طبیعت چگونه می تواند ما را فریب بدهد؟

فاطمه آصفی یزدی | شهرآرانیوز؛ اگر گذرتان به جاده‌های مستقیم، یک‌نواخت یا کویری مرکز و جنوب ایران خورده باشد، حتما پدیده سراب را به چشم دیده‌اید؛ خیال و تصویر آب یا آبادی که وقتی به سوی آن حرکت می‌کنیم، آن هم با همان سرعت و در همان جهت پیش می‌رود، یا وقتی نزدیکش می‌شویم، از نظر محو می‌شود. سراب با اینکه یک نوع توهم و فریبی است که طبیعت برای ما ایجاد می‌کند، اما یک پدیده نوری واقعی است که می‌تواند با دوربین ثبت شود و مناظر شگفت و ماوراءطبیعی را برای ما ایجاد کند. پس عجیب نیست که این فریب طبیعت در روزگار گذشته برای مردمانی که در پاسخ به پدیده‌های طبیعی به‌دنبال دلایل ماورایی بودند، دست‌مایه ساخت قصه‌ها و افسانه‌ها شود. آن هم سراب‌های عجیبی که در ادامه با آن‌ها آشنا می‌شوید.

«در آب‌های اطراف جزیره سیسیل در تنگه مسینا، شهری معلق در هوا دیده شده که متعلق به جادوگری به‌نام مورگان است. این جن یا جادوگر، ملوانانی را که به این ناحیه می‌آیند، به کام مرگ می‌کشد.» تعجب نکنید. این‌ها تصورات مردمان گذشته ایتالیا از پدیده سراب در دریاست که به یادگار از همین جادوگر، فاتا مورگانا (Fata Morgana) نام‌گذاری شده است.

 

برعکس پدیده سراب در خشکی که در دل مسافران تشنه صحرا امید می‌آفرید، سراب در دریا قرن‌ها برای ملوانان دلهره‌آور بود، به‌خصوص که اگر آن ملوان درگیر افکار خرافی هم می‌بود. درواقع کشتی‌ها یا قلعه‌های معلقی که در دریا و اقیانوس ملوانان را به وحشت می‌انداخت، انعکاس کشتی‌ها یا خط ساحل بودند که در پشت افق قرار داشتند و به‌وسیله هوای گرمی که بالاتر از هوای سرد مجاور آب قرار داشت، طوری منعکس می‌شد که ما آن‌ها را در آسمان شناور ببینیم. پدیده سراب در دریا هم مثل بیشتر سراب‌ها نتیجه شکست نور بین عبور از هوای سرد و گرم است.

سانداگ (sundog) یا خورشید کاذب یک پدیده جوی است که باعث می‌شود در آسمان در ۲ سوی خورشید، نقاطی روشن از نور دیده شود. این نقاط بیشتر به‌صورت حلقه و هاله نور دیده می‌شوند. کلیسای واتیکان علت بروز این پدیده را فرشتگانی می‌دانست که صحنه آسمان را برای ظهور قریب مسیح آماده می‌ساختند، اما واقعا دلیل این پدیده جالب چه بود؟

این سراب معمولا در هنگام طلوع و غروب خورشید، یعنی زمانی که خورشید نزدیک افق باشد، دیده می‌شود، به این صورت که پرتو‌های نور از ابر‌های پراکنده در ارتفاع بالا می‌تابند و سپس بلور‌های یخ موجود در هوا آن‌ها را می‌شکنند و باعث می‌شوند ما در آسمان چند خورشید ببینیم.
همین چند سال پیش مردم کشور چین هنگام غروب ۳ خورشید را در آسمان دیدند. بازار تحلیل‌های آخرالزمانی هم که همیشه داغ است. به همین دلیل آن‌ها وحشت‌زده تصور کردند که به پایان دنیا رسیده‌اند، غافل از اینکه این اتفاق سرابی بیش نیست.

شبح بروکن که براساس بلندترین قله کوه‌های «هارز» آلمان نام‌گذاری شده است، می‌تواند فریبنده‌ترین سرابی باشد که با آن روبه‌رو خواهید شد. کوهنوردان اولین کسانی بودند که این پدیده را تجربه کردند. آن‌ها با چهره‌های شبح مانند انسان روبه‌رو شدند که ظاهرا از بین تیرگی در ارتفاع زیاد به آن‌ها نگاه می‌کند.

ابتدا مردم تصور می‌کردند این شبح توسط جادوگر‌ها هنگامی که در شب جلسه می‌گذارند، شکل می‌گیرد، اما علم دست جادوگر‌ها را از این پدیده هم کوتاه کرد. درواقع آن شبح که کوهنوردان دیدند، همان سایه خودشان است که روی ابر‌ها یا مه‌ها در ارتفاع زیاد شکل می‌گیرد.

 

برای درک بهتر این اتفاق فرض کنید که در ارتفاع بالایی از یک کوه و در میان ابر و مه اعجاب‌انگیزی قرار دارید و خورشید هم درست پشت سر شما قرار دارد. در این هنگام سایه شما به روی ابر و مه روبه‌رویتان شکل می‌گیرد. از طرفی قطره‌های ریز آب موجب شکسته‌شدن نور می‌شوند و این موضوع باعث می‌شود تا در اطراف سایه، هاله‌ای از دایره‌های توخالی و رنگی شکل بگیرد.

در یکی از بامداد‌های بسیار سرد کشور کانادا که دمای هوا به منفی ۱۸ درجه رسیده بود، ستون‌های نوری رنگارنگی میان زمین و آسمان مشاهده شد. گویی که جنگی میان زمین و آسمان به وقوع پیوسته و سپاهیان زمین و آسمان در حال شلیک‌کردن به هم هستند. این پدیده که برخی علت به‌وجودآمدنش را جنگ میان ستاره‌ها می‌دانستند، به‌واسطه تعامل نور و بلور‌های یخی ایجاد شده بود. ستون‌های نوری زمانی که هوا بسیار سرد باشد پدید می‌آیند.

 

در این زمان کریستال‌های یخی هشت‌ضلعی و مسطح در ناحیه پایینی جو تشکیل می‌شود و جمع آن‌ها به یک آینه بزرگ تبدیل می‌شود که منابع نوری مختلف مانند نور چراغ خودرو‌ها و نور عمومی شهر را بازتاب می‌کند. دلیل اینکه حرکت این نور‌ها از پایین به بالا به نظر می‌رسد، این است که نور‌هایی که به سمت فضا حرکت می‌کنند، به سمت پایین بازتاب داده می‌شوند و توهم یک ستون را به‌وجود می‌آورند. درواقع بازتاب نور‌های موجود در داخل شهر‌های کانادا سبب بروز این ستون‌های رنگی در آسمان این کشور شد و خبری از جنگ بین ستارگان در میان نبود.