همین قدر می‌دانیم که خطر زلزله، نزدیک است و چاره‌ای هم جز آماده‌بودن نداریم. اهمیت موضوع باعث شد برای پاسخ سؤالاتمان، به‌دنبال خبره این کار برویم. دکتر سید‌کیوان حسینی تا سال گذشته، ریاست مرکز تحقیقات زمین‌لرزه‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد را بر‌عهده داشت.
به گزارش شهرآرانیوز؛ هیچ‌کس نمی‌داند قرار است کی رخ دهد؟ در کجا و با چه فاصله‌ای از ما، چقدر طول می‌کشد، بزرگی‌اش چقدر خواهد بود و چه خسارت‌هایی را به بار می‌آورد. همین قدر می‌دانیم که خطر زلزله، نزدیک است و چاره‌ای هم جز آماده‌بودن نداریم. اهمیت موضوع باعث شد برای پاسخ سؤالاتمان، به‌دنبال خبره این کار برویم. دکتر سید‌کیوان حسینی تا سال گذشته، ریاست مرکز تحقیقات زمین‌لرزه‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد را بر‌عهده داشت. او عضویت در انجمن‌های ژئوفیزیک آمریکا، ژئودزی ژاپن، زلزله‌شناسی ژاپن و مهندسی زلزله ایران را در سوابقش دارد. این گفت‌و‌گوی علمی و عاری از اصطلاحات پیچیده را در ادامه می‌خوانید.
آیا مشهد با هفت گسل فعال احاطه شده است؟
این گسل‌هایی که تعدادش را هفت، هشت و نیز بیشتر عنوان می‌کنند، شاخه‌هایی از گسل‌های اصلی‌اند. تا الان دو گسل فعالِ اصلی و مشخص، شناسایی شده است. یکی در جنوب مشهد به نام گسل سنگ‌بست- شاندیز و دیگری در شمال شهر به نام گسل کشف‌رود؛ مثلا گسل توس را میتوان شاخه‌ای از گسل کشف‌رود دانست.
چندی پیش هم خبری منتشر شد مبنی‌بر وجود گسل ناشناخته‌ای در جنوب مشهد با وسعت احتمالی ۱۰۰کیلومتر. سپس اعلام شد که مناطقی مانند کوهسنگی، رضاشهر، هنرستان، فارغ‌التحصیلان و... روی این گسل قرار دارند.
با مطالعات انجام‌شده در چند سال اخیر، توانسته‌ایم این گسل را که «گسل جنوب مشهد» نام‌گذاری شده است، کمی بشناسیم. هنوز با اطمینان نمی‌توان گفت که یک گسل مستقل و جدید است یا شاخه‌ای از گسل بزرگ سنگ‌بست-شاندیز. نقشه اولیه گسل‌ها، توسط سازمان زمین‌شناسی مشهد تهیه شده است.
با بارگذاری‌ها و سازه‌های سنگین، الان چه می‌شود کرد؟
از شناسایی گسل‌ها مهم‌تر، تعیین حریم آن‌هاست. این حریم‌ها هم تقریبی است و براساس مطالعات جهانی، عدد‌هایی مثل ۳۰۰ تا ۵۰۰متر بیان می‌شود. باید مطالعات دقیق انجام شود؛ به‌ویژه روی گسل‌هایی که از داخل شهر عبور می‌کنند. باید از ساختوسازهای جدید در حریم آن‌ها جلوگیری کرد، هرچند ممکن است منجر به بروز برخی اختلافات شود؛ به‌ویژه با‌توجه‌به قیمت زمین در جنوب مشهد. خلاصه اینکه براساس تصمیم کارگروه زمین‌لرزه استان و تأیید مرکز تحقیقات مسکن و شهرسازی قرار شد شروع اعمال ممنوعیت برای ساختوسازهای جدید در حریم تقریبی گسل‌های مشهد، برای ساختمان‌های دولتی و مراکز مهم مثل بیمارستان‌ها باشد.
براساس نقشه‌های کنونی، مورد دیگری از شاخه‌های گسل‌ها در داخل شهر داریم؟
بله. موارد دیگری هم هست که هنوز نمی‌دانیم فعال و لرزه‌زا هستند یا نه. مثلا در مرکز دشت مشهد، احتمال می‌دهیم که گسل دیگری هم وجود داشته باشد. کاری که می‌توانستیم بکنیم، توصیه به متولیان برای انجام تحقیقات و مطالعات دقیق‌تر بوده است.
فعالیت دیگر گسل‌های استان، می‌تواند گسل‌های اطراف مشهد را فعال کند؟
بله می‌تواند. وقتی زلزله‌ای اتفاق می‌افتد، انرژی آزاد‌شده‌اش می‌تواند روی گسل‌های اطراف هم اثر بگذارد. ما گسل‌های متعددی در استان داریم. درباره اینکه چقدر اثر دارد، نمی‌توان به‌راحتی اظهارنظر کرد. نیاز به دستگاه‌های دقیق داریم و باید با چاشنی احتمال صحبت کنیم.
مطالعه زلزله‌های گذشته کمکی می‌کند؟
تا‌حدی بله. وقوع زلزله‌ها، کشته‌ها و خسارت‌هایش را تا ۱۹۰۰میلادی که از روی نوشته‌های تاریخ‌نویسان استخراج می‌شود، با عنوان زلزله‌های تاریخی یاد می‌کنیم. می‌دانیم که مشهد سال ۱۶۷۳میلادی زلزله‌ای بزرگ با کشته‌ها و خرابی‌های بسیار داشته؛ آن‌قدر که گنبد و گلدسته‌های حرم حضرت‌رضا (ع) هم فروریخته است. این‌ها به ما می‌گویند گسل‌ها در چه مناطقی فعال بوده‌اند. این تاریخ‌ها دور نیست و این‌طور هم نیست که بگوییم یک بار فعالیتی کرده‌اند و تمام شده است. مسئله اینجاست که با احتمال زیاد، ممکن است زلزله‌هایی در مناطقی داشته باشیم که در تاریخ مشابه نداشته است. مثل زلزله بم یا طبس که وقتی رخ دادند همه متعجب شدند، چون این مناطق در تاریخِ زلزله‌ها نبوده‌اند و کسی نمی‌دانسته آنجا گسل فعالی بوده است؛ بنابراین نباید فقط به اطلاعات زلزله‌های تاریخی و دستگاهی اطمینان کرد.
باید روی میزان تغییر‌شکل در پوسته ایران هم مطالعه شود. بررسی‌ها می‌گوید ریسک وقوع زلزله بزرگ در مشهد مانند تهران زیاد است و این اتفاق هر لحظه ممکن است رخ بدهد. به‌جز زلزله ۱۶۷۳میلادی، چهار زمین‌لرزه بزرگ تاریخی دیگر هم در مشهد رخ داده است که بزرگی کمتر از ۷ریشتر داشته‌اند. با قطعیت نمی‌توان گفت، اما انتظار نداریم که در محدوده مشهد، زمین‌لرزه‌ای به بزرگی ۷ به بالا داشته باشیم.
با بافت فرسوده‌ای که داریم، به نظر نمی‌رسد زلزله‌ای به بزرگای ۷ ریشتر نیاز باشد تا خرابی گسترده به بار آید.
متأسفانه انگار تجربه‌ها برایمان کلیشه شده است و درس نمی‌گیریم. این تجربه‌ها می‌گوید که خانه‌های روستایی ما با زلزله‌های بیش از ۵.۵ریشتر خراب می‌شوند. ولی در محدوده‌های شهری، انتظار این است ساختمان‌هایی که اصولی و پس‌از سال ۸۰ساخته شده‌اند، مقاومت لازم را در‌برابر زلزله‌های ۵ تا ۶ریشتری داشته باشند.
نگاه مسئولان به موضوع زلزله و هشدار‌های کارشناسان چطور است؟
وقتی زلزله رخ می‌دهد همه تماس می‌گیرند که «آقا چه شد؟» می‌خواهند اطلاعات بگیرند. معمولا تا یکی‌دو ماه، ماجرا داغ است. اگر زلزله شدید باشد، ارتباطات تا نهایت حدود هشت‌ماه ادامه پیدا می‌کند. ولی بعد از آن دچار فراموشی می‌شود. حدود ۲۰ سال در کارگروه زلزله استان حضور داشته ام. نگاه مسئولان به متخصصان، همراه با اطمینان نیست. چشمشان بیشتر به پایتخت و تصمیم‌های آنجاست. در استان و مشهد متخصصان خیلی خوبی داریم که ارتباط اجرایی با آن‌ها کمتر برقرار می‌شود. در کارگروه‌ها شرکت می‌کنیم، توصیه‌هایی می‌کنیم، نوشته می‌شود و تمام! خروجی‌اش می‌شود هیچ. برخی مسئولان هم محدودیت‌های اعتباری و بودجه را مانع عمل به این توصیه‌ها می‌دانند.
به نظر شما سهم کدام‌یک بیشتر است؛ بودجه یا فهم درست از ماجرا؟
قسمت فرهنگی خیلی مهم‌تر از بودجه است. موقع زلزله فریمان، در استانداری مطرح کردم که بخش کوچکی از اعتباراتی را که می‌گیرید، به پژوهش اختصاص بدهید. دستورالعمل‌ها و ابلاغیه‌ها را نشانم دادند و گفتند که این بودجه، باید ریال‌به‌ریال به مصرف تعیین‌شده برسد و یک‌ریالش هم به پژوهش اختصاص پیدا نکرده است. این خیلی بد است. متخصصان از ماجرا دور بیفتند، پیشگو‌ها جایشان را می‌گیرند. وقتی زلزله رخ می‌دهد، اعتبارات ۱۵، ۱۰میلیارد‌تومانی برای بازسازی آوار‌های زلزله سرازیر می‌شود؛ یک‌چندم این هزینه مالی را بدهند برای کار‌های پژوهشی تا از خسارت مالی، جانی و روانی زلزله کم شود. ماجرا خیلی واضح است. نمی‌دانم چرا اتفاقی نمی‌افتد.
در سطح کلی برای حریم مشهد، کمبود پژوهش نداریم. دیگر اینکه همه استان، مشهد نیست. سال‌هاست که با اشاره‌به گسل‌ها در شهر‌های مهم استان مثل سبزوار، کاشمر، بردسکن، خواف، نیشابور و... می‌گوییم این‌ها در خطرند و باید قبل از وقوع زلزله، گسل‌های کمتر‌شناخته‌شده‌شان را مطالعه و حریم‌هایشان را تعیین کنیم. در همین مشهد خودمان، با‌وجود مطالعات کلی انجام‌شده، وقتی می‌خواهیم کار اجرایی کنیم، مثلا برج بسازیم و پروژه‌های بزرگ تعریف کنیم، باید پژوهش‌هایمان را جزئی‌نگر کنیم. یک محقق دانشگاهی نمی‌تواند با هزینه شخصی‌اش، تجهیزات و نیروی انسانی تأمین کند.
این کار‌ها بودجه آن‌چنانی نمی‌خواهد. متأسفانه هم مردم و هم مسئولان به هشدار‌های کارشناسان بی توجهند. نمونه‌اش همین مسئله برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی و فرونشست دشت مشهد که می‌تواند خسارت‌های زلزله را مضاعف کند؛ گمانم نخستین نامه‌ها به استانداری و هشدار‌ها به دهه۴۰ شمسی برمی‌گردد. متخصصان در کارگروه‌ها گفتند و توجهی نشد. هنوز هم راهکار هست. به نگاه درست مسئولان نیاز است و اینکه به توصیه‌ها عمل کنند. متأسفانه تا الان که این‌طور نبوده یا کم‌رنگ بوده است.
مشهد برای زلزله آماده است؟
نه. اگر بخواهیم معدل اقدامات را بگیریم، واقعا نه. در برخی حوزه‌ها راه افتاده‌ایم و در برخی دیگر هنوز، ضعیفیم. کمبود پژوهش‌های دقیق و کمبود امکانات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری برای انجام آن‌ها یک ضعف است. باید پژوهش انجام بدهیم و از نتایجش استفاده کنیم. تعیین مناطق در‌معرض خطر، مطالعات اجتماعی فرهنگی، افزایش تاب‌آوری جامعه، مقاوم‌سازی سازه‌ها، بهسازی اجزای غیرسازه‌ای در داخل خانه‌ها و ساختمان‌ها، افزایش پناهگاه‌ها و... می‌بینید که کار‌هایی زیادی برای انجام داریم.
خوشبختانه شهرداری مشهد، آموزش شهروندی را شروع کرده، اما خیلی کم است. آموزش‌ها باید مستمر باشد. مانور یک بار در سال اصلا فایده‌ای ندارد. فرمالیته می‌شود و با بگو و بخند می‌گذرد. باید این کار‌ها را آن‌قدر انجام بدهیم که در فرهنگ زندگی مردم بنشیند. هنوز خیلی عقبیم.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
