صاحب خانه خوب را چیزی شبیه رؤیایی در خواب دانسته اند!
طبق آماری که حامد مظاهریان، معاون مسکن و ساختمان وزیر راه و شهرسازی، در سال گذشته بیان کرده است، 7میلیون خانوار در ایران مستأجر هستند، که این موضوع نشان از اهمیت تعامل صاحب خانه ها با مستأجران دارد. در روایتی که می خوانید، در محلات مطهری، حرعاملی، عدل خمینی، هدایت، شهیدکریمی و عبادی به دنبال صاحب خانه های خوبی گشتیم که در این روزها هوای مستأجرها را بیش از پیش دارند؛ البته دیدنِ آن روی سکه یعنی صاحب خانه هایی هم که بی حساب و کتاب، اجاره را افزایش داده اند، اجتناب ناپذیر است.

زندگی با 650 هزار تومان، مگر ممکن است؟
موسی کارگر است و در نهایت ماهی یک میلیون و 500 هزار تومان درآمد دارد. با او در حالی که در یکی از بنگاه های املاک به دنبال خانه می گردد، هم کلام می شوم. او می گوید: خانه مان 75 متر است. پارسال این خانه را با 5میلیون تومان رهن و 450 هزار تومان اجاره گرفتیم. حالا صاحب خانه می گوید باید 400 هزارتومان به اجاره اضافه کنیم. اگر ماهی 800 هزار تومان پول به اجاره خانه بدهم، چطور با 650 هزار تومان یک زندگی چهار نفره را بچرخانم؟ خیلی وقت است که دنبال خانه هستم، اما جایی را پیدا نکرده ام.

اجاره خانه را 500 هزار تومان افزایش داد!
«از عید نوروز تا به حال، صاحب خانه ای ندیده ام که انصاف داشته باشد. بعضی مالکان خانه را خیلی بیشتر از ارزش آن قیمت می گذارند. وقتی هم به آن ها می گوییم این مبلغ برای اجاره خانه شان زیاد است، می گویند: ناراحتی ننویس! می روم جای دیگر.» این ها را غفاری می گوید که خودش در املاکی کار می کند و مستأجر است. او که دلِ پر دردی دارد. می گوید: حدود یک ماه دیگر سالِ خانه ام سر می رسد. تا الان با 19میلیون رهن، ماهی 300 هزار تومان اجاره می دادم. دیشب صاحب خانه ام زنگ زد و گفت باید 500 هزار تومان به اجاره اضافه کنی. تازه منت هم سر من گذاشت که چون طرف حسابش من بوده ام، مبلغ را زیاد گران نکرده است.
غفاری ادامه می دهد: بعضی از خانه ها به لعنت خدا هم نمی ارزد، اما صاحب خانه ها غیرمنطقی قیمت ها را افزایش می دهند. اخیرا برای زن و شوهری یک سوئیت پنجاه متری را با 5میلیون رهن و 500 هزار تومان اجاره قولنامه کردیم. فردای روزی که خانه را تحویل گرفتند، گفتند که اجاره برایشان سنگین است و می خواهند خانه را تخلیه کنند، اما هنوز جایی با کمتر از این مبلغ پیدا نکرده اند. پیشِ پای شما اینجا بودند و می گفتند حتی یک مغازه کوچک برای آن ها پیدا کنیم تا وسایلشان را آنجا بگذارند و خودشان شب ها در ماشین و خیابان بخوابند. البته بعضی صاحب خانه ها هم منبع درآمدی به جز اجاره خانه ندارند، اما خوب است که این روزها به هم رحم کنیم.

افزایش 10 هزار تومانی اجاره بها!
آقای کاظم نیا از سال 93 در منزلی اجاره ای در خیابان عدل خمینی ساکن است. او با اعلام رضایت از رفتار و شیوه تعامل صاحب خانه اش می گوید: با اینکه خودم و همسرم هر دو شاغل هستیم و خدا را شکر دستمان به دهانمان می رسد، اما صاحب خانه خیلی مراعات ما را می کند.
او ادامه می دهد: 5 سال است که در خانه نوسازش زندگی می کنم. در این 5 سال یک بار فقط 10 هزار تومان و بار دیگر فقط 50 هزار تومان اجاره را افزایش داده است. علی رغم اینکه یکی از بنگاهی های اطراف اعلام کرده حاضر است خانه 75 متری اش را یک میلیون و 200 تا یک میلیون و 300 هزار تومان به مستأجر اجاره بدهد، در حال حاضر از ما فقط 800 هزار تومان اجاره می گیرد. بهانه اش هم این است که ما مستأجر خوبی هستیم و تا به حال آزاری برای او نداشته ایم.

خوب ها انگشت شمارند
فرزانه، مدیر یکی از بنگاه های املاک در محله مطهری است. او می گوید: اگر خانواده ها در سال های گذشته با 20 میلیون رهن و 300 هزار تومان اجاره می توانستند یک خانه خوب پیدا کنند، حالا با 30 یا 35 میلیون تومان یک سوئیت 30 متری هم نمی توانند بگیرند. افزایش اجاره بها طی یک سال اخیر سرسام آور بوده است. کاش صاحب خانه ها بیشتر هوای مستأجرها را داشته باشند. مالکی داشتیم که به بهانه فروشِ خانه، مستأجر را مجبور به تخلیه کرده بود. قصد داشت به جای اجاره 500 هزار تومانی، خانه اش را به بهای یک میلیون و 500 هزار تومان به فرد دیگری اجاره بدهد. نمی گویم صاحب خانه خوب وجود ندارد، اما تعداد آن ها انگشت شمار است.

اجاره نشینی در 78سالگی!
پیرمرد نزدیک در مغازه، روی مبل نشسته است و رفت و آمد عابران را تماشا می کند. خبری از مشتری نیست، آن قدر که از ورودم به مغازه تعجب می کند. می گویم: دنبال صاحب خانه خوب هستم. افخمی که متصدی این واحد املاک است، می گوید: صاحب خانه ها بی رحم شده اند. صاحب خانه خوب هم پیدا می شود، اما تعداد آن ها کم است. بعضی ها آن قدر قیمت رهن و اجاره را بالا می گویند که ما حاضر نمی شویم قیمت های پیشنهادی آن ها را در فهرست ارائه به مشتری قرار دهیم.
افخمی که خودش 78 سال دارد، حتی بعد از اینکه دختر و پسرهایش را به خانه بخت فرستاده، باز هم نتوانسته سرپناهی برای خود و همسرش خریداری کند و مجبور است با مستأجری بسازد. او می گوید: خدا پدر و مادر صاحب خانه ام را بیامرزد. خانه اش کلنگی است، اما با یک میلیون رهن و 550 هزار تومان آن را به ما اجاره داده است. زیرزمین خانه دست خودشان است، چون اهل مشهد نیستند و هرازگاهی برای مسافرت اینجا می آیند. حالا 3سال است که مستأجر آن ها هستیم، اما صاحب خانه ما مبلغ اجاره را زیاده نکرده است. امسال خودم 50هزار تومان اجاره را بیشتر کردم. کار و کاسبی ما هم خیلی کساد است، آن قدر که این ماه برای اجاره خانه پول کم داشتم و 100 هزار تومان از پسرم قرض کردم.

خیر صاحب خانه خوب
معصومه و شوهرش از ابتدای زندگی شان مستأجر بوده اند. شوهرش شغل آزاد دارد. درآمد ثابتی ندارد که بتوان روی آن حساب کرد. یک ماه درآمدش زیاد است و یک ماه کم. شاید به همین دلیل است که هیچ وقت نتوانسته اند به طور جدی به خانه دار شدن فکر کنند. فقط توانسته اند یکی از واحدهای قسطی مسکن مهر را ثبت نام کنند که اقساط آن هم تمام نشده است. معصومه می گوید: خانه به دوشی خیلی سخت است. هر سال در موعد سرآمدن اجاره، نگران این هستیم که صاحب خانه قرار است چقدر به اجاره اضافه کند؛ اگر اجاره را زیاد کرد، آن وقت با 10 میلیون پولِ پیش آیا جایی پیدا می کنیم برای اجاره نشینی؟ معصومه ادامه می دهد: 6 سالی می شود که در یک خانه مستأجر هستیم. صاحب خانه مان آدم خیلی خوبی است. 10 میلیون پولِ رهن است و ماهی 600 هزار تومان اجاره می دهیم. اجاره هم قبلا 550 هزار تومان بود. بنده خدا حتی اجاره ما را در این سال ها گران نکرده است، اما خودمان سال گذشته 50 هزار تومان به اجاره اضافه کردیم.

از صاحب خانه شانس آوردم
ستاره اهل مشهد نیست، اما چند سال است که در مشهد ساکن و مستأجر است. او می گوید: 8سال در خانه ای نشستیم که صاحب خانه اش آدم خیلی خوب و با شخصیتی بود. هر سال هم فقط 50 یا 100 هزار تومان به اجاره خانه اضافه می کرد؛ آن هم با رضایت ما و اطمینان خاطر از اینکه برای پرداخت این مبلغ ناچیز مشکلی نداشته باشیم. مشکل فقط این بود که صاحب خانه حاضر به هزینه کرد و انجام تعمیرات در خانه نبود و به همین دلیل مجبور شدیم بعد از مدتی خانه اش را تخلیه کنیم. برای بار دوم هم از صاحب خانه شانس آوردم. خانه خوبی با 5میلیون تومان رهن و ماهی یک میلیون تومان اجاره پیدا کردیم. ازآنجا که در این شهر غریب هستیم، صاحب خانه ما را در مهمانی هایشان هم دعوت می کند و رفت و آمد خانوادگی هم داریم.

صاحب خانه چشم و دل سیر!
مریم اولین جمله ای که در توصیف صاحب خانه شان می گوید این است که «او به معنای واقعی کلمه انسان و سخاوتمند است.» شوهر مریم به دلیل بیماری از کار افتاده است و مریم یک تنه تمام مخارج خانه را تأمین می کند. دو فرزند کوچک هم دارند. صاحب خانه که از شرایط آن ها با خبر شد، خانه صدمتری و دربستش را با 10 میلیون رهن و ماهی 500 هزار تومان به آن ها اجاره داد. مریم می گوید: پارسال که خانه را با این قیمت به ما اجاره داد، اجاره ماهیانه اش حدود 750 هزار تومان بود. خدا را شکر صاحب خانه مان چشم و دل سیر است و شرایط ما را درک کرد. دو سال است که در این خانه مستأجر هستیم. امسال که می خواستیم خانه را تمدید کنیم، صاحب خانه گفت اگر سختتان نیست، 50 هزار تومان به اجاره اضافه کنید. اما وقتی متوجه شد که باید از مخارج دیگر زندگی بزنم، همان مبلغ اندک را هم اضافه نکرد.
او ادامه می دهد: در این دو سال هیچ مزاحتمی برای ما ایجاد نکرده است. هر زمان هم نیاز به تعمیر جزئی یا رسیدگی بوده، خیلی سریع مشکل را حل کرده است. هر یک از مستأجرهای قبل از ما نیز چند سالی در این خانه نشسته اند؛ حتی خواهرم در خانه دیگر صاحب ‎خانه مان مستأجر است که آن را هم به قیمت خوبی به آن ها اجاره داده است.صاحب خانه خوبی داریم و به دنبال بهانه ای بودم تا به طریقی از صاحب خانه‌ ام تشکر کنم.

از دلِ بی پول ها خبر دارم
خانم اسماعیل زاده اهل روستایی در چناران است، اما از اول انقلاب به همراه همسرش به مشهد آمده است. 7سال مستأجر بوده و بعد با کلی قرض و فروش طلاهایش توانستند خانه بخرند. به قول خودش حتی گوشواره بچه هایش را هم فروخت تا از بی سرپناهی راحت شوند. حالا سال ها از صاحب خانه شدن خانم اسماعیل زاده می گذرد و او با وام توانسته یک خانه دیگر هم بخرد که البته هنوز قسط هایش تمام نشده
است. خانم اسماعیل زاده از آن صاحب خانه های خوب است و یکی از املاکی ها او را به ما معرفی می کند. سال گذشته خانه 85متری اش را با 5میلیون رهن و ماهی 700هزار تومان اجاره داده که از میانگین قیمت اجاره در سال گذشته هم کمتر است و امسال که خیلی ها بدون درنظرگرفتن حال و روز مستأجرها اجاره ها را بی حدوحساب افزایش داده اند، او برای مستأجر جدید فقط 100هزار تومان به مبلغ اجاره بها اضافه کرده است. او می گوید: 8سال است که شوهرم فوت کرده. با یارانه زندگی ام را می چرخانم. پول اجاره خانه را هم برای قسط وام می ریزم. زمانی که در بنگاه قول نامه اجاره خانه را می نوشتیم، متصدی بنگاه املاک گفت «قیمت را پایین می گویی.» من هم گفتم «ایرادی ندارد، چون چند سال مستأجر بوده ام، از دلِ بی پول ها خبر دارم.» می توانستم یک میلیون تومان اجاره بگیرم، اما خدا را خوش نمی آید. به صاحب خانه های دیگر هم می گویم که رحم داشته باشند. دنیا ارزشش را ندارد.

مستأجرهایم خانه دار شده اند
از سال76 صاحب خانه شده است. در طبقه بالای منزل، خانواده خودش حضور دارند و طبقه پایین را دراختیار مستأجر قرار داده است. از آن زمان تابه حال فقط پذیرای 3مستاجر در خانه اش بوده است. دو تا از مستأجرهایش هم زمانی از این خانه رفتند که خانه دار شده بودند و یکی از آن ها نیز به شهرستان خود برگشته است. به گفته خودش هر سال قیمت اجاره را به اندازه عرف هم گران نمی کند، بلکه رضایت طرفین برایش مهم است. احمد می گوید: اگر اخلاقِ مستأجر خوب باشد، بندِ پول نیستم. معمولا با مستأجرها دوست می شویم و با آن ها رفت و آمد خانوادگی داریم.البته چند سالی بود که طبقه پایین منزل در اختیار پسر احمدآقا بود. او اخیرا خانه 115 متری اش را بازسازی کرده و به یک زوج جوان اجاره داده است. می گوید: برای 20 میلیون رهن با یک میلیون و 150 هزار تومان اجاره توافق کردیم؛ در حالی که بنگاهی وعده داده بود تا یک و نیم میلیون تومان خانه ام را اجاره بدهد. دوست داشتم هوای مستأجرم را داشته باشم. انصاف که داشته باشیم، برکت زندگی هم زیاد
می شود.

نخواستم سخت بگیرم
لیلا و حمید، پدر و مادرشان را از دست داده اند. بعد از فوت والدین، دیگر خواهر و برادرها بدون معطلی خانه را فروختند و این خواهر و برادر با سهمی که برایشان مانده بود، بی جا و مکان ماندند. صفدری، یکی از آن صاحب خانه های منصف است که وقتی از شرایط این دختر و پسر باخبر شد، با آن ها مدارا کرد. او می گوید: 20میلیون رهن با ماهی 500هزار تومان اجاره می گیرم که البته امسال 10میلیون از پول رهن را به آن ها برگرداندم. با اینکه حداقل اجاره این خانه که در محله نسبتا خوبی هم هست، 900هزار تومان بود، نخواستم به مستأجر سخت بگیرم. 

اداره مالیات، تنها ابزار فعلی کنترل اجاره بها

برای پیگیری وضعیت نظارت بر بازار مسکن و بعضی قیمت های نامتعارفی که این روزها نقل محافل شده است، به سراغ رئیس اتحادیه مشاوران املاک مشهد می رویم. علی مرادزاده که از نبود راهکار عملی کنترل اجاره خانه گله دارد، می گوید: به طور متوسط افزایش قیمت مسکن حدود 25 درصد و در بعضی مناطق 30 درصد بوده است. مواردی هم بوده که صاحب خانه ها درخواست میزان بیشتری افزایش کرایه را داشته اند، اما به متصدیان بنگاه های املاک اعلام کرده ایم از پذیرش این موارد خودداری کنند. بیشتر املاکی ها برگه یا بنری روی شیشه مغازه خود نصب کرده اند و از پذیرش مواردی که قیمت نامتعارفی دارد، اعلام معذوریت می کنند. اما متأسفانه بعضی افراد در سایت های آگهی، اقدام به رهن و اجاره یا خرید و فروش می کنند.
وی بیان می کند: بازرسانی داریم که به صورت سرزده بر کار مشاوران املاک نظارت می کنند. در مرداد ماه سال جاری، به حدود 100 واحد املاک، اخطار پلمب داده ایم. تخلف آن ها شامل نصب نکردن نرخ نامه، مکتوب نکردن تحریر قرارداد چاپی، حضور نداشتن متصدی در دفتر مشاور املاک و ... بوده است. به این واحدها به طور معمول 10 روز فرصت داده می شود تا برای رفع ایراد اقدام کنند و در غیر این صورت واحد آن ها پلمب می شود.
مرادزاده بیان می کند: گاهی می شنویم قیمت ها افزایش بی حساب داشته است و صاحب خانه به ناگاه اجاره را دو برابر کرده است. در اینجا راهکارهایی وجود دارد؛ یکی اینکه وقتی موجر قیمت را دو برابر می کند، مستأجر می تواند به اداره دارایی اطلاع بدهد. بازرسان دارایی نیز به سراغ مالک می روند و باتوجه به میزان اجاره، مالیات او را تعیین می کنند. مبلغ مالیات حتی می تواند تا 25 درصد مبلغ اجاره بها باشد. معمولا با پیش کشیده شدن این موضوع، مالک سعی می کند قیمت معقول و متعادلی به مستأجر اعلام کند. فعلا ابزار کنترلی قیمت خانه ها، سازمان دارایی است؛ دلیلش هم این است که سازمان های دیگر مانند شهرداری و مسکن و شهرسازی که در این امر وظیفه دارند، برای سامان دهی این مسئله اقدامی انجام نمی دهند. حتی تعزیرات حکومتی برای الزامات قانونی ورود پیدا نکرده است؛ البته در این مورد می تواند از اجحاف جلوگیری کند.
وی ادامه می دهد: متصدیان بنگاه های املاک باید با نپذیرفتن موارد خارج از عرف، بازار را متعادل کنند. یکی دیگر از ابزارهای کنترلی، قراردادهای قبلی اجاره بهای خانه است که می توان با آن، مبلغ رهن و اجاره گذشته و پیشنهاد فعلی را مقایسه کرد.
مرادزاده می گوید: در این مدت، برخی عبارت هایی که مشاوران املاک به شیشه مغازه خود نصب می کنند، به نوعی بازاریابی ناسالم است. به طور مثال نوشته اند «ما از موجرین کمیسیون دریافت نمی کنیم». در صورتی که اگر تخفیفی هست، باید به مستأجر داده شود. ما این موارد را جمع آوری کرده ایم.