ارزیابی اثربخشی محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های نبرد ۱۶ ماهه با کرونا

محدثه شوشتری | شهرآرانیوز؛ باید پشت نباید؛ محدودیت پشت ممنوعیت؛ نسخه پشت نسخه برای دشمنی که همچنان حریف می‌طلبد و گزینه‌های نبرد ما مقابل زورآزمایی اش هنوز به خط پایان نرسیده است. دشمنی که میدان دار بوده و ۱۶ ماه رو در روی آن با هر نوع محدودیت و ممنوعیتی جنگیده ایم. اما بعد از گذشت این ماه‌ها و سپری شدن بیش از ۴۷۵ روز زندگی با کرونا، به راستی کدام یک از محدودیت‌ها و ممنوعیت‌هایی که با رنج و زجر آن‌ها را پشت سر گذاشتیم، اثربخش بوده است؟ از ریگ کوچکی که به دستمان رسید تا آخرین تیر خلاص را که واکسیناسیون باشد، به وسط میدان جنگ با کرونا آوردیم. حالا هم مردم از این همه محدودیت و ممنوعیت خسته اند و هم به مخیله آنان که مسئول، مقام و متولی مدیریت کرونا می‌نامیم، گزینه دیگری برای آوردن روی میز نمی‌رسد.

هر آنچه در چنته داشتند، برای اعمال محدودیت و ممنوعیت‌ها انجام دادند؛ طرح‌های محدودیت و ممنوعیتی که البته بدون ضعف و اعتراضات اجتماعی نبود. از ممنوعیت تردد‌ها و سفر‌ها آغاز شد تا محدودیت فعالیت اصناف در گروه‌های مختلف شغلی و ممنوعیت تردد شبانه. محدودیت حضور کارکنان با اعمال دورکاری ها، محدودیت بازگشایی مدارس و دانشگاه‌ها و از همه مهم تر، محدودیت بین انسان‌ها و تعیین فاصله فیزیکی بین آن‌ها از دیگر باید‌ها و نباید‌هایی بود که برای نبرد با کرونا اجرا شدند. در این مسیر، هم اصناف از این محدودیت‌ها گلایه کردند و هم مردم از ممنوعیت‌های تردد شبانه. بااین حال پاسخی که برای ادامه دادن این طرح‌ها از تریبون‌های رسمی داده می‌شود، این است که چاره‌ای جز اعمال محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های تردد برای کنترل کرونا نیست.

زندگی با کرونا به شرط باید‌ها و نباید‌ها

برای بررسی اینکه هر کدام از این محدودیت‌ها و ممنوعیت‌ها چقدر در میدان نبرد با کرونا اثربخش بوده اند، سراغ دو متولی اصلی مدیریت کرونا در مشهد رفته ایم؛ در یک سوی ماجرا دانشگاه علوم پزشکی مشهد به عنوان متولی بهداشت و درمان و سوی دیگر ماجرا استانداری به عنوان نماینده دولت برای اجرای دستورالعمل‌های ستاد‌های ملی و استانی کرونا.

سؤال مشخص ما این است که آیا هیچ ارزیابی میدانی و بررسی از اثربخشی هر کدام از محدودیت‌های کرونا انجام شده است یا نه؟ و اینکه بعد از گذشت بیش از یک سال، کدام یک از این محدودیت‌ها نیاز به بازبینی و تغییر دارند؟ در موضوع اعتراض‌های اجتماعی به ممنوعیت تردد شبانه، چه اثربخشی محکمی پشت سر این طرح وجود دارد که همچنان متولیان مدیریت کرونا اصرار بر ماندگاری آن دارند؟

مدیرکل امور اجتماعی استانداری خراسان‌رضوی ابتدا تأکید می‌کند: اصل سیاست ما در ستاد استانی کرونا و هم سیاست گذاری در ستاد ملی کرونا بر پایه تعیین و اعمال محدودیت‌ها و ممنوعیت‌ها نیست. همه ما هم از این محدودیت‌ها و ممنوعیت‌ها رنج می‌بریم، اما وقتی پروتکل‌های بهداشتی برای پرهیز از دورهمی ها، استفاده از ماسک و اصول بهداشتی رعایت نمی‌شود و دچار موج‌های کرونا می‌شویم، چاره‌ای جز تعیین و اعمال محدودیت‌ها و ممنوعیت‌ها نمی‌ماند.

سیدحمید موسوی در گفتگو با خبرنگار ما می‌گوید: هر کدام از این محدودیت‌ها در حوزه خودش اثربخشی داشته است و در واقع طرح‌ها موازی هم نبوده اند، بلکه در کنار هم برای عبور از موج‌های کرونا اجرا می‌شوند. در هر موج کرونا، فقط با اعمال همین محدودیت‌ها و ممنوعیت‌ها توانسته ایم، شدت شیوع بیماری را کنترل کنیم. برای نمونه، دانشگاه علوم پزشکی، آمار‌های روزانه مبتلایان به کرونا، فوتی‌ها و بستری شدگان را در ستاد استانی مقابله با کرونا ارائه می‌دهد که نمودار‌های نزولی و صعودی این وضعیت به طور دقیق با اعمال محدودیت‌ها مطابقت دارد.

دفاع از ممنوعیت تردد شبانه

ممنوعیت آمد و شد شبانه، طولانی‌ترین طرح کنترل کرونا بوده است که هر چند، یک ساعت از شروع طرح و یک ساعت از آن در طول زمان اجرا به نفع مطالبات مردمی تغییر کرد، همچنان پر حرف و حدیث‌ترین نسخه تجویزی ستاد کروناست؛ جریمه ۲۰۰ هزار تومانی برای زیر پا گذاشتن این ممنوعیت تردد که شاید کمتر خودرویی از این جریمه در امان مانده باشد. حتی برخی مردم، این طرح را روشی برای درآمدزایی برای دولت ذکر می‌کنند. از مدیرکل امور اجتماعی استانداری خراسان رضوی درباره ارزیابی‌ها برای اثربخشی این طرح پر سر و صدا می‌پرسیم و اینکه از ابتدا تاکنون جزو طرح‌هایی بوده که بیشترین اعتراضات مردمی را به دنبال داشته است.

این مقام مسئول ممنوعیت تردد شبانه از ساعت ۲۲ تا ۳ بامداد را دارای بیشترین تأثیر در کنترل شیوع این بیماری اعلام می‌کند و می‌افزاید: با توجه به بررسی‌ها در ستاد مقابله با کرونا قبل از اعمال ممنوعیت تردد شبانه، دورهمی‌های خانوادگی تا پاسی از شب ادامه داشت. همین موضوع سرمنشأ شیوع گسترده ویروس بود. اما با تعیین طرح محدودیت تردد، جلو خیلی از این دورهمی‌ها گرفته شده است؛ زیرا به طور معمول مردم در طول روز در محل کار و گرفتار‌های شغلی مشغول هستند و شب‌ها را برای دورهمی در نظر می‌گرفتند که با اعمال محدودیت به کنترل شیوع کرونا کمک زیادی شد.

موسوی می‌گوید: بعد از گذشت ۱۶ ماه از شیوع کرونا، بیشتر کشور‌ها به این نتیجه رسیده اند که چاره‌ای جز اعمال محدودیت و ممنوعیت نیست؛ در عین حال هر کدام شیوه‌های خود را داشته اند؛ از قرنطینه کامل تا اعمال جریمه ها. شیوه‌های اجرایی ما هم حالا آزمون و خطای خود را داده اند و با توجه به شرایط و اثربخشی آن ها، اجرا می‌شوند.

اثربخشی تعطیلی و تغییرات در گروه بندی

محدودیت فعالیت مشاغل، دیگر طرحی بود که در ایام کرونا با تقسیم مشاغل به گروه‌های ۱ تا ۴ اجرا شد و در عین حال اعتراض‌های کسبه را هم به دنبال داشت. در خیز کرونا و هر موج جدید آن به طور معمول فعالیت سه گروه شغلی ممنوع و اعلام شد و فقط مشاغل ضروری مجوز فعالیت داشتند. مدیرکل امور اجتماعی استانداری خراسان‌رضوی دراین باره می‌گوید: بیشترین تلاش ستاد کرونا این بود که کمترین محدودیت‌ها و ممنوعیت‌ها به خاطر شرایط اقتصادی مردم، شامل اصناف شود.

باتوجه به ارزیابی‌های انجام شده از میزان درگیری مشاغل با بحث شیوع کرونا، تغییراتی در گروه بندی مشاغل ایجاد شد. در بازبینی از این طرح، ممنوعیت و محدودیت فعالیت مشاغل، خیلی از مشاغلی که در گروه شغلی ۳ و ۴ بودند، به گروه شغلی ۱ و ۲ اضافه شدند تا از این طریق هم راه معیشت مردم باز باشد و هم در موضوع ارزیابی‌ها از میزان اثربخشی‌های طرح‌های محدودیت، درست‌تر عمل کنیم.

کنترل میزان شیوع کرونا در کارمندان

محدودیت حضور کارکنان در ادارات و سازمان‌ها و ارگان‌های مختلف با بحث دورکاری ۵۰ درصد در شرایط نارنجی و به کارگیری یک سوم نیرو‌ها در شرایط قرمز، دیگر طرح اجرا شده برای کنترل شیوع کرونا بوده است. درباره اثربخشی این طرح نیز، موسوی توضیح می‌دهد: تقریبا تمام ادارات آمار نیروهایشان درباره میزان ابتلا به کرونا را دارند. دانشگاه علوم پزشکی نیز آمار‌های تفکیکی را در برخی زمینه‌ها در جلسات ستاد کرونا ارائه می‌دهد. جمع بندی این رصد‌ها به طور قطع نشان داده که کنترل شیوع کرونا در بین کارمندان با اجرای طرح‌های محدودیت حضور و اجرای دستورالعمل دورکاری، به نتیجه رسیده است.

از همه اثربخش تر، محدودیت‌های تردد

دانشگاه علوم پزشکی که هم متولی بهداشت و درمان است و هم در خط مقدم نبرد با کرونا، در ایام همه گیری کرونا، یک پای تصمیم سازی‌ها برای کنترل این بیماری بوده است. گاهی بین متولیان حوزه درمان با دولتی‌ها بحث و جدل بر سر تصمیم گیری‌ها وجود داشته است و گاهی از یک تریبون بر سر اجرای یک نوع محدودیت و ممنوعیت تأکید کردند. محدودیت‌های تردد بین شهر‌ها و ممنوعیت طرح تردد شبانه از جمله همین طرح‌ها بوده که بین دولتی‌ها و متولیان درمان یک صدا شنیده شده است.

البته نیت متولیان درمان را مردم به پای خستگی آنان از ۱۶ ماه مبارزه در خط مقدم کرونا می‌گذارند، اما در نیت دولتی‌ها شک دارند که فقط برای سلامت مردم، اصرار در ممنوعیت تردد شبانه درنظر گرفته باشند. خیلی از مردم به مذاق خوش آمدن گردش میلیاردی جریمه‌های تردد را دلیل پافشاری ستاد ملی مقابله با کرونا بر سر ادامه دار بودن طرح تردد شبانه می‌دانند.

با این حال معاون دانشگاه علوم پزشکی مشهد به عنوان فردی که در جلسات ستاد کرونا حضور داشته و فراز و فرود‌های شرایط مبارزه با کرونا را رصد کرده است، می‌گوید: از همه طرح‌های محدودیت و ممنوعیت که در ایام کرونا وضع شد، محدودیت‌های تردد اثربخش‌تر بوده است.
دکتر مهدی قلیان در گفتگو با خبرنگار ما، بیشترین مدل درگیری با کرونا و شیوع آن را مدل خانوادگی ذکر می‌کند و می‌گوید: اگر ممنوعیت تردد شبانه نباشد، با شیوع گسترده تری از کرونا در بین خانواده‌ها مواجه خواهیم شد.

به گفته او، دورهمی‌های شبانه و خانوادگی، بیشترین خطر صعودی کردن آمار مبتلایان را دارد. وی می‌افزاید: در هر موج کرونا نیز مانند موج بعد از تعطیلات نوروز که پشت سر گذاشتیم، همین عامل دورهمی‌ها عامل شیوع بود؛ بنابراین به جد معتقدم که در بین محدودیت‌های مختلف شامل محدودیت فعالیت اصناف، محدودیت‌های اداری و ...، ممنوعیت تردد شبانه از همه طرح‌ها اثرگذارتر است.
دکتر قلیان در هر صورت اجرای دیگر طرح‌های محدودیت و ممنوعیت را نیز ضروری می‌داند و می‌گوید: کرونا بیماری هزار چهره است، لذا در مقابل این ویروس مرموز باید هر گونه
راه حل و تدبیر کنترل کننده را در پیش بگیریم. قطعا برای اقشار مختلف جامعه، سختی‌های خودش را خواهد داشت، اما بدیهی است که سلامت جامعه در اولویت قرار دارد.

با نگاه پلیسی به اثربخشی طرح‌ها نمی‌رسیم

این صحبت‌های متولیان در حوزه مدیریت کرونا در حالی مطرح می‌شود که جامعه شناس‌ها و کارشناسان اجتماعی که به تحقیقات میدانی از وضعیت اعتراض‌های اجتماعی می‌پردازند، طرح تردد شبانه را طرحی نیازمند بازنگری می‌دانند. چنان که دکتر حسین اکبری، پژوهشگر مسائل اجتماعی و استادیار دانشگاه فردوسی، به خبرنگار ما می‌گوید: با نگاه پلیسی یا سلبی، نمی‌توان شیوع یک ویروس را که با سلامت جامعه در ارتباط است، مدیریت کرد. باید شیوه‌هایی از محدودیت‌ها و ممنوعیت‌ها به کار گرفته شوند که حتی خود مردم هم آن‌ها را از حکومت مطالبه کنند.

خود مردم می‌گویند چرا نوبت پاسخ گویی در برخی ادارات این قدر طولانی است و ماندن در جمعیت و شلوغی سبب شیوع کرونا می‌شود. خودشان مطالبه دارند که کاش ادارات خلوت شود و مردم هم کمتر در صف بمانند. خیلی راحت برای این مسئله می‌توان در ستاد کرونا تدبیری درنظر گرفت. به طور نمونه می‌توان زمان بندی فعالیت برخی ادارات شلوغ را بیشتر کرد، یا راهکار‌های دیگری نظیر تغییر در نحوه پاسخ گویی و پرهیز از کاغذبازی‌های افراطی در سیستم اداری را به کار گرفت و....

این جامعه شناس به موضوع بی اعتمادی به تصمیم‌های دولتی و شکاف بین مردم و دولت نیز اشاره می‌کند که در نوع نگاه آن‌ها به تعیین محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های ایام کرونا نقش زیادی دارد. پس وقتی حرف از اثربخشی این طرح‌های محدودیت و ممنوعیت به میان می‌آید، حتی در صورت خروجی مفید علمی، خروجی رضایت مردم خیلی کم رنگ خواهد بود که این موضوع، نیازمند بازنگری متولیان و مقامات دولتی در تصمیم سازی برای مردم است.