تفاوت واجب عینی و واجب کفایی چیست؟

به گزارش شهرآرانیوز، رهبر معظم انقلاب در پاسخ به استفتائی درباره واجب عینی یا واجب کفایی بودن شرکت در انتخابات، این امر را واجب عینی دانستند. در این گزارش به تفاوت واجب عینی و واجب کفایی پرداخته‌ایم.

واجبات کفایی بخشی از واجبات دینی هستند هدف شارع انجام آن کار است و تفاوتی ندارد که چه کسی آن را انجام دهد؛ بنابراین می‌توان گفت همه مکلفان، به طور مساوی مخاطب آن دستور هستند؛ بنابراین با انجام برخی از مکلفان، تکلیف از دیگران برداشته می‌شود. واجب کفایی در مقابل واجب عینی قرار دارد که شخص مکلف مخاطب دستور الهی است، مانند نماز. با انجام شدن واجب کفایی، وجوب از سایرین برداشته می‌شود و انجام دهنده کار به ثواب می‌رسد، ولی اگر هیچیک از مکلفین اقدام به انجام واجب نکنند همه گناهکار خواهند بود. واجبات کفایی مربوط به مصالح عمومی جامعه است و انجام خود آن عمل اهمیت دارد، بر خلاف واجبات عینی که انجام عمل از فرد خاص مهم است. غسل، کَفْن و دَفْن میت، اقامه نماز میت، پاک کردن مسجد از نجاست، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، نجات جان کسی که در خطر مرگ است، و تحصیل علوم دینی بخشی از واجبات کفایی هستند.

واجب عینی

عمل واجبی است که همه افرادی که به سن تکلیف رسیده اند باید انجام بدهند. مثال‌های واجب عینی: نماز‌های یومیه، روزه، حج

واجب کفایی

عمل واجبی است در ابتدای امر عمل کردن به آن بر همه مکلفین واجب است، اما با عمل کردن عده‌ای به آن دیگر نیازی نیست که دیگران آن را انجام دهند. در واجب کفایی مربوط به مصالح عمومی جامعه است و اگر هیچ یک از مکلفین به آن عمل نکنند، همه آن‌ها گناهکار خواهند بود.

مثال‌های واجب کفایی: تطهیر مسجد، خواندن نماز میت، تدفین میت، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، جواب سلام و...

انواع واجب کفایی: دو نوع واجب کفایی وجود دارد:
واجب کفایی عام: که همه مکلفین توانایی انجام آن را دارند. مانند غسل میت و امر به معروف و نهی از منکرواجب کفایی خاص: که مربوط به گروه خاصی از مکلفین است. مانند درمان بیماران که بر عهده پزشکان است و یا فتوا دادن و قضاوت کردن که بر عهده فق‌ها و قضات است. در این نوع واجب کفایی چنانچه افراد متخصص به این واجب عمل نکنند بر افراد غیرمتخصص واجب است که این عمل را از آن‌ها طلب کنند.

سایر انواع واجبات:
واجب توصلی و تعبدی
در واجب تعبدی نیت و قصد قربت قبل از عمل لازم است مانند نماز و روزه، اما در واجب توصلی نیازی به نیت نیست مانند تطهیر بدن، امر به معروف، غسل میت و...

واجب تعیینی و تخییری

واجب تعیینی واجبی است که نمی‌توان کار دیگری را جایگزین آن کرد مانند نماز‌های یومیه، اما در واجب تخییری فرد مکلف می‌تواند یکی از چند کار را انجام دهد مانند کفاره روزه که باید بین آزاد کردن ۶۰ بنده یا ۶۰ روز روزه گرفتن یا اطعام ۶۰ فقیر یکی را انتخاب کند.



واجب موسع و مضیق
اگر زمان برای انجام یک واجب زیاد باشد آن را واجب موسع گویند، اما اگر عمل واجبی وقت محدودی داشته باشد مثل نماز آیات آن را واجب مضیق گویند.

واجب مشروط و مطلق
اگر واجب شدن عملی، وابسته به امر دیگری باشد مثل نفقه زوجه که وابسته به تمکین زن است. اما اگر چنین نباشد آن را واجب مطلق می‌نامند مانند تمکین زن از شوهر.

واجب معلق (قطعی نشده) و منجز (قطعی شده)
اگر به مرحله وجود رسیدن (انجام شدن عملی) متوقف بر امر غیرمقدور باشد به آن واجب معلق گویند مانند نماز ظهر فردا قبل از رسیدن فردا. اما اگر انجام شدن عملی متوقف بر امری که خارج از قدرت است نباشد به آن واجب منجز گویند مانند نماز ظهر پس از اذان ظهر.

واجب نفسی و غیری
واجبی که خود عمل واجب است نه برای رسیدن به عمل دیگر را واجب نفسی گویند مانند نماز و روزه، اما در واجب غیری آن عمل برای رسیدن به واجب دیگری واجب شده است مثل وضو، غسل جنابت و پاک کردن لباس برای نماز.

واجب شرعی و عقلی
واجب شرعی در قرآن و سنت پیامبر (ص) و ائمه معصومین (ع) واجب شمرده شده است، اما واجب عقلی عملی است که عقل انسان آن را لازم می‌داند. مثلا سفر حج واجب شرعی سات و تهیه ملزومات این سفر واجب عقلی.

واجب مولوی و ارشادی
واجب مولوی امری است که از طرف یک مقام واجب الاجابه مانند پیامبر یا امام صادر شود، اما واجب ارشادی امری است که از طرف آن مقام به عنوان ارشاد و هدایت صادر شده باشد.

واجب فوری و غیرفوری
واجب فوری عملی است که باید فورا و بدون تاخیر انجام شود مانند جواب سلام یا نماز آیات، اما در مورد واجب غیرفوری نیازی به عجله برای انجام آن نیست مثل خواندن قضای نماز‌های یومیه.

واجب اصلی و تبعی
واجب اصلی عملی است که اسلام به آن امر کرده و آن را واجب دانسته است مثل پرداخت زکات، اما واجب تبعی در قبال عملی است که اسلام انجام آن را نهی و ترک آن را واجب دانسته است مانند خوردن شراب.

منبع: لام‌تاکام