تولد یک فیک‌نیوز

ایمان فروزان نیا - شروع به فوروارد کردن خبر می کند؛ «ابتلای 200نفر به ویروس ایدز در روستای لردگانِ چهارمحال و بختیاری». تشنه اخبار بیشتر است؛ «مقصر فاجعه خانه بهداشت روستا بوده که از سرنگ آلوده استفاده کرده است». در همه گروه ها بحث راه انداخته و خودش هم میان دار است. چند ساعت بعد، درحالی که روی تشک دراز کشیده است، تکذیبیه رسمی خبر را می بیند. می خواند که وزارت بهداشت اطلاعیه داده و گفته ماجرا چیز دیگری است؛ مبتلایان چندده نفر هستند، نه چندصد نفر، و داستان ابتلا مربوط به امروز و دیروز و یک ماه پیش نیست، پای اعتیاد در میان است، نه آزمایش خون بهیاری؛ ولی دیگر گوشی بدهکار نیست. گروه ها پر شده اند از بحث و او هم دیگر حوصله مخابره اخبار و بحث جدید را ندارد. صبح که از خواب بیدار می شود، گوشی اش را برمی دارد. خبر اعتراض و از دست رفتن آرامش مردم در لردگان از کانال های تلگرامی اش سرریز می شود بیرون. با تعجب به بچه ای که در به دنیا آوردنش کمک کرده، نگاه می کند.

بعد از آن توئیت جنجالی فالوئرهایش بیشتر شده است. تازه فیلم ممانعت یک مأمور آمریکایی از تردد محمدجواد ظریف در سازمان ملل در فضای مجازی داغ شده بود که سریع دست به گوشی شد و نوشت: «دیپلماسی ذلت رو ببین که چطور مأمور آمریکایی جلو خروج ظریف از سازمان ملل رو می گیره». برای تکمیل شدن کارش، آخر شب هم یک استوری چاشنی کار کرد: «ظریف وقتی داشت می رفت، دیدن تخت روانچی رو پلیس آمریکا متوقف کرده. اینم حاصل مذاکره». امروز وقتی توی توئیتر می چرخید، با فیلم کامل برخورد آن مأمور آمریکایی با وزیر امورخارجه روبه رو شد. دید مأمور بعد از چند ثانیه مکث، با ظریف خوش وبش می کند و بعد از آن وزیر و تیم همراهش به راه خودشان ادامه می دهند. ویدئو اصلا ربطی به آنچه نوشته بود نداشت، ولی مگر می شد از فریب خوردن نوشت؟! اعتراف به اینکه گول یک ویدئو تقطیع شده را خورده است، چه بلایی سر فالوئرهایش می آورد؟ انتشار ویدئو کامل هم کلی کامنت منفی خواهد داشت. بی خیال ماجرا می شود و صدایش را درنمی آورد؛ شتر دیدی ندیدی. او حالا در فیگور یک منتقد تمام قد که مخالف مذاکره و سیاست های خارجه است، گیر افتاده؛ فیک نیوزی که در درست کردنش سهیم بوده، مثل یک بچه ناخواسته افتاده بیخ ریشش و به این راحتی نمی شود از دستش خلاص شد.
هزینه ای که برخی شایعات درست می کنند، گاهی آن قدر سنگین می شود که در تصور من و شمایی که بدون اطلاع دقیق، این اخبار را برای دیگران بازگو می کنیم یا از طریق فضای مجازی به اطلاعشان می رسانیم، نمی گنجد.
بیایید کمی دقیق تر به بازیکنانی که در این طور ماجراها نقش دارند، نگاه کنیم. یک طرف، رسانه های مغرضی هستند که منافع اقتصادی یا سیاسی شان در گرو تحریف یک خبر است و از این کار ابایی ندارند. یک طرف دیگر ماجرا، تیم رسمی مثل صداوسیماست که با گذشت چندین روز نتوانسته است ابهام به وجودآمده را رفع کند و مچش مقابل رسانه های مغرض خوابیده است. در ضلع سوم این ماجرا من و شمایی قرار داریم که با بازنشر این اخبار در فضای مجازی یا کوبیدن لایک و نوشتن کامنت پای آن ها، به بزرگ شدن این دروغ های تازه متولدشده کمک می کنیم و بدون آنکه نفعی در ماجرا داشته باشیم، دست هایمان را آلوده می کنیم.
نقطه اصلی مقابله با فیک نیوزها لحظه تولد آن هاست؛ جایی که هنوز پر و بال نگرفته اند و چاق نشده اند. آنجاست که باید از منبع و اعتبارشان پرسید، آن وقت است که باید با باقی اخبار مقایسه شان کرد، درست همان لحظه است که باید قبل از لمس کردن گزینه فوروارد، کمی مکث کرد. اگر خودمان را از مثلث شکل گیری اخبار جعلی کنار بکشیم، این اخبار جعلی قدرت برهم زدن آرامش سیاسی و اجتماعی جامعه را پیدا نخواهند کرد و در همان نطفه خفه خواهند شد.